Αγία Σοφία, σούβλα, παραλία...

Τώρα που ο κουρνιαχτός των αντιδράσεων για την προκλητική απόφαση της Τουρκίας για την Αγια-Σοφιά έχει αρχίσει να κατακάθεται και ο ένας μετά τον άλλον οι σύγχρονοι κεφαλάδες αφίππευσαν τα πληκτρολόγια, ας δούμε το θέμα με σοβαρότητα. Και με την απαιτούμενη ειλικρίνεια.

Νομίζω πως κανείς δεν διαφωνεί: η απόφαση ήταν πολιτική. Ήρθε σε μια στιγμή που η οικονομία της χώρας δοκιμάζεται, η λίρα κατρακυλά, η λαϊκή απαρέσκεια αυξάνεται -και κορυφώθηκε μάλιστα με το φιάσκο της διαχείρισης της COVID-19-, ο Ερντογάν αμφισβητείται πλέον και στο ίδιο του το κόμμα και, για πρώτη φορά σε δημοσκόπηση, η αντιπολίτευση παρουσιάζεται ικανή να τον κερδίσει σε εκλογές.

Ποτέ άλλοτε ο Ερντογάν δεν είχε βρεθεί σε τόσο δεινή θέση. Η κίνηση με την Αγια-Σοφιά, η οποία ελαχίστως σχετιζόταν με την Ελλάδα, είναι μια προσπάθεια από πλευράς του να δείξει ότι βάζει τέλος στη μοναδική εναπομείνασα αμφισβήτηση της απόλυτης κυριαρχίας των Τούρκων σε κάθε πέτρα της τουρκικής επικράτειας.

Η Αγια-Σοφιά και το ιδιόμορφο καθεστώς της, το οποίο για χρόνια οι Έλληνες και οι ορθόδοξοι αντίκριζαν με δυσφορία θεωρώντας προσβολή τον όρο «μουσείο», πονούσαν εξίσου -και αυτή είναι η αλήθεια- τον τουρκικό εθνικισμό ο οποίος θεωρούσε ότι η χώρα είχε υποχρεωθεί να ανέχεται ένα σύμβολο του ελληνικού αλυτρωτισμού μέσα στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης.

[rml_read_more]

Η ίδια η λέξη ήταν και παραμένει η αγαπημένη ερώτηση πολλών Τούρκων φίλων μας, οι οποίοι μέσα στις πολλές ανοησίες τις οποίες διδάσκονται στο σχολείο, όπως και εμείς, πιστεύουν ότι η επιμονή μας να μην χρησιμοποιούμε τον όρο Ισταμπούλ αλλά τη λέξη Κωνσταντινούπολη οφείλεται σε αυτόν τον αλυτρωτισμό.

Λησμονώντας ή αγνοώντας ότι το (ελληνογενές...) Ισταμπούλ προέκυψε αιώνες μετά από την Άλωση και αντιμετωπίζοντας πάντα με καχυποψία την πολύ απλή γλωσσική λογική του ζητήματος.

Όπως και να έχει, η απόφαση για την Αγια-Σοφιά, όσο κι αν ενδέχεται να βοηθήσει τον Ερντογάν να «ξεπλύνει την ντροπή» των Τούρκων εθνικιστών -κοσμικών και ισλαμιστών-, είναι μια άθλια παρέμβαση η οποία παραβιάζει τον χαρακτήρα ενός μνημείου οικουμενικού το οποίο ως τέτοιο δεν είναι τζαμί. Αλλά ούτε και... μια εκκλησία.

Και αυτό ίσως είναι το σημείο που μας βοηθά να ξεχωρίσουμε ποιοι πραγματικά ενίστανται λόγω αυτής της διάστασης. Διότι αυτοί θα ήταν εκείνοι οι οποίοι, μαζί με τους ιστορικούς και τους αρχαιολόγους, θα θεωρούσαν εξίσου και ακόμη πιο βάρβαρο το ουτοπικό σήμερα σενάριο «επαναφοράς» του μνημείου που κάποιοι ονειρεύονται. Με την κατεδάφιση των ισλαμικών προσθηκών και τη μετατροπή του σε «κανονική» εκκλησία, βάσει ενός άλλου εθνικισμού ο οποίος επίσης δεν σέβεται τέτοια μνημεία.

Ο οικουμενικός χαρακτήρας και η δύναμη του συμβολισμού της Αγια-Σοφιάς έγκεινται ακριβώς στο γεγονός ότι είναι ένα παγκόσμιο μνημείο από τα σημαντικότερα που διασώζονται. Όχι απλά μια εκκλησία η οποία περιμένει να ξαναγίνει τέτοια για να κάνουν βαφτίσεις και γάμους μέσα οι ορθόδοξοι.

Όσο για τον σεβασμό στα θρησκευτικά μνημεία, αυτό είναι μια άλλη, πονεμένη, ιστορία. Έγραφα χθες πως το πιο ενοχλητικό πράγμα στους Τούρκους -όπως και σε εμάς- είναι η εμμονή μας να δικαιολογούμε ό,τι άδικο και λανθασμένο κάνουμε, την ώρα που δακτυλοδείχνουμε οι μεν τους δε. Είμαστε πάντα τα αθώα θύματα του άλλου. Τα του σεβασμού δεν αποτελούν εξαίρεση.

Δεν συγκρίνω ποσοτικά την πρακτική του τουρκικού κράτους, στην Τουρκία αλλά και ειδικά στο άλλο μισό της χώρας μας, να λεηλατεί τους χριστιανικούς χώρους λατρείας και να συμπεριφέρεται με ασέβεια έναντί τους.

Ποσοτικά δεν συγκρίνεται. Αλλά, ποιος ξέρει στ' αλήθεια στον δικό μας χώρο την ακριβή ιστορία του «Αλκαζάρ», Χαμζάρ Μπέη Τζαμί είναι το όνομα, του πρώτου τζαμιού της Θεσσαλονίκης -και ιστορικότερου μουσουλμανικού χώρου λατρείας στην πόλη- το οποίο χτίστηκε το 1467 και το οποίο μέχρι και τα τέλη τη δεκαετίας του '90 λειτουργούσε ως κινηματογράφος, τα τελευταία του μάλιστα χρόνια προβάλλοντας ταινίες πορνό με τους θαμώνες να αυνανίζονται μέσα στο τέμενος; (!)

Και δεν ήταν το μοναδικό μνημείο του είδους που είχε μετατραπεί σε οτιδήποτε άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς: Ιστορικά τζαμιά έγιναν γραφεία του Δημοσίου, αίθουσες προβολών, ακόμα και συνεργεία αυτοκινήτων, ξυλουργεία και άλλα. Μετά το 2000 με βοήθεια της ΕΕ άρχισαν να αναστηλώνονται τα πλείστα, προσφέροντας και στον ελληνικό τουρισμό… Αρκετά παραμένουν.

Αξίζει εξάλλου να πει κανείς ότι ιστορικά μνημεία και τζαμιά ισοπεδώθηκαν μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, ενώ πολλά άλλα έγιναν εκκλησίες όπως λ.χ. το Τζαμί του Ιμπραήμ Πασά στην Καβάλα το οποίο σήμερα είναι η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Ποιος ξέρει για αυτά τα τζαμιά; Σε ποιο σχολείο διδάσκεται αυτό μαζί με τα όσα κάνουν οι βάρβαροι (άλλοι) στις εκκλησίες;

Ποιος ακόμα θυμάται τους αγώνες που δόθηκαν και εδώ για να μην χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος το τζαμί δίπλα στη Φανερωμένη, το οποίο μάλιστα είχε γίνει και «λατέρνα» στο πλαίσιο μιας έκθεσης με neon lights;

Ή ποιος έχει πάει λ.χ. στα Χανιά και δεν έχει δει το μπαρ «Συναγωγή» το οποίο λειτουργεί στα ερείπια της μίας από τις δύο συναγωγές των Χανίων η οποία βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς, με την εκεί ελληνική εβραϊκή κοινότητα -2.300 χρόνων αδιάλειπτης παρουσίας- να φορτώνεται σε ένα πλοίο για το Άουσβιτς, το οποίο βυθίστηκε μάλιστα και πνίγηκαν όλοι;

Και ποιος πάλι ασχολήθηκε με την άλλη Αγία Σοφία, της Τραπεζούντας, ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία του Πόντου, της δυναστείας των Μεγάλων Κομνηνών, από τον 11ο αιώνα, η οποία επίσης ήταν μουσείο και λειτούργησε ξανά ως τζαμί στις μέρες του Ερντογάν;

Τίποτα δεν μπορεί λοιπόν να δικαιολογήσει το ανοσιούργημα της Άγκυρας και το γεγονός ότι οι λόγοι δεν είναι (ούτε καν) θρησκευτικοί κάνει τα πράγματα χειρότερα.

Όμως τα μνημεία, ειδικά στη λίστα της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, θα πρέπει να τα προσεγγίζουμε ως τέτοια. Και τίποτα άλλο. Σε όποια θρησκεία ή πολιτισμό κι αν ανήκουν.

Τα τζαμιά στην Ελλάδα και εδώ είναι εξίσου μέρος της Ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς μας, όσο και οι εκκλησίες, είτε χτίστηκαν από κατεστραμμένους αρχαίους ναούς αφότου οι τελευταίοι ακόλουθοι των θεών εκείνων σφαγιάστηκαν από τους χριστιανούς, είτε άλλως πως.

Δεν είναι απλά χώροι λατρείας. Όταν το καταλάβουμε αυτό και το διεκδικήσουμε συνολικά για καθετί που συνθέτει την οικουμενική μας κληρονομιά ως ανθρώπων και ενάντια σε καθετί το οποίο την πλήττει, τα πράγματα θα είναι πολύ πιο εύκολα. Και σωστά.

Και πολύ πιο σοβαρά σίγουρα από τα κλαψουρίσματα του Σαββατοκύριακου στο facebook -ενάντια στην πλήξη- για το «μέγα μοναστήρι» και τον «μαρμαρωμένο», ανάμεσα σε αναρτήσεις των ιδίων των θρηνούντων με σούβλες, μπίρες και τα πόδια τους στην παραλία.

Είναι απλά τραγικό. Θα έλεγα και χυδαίο ενίοτε.