Η φαντασμαγορική λάμψη της κενότητας

Την περίοδο της ακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι σουλτάνοι ζούσαν σε σχετικά απλές κατοικίες. Ακόμη και ο Μωάμεθ ο Πορθητής, που είχε κάθε λόγο να νιώθει «θεός» μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, έδωσε εντολή για να χτιστεί ένα παλάτι αρκετά απλό σε σχέση με τα δεδομένα των αυτοκρατοριών εκείνης της εποχής. Το μετέπειτα Τοπ Καπί όπως ονομάστηκε, όταν ολοκληρώθηκε το 1478, ήταν εξαιρετικά απλό. Ακόμη και με τις προσθήκες που ακολούθησαν τους επόμενους αιώνες, μέχρι και τώρα που λειτουργεί ως μουσείο, παραμένει σχετικά λιτό.

Στην κεντρική αυλή του παλατιού, ακριβώς δίπλα από την πόρτα του υπνοδωματίου του σουλτάνου, υπάρχει τοποθετημένη η πλάκα πάνω στην οποία γινόταν η νεκρώσιμη τελετή των σουλτάνων. Σκόπιμα τοποθετημένη εκεί, ώστε να υπενθυμίζει κάθε πρωί στον ηγέτη της πανίσχυρης αυτοκρατορίας ότι είναι θνητός, και ότι πρέπει να παραμένει ταπεινός.

Ο 19ος αιώνας ήταν ο αιώνας όπου κορυφώθηκε η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ιδιαίτερα από τα μέσα του αιώνα και μετά ήταν μια ανυπόληπτη δύναμη. Ακριβώς εκείνη την περίοδο, το 1856, χτίστηκε το νέο παλάτι του σουλτάνου, το Ντολμά Μπαχτσέ. Πρόκειται για μια κατασκευή μεγαλύτερη, εντυπωσιακότερη, και πλουσιότερη ακόμη και από τις Βερσαλλίες! Η χλιδή ξεκινά από τις πύλες του παλατιού και εκτείνεται σε όλη την τεράστια έκταση, εξωτερικά και εσωτερικά. Φιλοξενεί τα πιο εντυπωσιακά τεχνουργήματα, από επίχρυσα έπιπλα, αντικείμενα και τοιχογραφίες, μέχρι τον μεγαλύτερο πολυέλαιο του κόσμου.

Το Ντολμά Μπαχτσέ φτιάχτηκε για να φωνάζει: «Εγώ ο σουλτάνος είμαι πανίσχυρος, σε μια παντοδύναμη αυτοκρατορία». Ακριβώς την περίοδο που συνέβαινε το αντίθετο.

Η αυτοπεποίθηση

Πηγαίνοντας κανείς σε χώρες που ολοκλήρωσαν τον κύκλο της εθνικής ανασφάλειας εδώ και αιώνες, συναντά ελάχιστες σημαίες και άλλα εθνικά σύμβολα. Πηγαίνοντας σε χώρες με ενεργή εθνική ανασφάλεια, πέφτει διαρκώς πάνω σε σημαίες και σύμβολα. Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα σε περιοχές του κόσμου με «ανολοκλήρωτη» αναγνώριση, όπως το Κοσσυφοπέδιο, η Βόρεια Μακεδονία μέχρι πρόσφατα, ή τα κατεχόμενα στην Κύπρο.

Η κλίμακα ασφάλεια - ανασφάλεια όμως δεν εκδηλώνεται μόνο με τη χρήση των συμβόλων. Εκδηλώνεται και μέσα από τον πολιτικό λόγο. Έτσι, ενώ τα σύμβολα στη Βόρεια Μακεδονία είναι ακόμη έντονα παρόντα, ο πολιτικός λόγος ωρίμασε αρκετά ώστε να επιτρέψει την υπογραφή της πολύ σημαντικής συμφωνίας των Πρεσπών με την Ελλάδα. Στα κατεχόμενα, ενώ οι σημαίες είναι παντού, ο πολιτικός λόγος σήμερα, ακόμη και με τον Τατάρ στην ηγεσία, δεν συγκρίνεται με εκείνο περασμένων δεκαετιών, π.χ. του Ντενκτάς και του Έρογλου. Το πέρασμα του Ταλάτ και κυρίως του Ακιντζί, ούτε τυχαία ήταν, ούτε ανεπηρέαστη άφησαν την πολιτική κουλτούρα.

Με εξαίρεση κάποιες εκδηλώσεις και κάποιους ποδοσφαιρικούς αγώνες, η παρουσία των εθνικών συμβόλων στις ελεύθερες περιοχές δεν είναι ακραία, δεν προδίδει ανασφάλεια. Κι όμως, τα ψήγματα χαμηλής αυτοπεποίθησης είναι διάχυτα στον δημόσιο λόγο.

Χαμηλές πτήσεις

Οι κακοδαιμονίες του ελληνοκυπριακού δημόσιου λόγου:

1. Αμυντικότητα: Διεγείρεται και υψώνει τους τόνους μόνο όταν «διαπιστώνει ρωγμές» στο κυρίαρχο εθνικό αφήγημα, όταν «ανακαλύπτει» εσωτερικούς εχθρούς, ή όταν συμβαίνουν γεγονότα που δεν επιβεβαιώνουν την απόλυτη κυριαρχία του αφηγήματος. Τις τελευταίες μέρες είδαμε τέτοια δείγματα, με τις αντιδράσεις στη στήριξη από Αμερικανό και Βρετανό βουλευτή στα δύο κράτη. Μια αντίδραση που δεν υπήρξε ούτε κατά προσέγγιση, όταν ο τέως Πρόεδρος φερόταν να εργάζεται για τα δύο κράτη, με την κάλυψη του νυν. Εκείνο που διεγείρει δεν είναι η ουσία (η πολιτική των δύο κρατών) αλλά η αμφισβήτηση του αφηγήματος ότι εμείς μόνο κατέχουμε την αποκλειστική αλήθεια.

2. Προγραμματική αναπηρία: Δεν υπάρχει σε βάθος σχεδιασμός, δεν κατατίθενται προτάσεις ολιστικού χαρακτήρα, και κυριαρχεί η ατολμία για δημιουργικές παρεμβάσεις. Σε μια περίοδο κοσμογονικών αλλαγών στην ευρύτερη περιοχή, η μόνη «πρόταση» και ο μόνος «σχεδιασμός» που κατατέθηκε στην εξωτερική πολιτική είναι «ο διορισμός απεσταλμένου της ΕΕ.». Μια διαδικαστική προσέγγιση, που δεν έχει καμιά σχέση με την ουσία, ούτε με έναν ευρύτερο σχεδιασμό. Ο Ερντογάν έστριψε το υπερωκεάνιο της Τουρκίας εκατόν ογδόντα μοίρες μέσα σε δυο μέρες. Η βαρκούλα της Κύπρου ψάχνεται ακόμη να συντονίσει τα δυο κουπιά· και περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της.

3. Κυριαρχία της εντύπωσης και της μεγαλοστομίας: Το ενενήντα τοις εκατόν του δημόσιου πολιτικού λόγου έχει σχέση με την εικόνα, την επικοινωνία. Καθορίζεται πολύ περισσότερο από το πώς θα ακουστεί κάτι, παρά από το τι δρόμους ανοίγει. Αυτό περιορίζει τις δυνατότητες για ουσιαστικές πολιτικές παρεμβάσεις και απελευθέρωση της δημιουργικότητας. Καθιστά πιο σημαντικό το πώς θα παρουσιάσουν τα ΜΜΕ ένα γεγονός, από τη συζήτηση της ουσίας. Ένα παράδειγμα: Από έγκριτους πολιτικούς αναλυτές επισημάνθηκαν το τελευταίο διάστημα οι αλλαγές στην ορολογία που χρησιμοποιεί ο Ερντογάν, κάποια θετικά μηνύματα που στέλνει σε σχέση με τις προοπτικές του Κυπριακού, και οι δυνατότητες που διανοίγουν ώστε η Λευκωσία να αναλάβει ουσιαστικές πρωτοβουλίες. Η παρουσία αυτών των αναλύσεων είναι πολύτιμη. Όμως, στον δημόσιο λόγο είχαν μικρότερη εμβέλεια από έναν τίτλο είδησης στα κανάλια περί «προκλητικότητας Ερντογάν»· και λήφθηκαν υπόψη από την εξουσία λιγότερο και από ένα «έξυπνο» σκίτσο του Πιν.

Συνταγή για βράχια

Αν δεν υπάρξει σύντομα αλλαγή στο πλαίσιο του επίσημου δημόσιου λόγου και στην προγραμματική συμπεριφορά της κυβέρνησης, τα πιο πάνω είναι εγγύηση ότι η Κύπρος θα χάσει όλα τα τρένα των έντονων διεργασιών στην περιοχή. Η περιχαράκωση στην άσκηση πίεσης μέσω του ευρωτουρκικού διαλόγου, ο οποίος αναβιώνει το φθινόπωρο, είναι πολύ φτωχό οχυρό για να έχει αποτέλεσμα. Αντίθετα, είναι μια «πρόσκληση» στην ΕΕ και τον ΟΗΕ να πιέσουν την Άγκυρα μόνο για να αποδεχτεί τον διορισμό απεσταλμένων. Και να θεωρείται από όλους ότι αν δεν αρκεστούμε σε αυτό, το οποίο εμείς ζητήσαμε, θα είμαστε παράλογοι. Χωρίς συγκεκριμένες προτάσεις, οι οποίες να είναι και ρεαλιστικές και να δίνουν το μήνυμα του αμφίπλευρου κέρδους, η πραγματικότητα θα μας προσπεράσει.

Ήδη, ο Κυριάκος Μητσοτάκης με την επίσκεψή του μετέφερε δύο σαφή μηνύματα στον Νίκο Χριστοδουλίδη: (α) Αποφασίστε τι ακριβώς θέλετε. (β) Το τρένο της ελληνοτουρκικής συνεννόησης ξεκινά έτσι κι αλλιώς, είτε αποφασίσετε εσείς να κάνετε το βήμα έγκαιρα, είτε όχι.

Ο Ν. Χριστοδουλίδης, όμως, δεν είναι σε θέση να κάνει ούτε το αυτονόητο μισό βήμα (αποδοχή της συμφωνημένης πολιτικής ισότητας – μία ψήφος – και αποδοχή του Πλαισίου Γκουτέρες ως έχει), για δύο λόγους: Επειδή είναι παγιδευμένος στα ιδεολογήματά του και στη μόνιμη αναποφασιστικότητά του όταν έχει να κάνει με διλήμματα, και επειδή θεωρεί βέβαιο πως κάτι τέτοιο σημαίνει διαζύγιο με τα κόμματα και τους παράγοντες που τον υποστηρίζουν.

Γι’ αυτό τα τρένα θα περάσουν χωρίς να επιβιβαστούμε σ’ αυτά. Για την ακρίβεια, εμείς δεν θα έχουμε πιάσει ακόμη στεριά. Θα βολοδέρνουμε κοντά στην ακτή, πάνω στα βράχια όπου τσακίστηκε η βαρκούλα μας…

Το καλάθι

… με τα σαλιγκάρια (1) : Τι να πει κανείς για την υπόθεση με τον δήμαρχο των Τουρκοκυπρίων Αμμοχώστου! Με την ακύρωση της συμμετοχής του Σουλεϊμάν Ουλουτσάι στην αντικατοχική εκδήλωση, πράγματι χάθηκε η ευκαιρία για κάτι διαφορετικό, με νόημα και προοπτική. Έχει δίκαιο ο δήμαρχος Σίμος Ιωάννου. Τώρα, επιστροφή στη γνωστή μιζέρια των 49 χρόνων. Θα τα πούμε μόνοι μας και μεταξύ μας για άλλη μια φορά, θα διατρανώσουμε την κενότητα που μας βολεύει. Και μετά, θα συνεχίσουμε τις διακοπές μας.

… με τα σαλιγκάρια (2) : Κάτι τέτοια γίνονται και επιβεβαιώνονται οι προβλέψεις πως θα βγάλουμε μια πενταετία με έναν Πρόεδρο της σιωπής. Έγινε χαμός με το θέμα Ουλουτσάι και από το Προεδρικό ούτε λέξη. Μούγκα στη στρούγκα! Γλιστρίδα κενολογίας στα μνημόσυνα, στα εγκαίνια, μπροστά στον φακό, απόλυτη σιωπή στα ουσιαστικά.

… με τα σαλιγκάρια (3) : Πάντως, είναι πολύ ενδιαφέρον: Τα δύο μεγάλα κόμματα είπαν «ναι» στην παρουσία Ουλουτσάι, ο Πρόεδρος δεν έθεσε ζήτημα, και όμως για άλλη μια φορά έγινε αυτό που ήθελαν οι φωνασκούντες της κενότητας. Έχει δίκαιο ο ιστορικός Χάρης Αθανασιάδης. Το κυρίαρχο εθνικό αφήγημα χρειάζεται να κινητοποιεί πολύ λιγότερες δυνάμεις από το δευτερεύον, το μη «αρκούντως πατριωτικό», για να συνεχίζει την κυριαρχία του. Όσο φτωχές έως γραφικές κι αν είναι ποιοτικά αυτές οι δυνάμεις.