Μόνο με ροδοπέταλα δεν είναι στρωμένος ο δρόμος προς την κρίσιμη πενταμερή διάσκεψη στη Γενεύη για το Κυπριακό, εν μέσω αντεγκλήσεων, αφού ούτε η ίδια η ε/κ πλευρά έχει συμφωνήσει στο εσωτερικό της αναφορικά με τον επιδιωκόμενο στόχο, παρά τη δεδηλωμένη επίσημη θέση υπέρ του συμφωνημένου πλαισίου, την ώρα που η τουρκική πλευρά και η τουρκοκυπριακή ηγεσία επιμένουν στη νέα αξίωσή τους για λύση δύο κρατών και κυριαρχική ισότητα.
Τα μέχρι στιγμής δεδομένα, σε επίπεδο ηγεσιών των δύο πλευρών, είναι ότι η ε/κ πλευρά πηγαίνει στη Γενεύη διαμηνύοντας ότι δεν συζητά τίποτε εκτός συμφωνημένου πλαισίου του ΟΗΕ, προκρίνοντας, την ίδια ώρα, επανέναρξη των συνομιλιών από το σημείο που διακόπηκαν στο Κραν Μοντανά, ενώ η τ/κ ηγεσία, στις δημόσιες τουλάχιστον τοποθετήσεις της, επαναλαμβάνει εμμονικά τη θέση για λύση δύο κρατών. Μια θέση η οποία δεν προσκρούσει μόνο στο συμφωνημένο πλαίσιο των ΗΕ, αλλά βρίσκει ισχυρές αντιστάσεις και μέσα στην ίδια την τ/κ κοινότητα, με Τ/Κ πολιτικούς να προειδοποιούν τον Ερσίν Τατάρ ότι η υπαναχώρηση από το συμφωνημένο πλαίσιο υπό τα ΗΕ αφήνει εκτεθειμένη την τ/κ πλευρά.
Το μεγάλο ερώτημα πλέον είναι «πού μείναμε στο Κραν Μοντάνα το 2017;», καθώς και ποιο είναι το συμφωνημένο πλαίσιο και το διαπραγματευτικό κεκτημένο των διαπραγματεύσεων. Απαντήσεις στα εν λόγω καυτά ερωτήματα, που αγγίζουν την ουσία του Κυπριακού, δίνουν, μιλώντας στον «Π», ο επικεφαλής του Γραφείου Κυπριακού του ΑΚΕΛ, Τουμάζος Τσιελεπής, η αναπληρώτρια εκπρόσωπος του ΔΗΣΥ και μέλος της Συμβουλευτικής Ομάδας Κυπριακού του κόμματος, Ξένια Κωνσταντίνου, ο πρόεδρος της ΕΔΕΚ Μαρίνος Σιζόπουλος, ο τέως διαπραγματευτής της τ/κ πλευράς, Οζντίλ Ναμί, και ο διευθυντής της εφημερίδας «Π», δημοσιογράφος-αναλυτής, Διονύσης Διονυσίου.
Τουμάζος Τσιελεπής: Το πλαίσιο Γκουτέρες δεν είναι αλά καρτ
Το πλαίσιο είναι η ΔΔΟ με πολιτική ισότητα, όπως έχει καθοριστεί από τα ψηφίσματα των ΗΕ για την Κύπρο. Το πλαίσιο αυτό συμφωνήθηκε από τη δεκαετία του '70 και, στη συνέχεια, μέσα από συνομιλίες δεκαετιών, διαμορφώθηκε σε αυτό που αποκαλούμε διαπραγματευτικό κεκτημένο. Δόθηκε συγκεκριμένο περιεχόμενο σε αυτό το πλαίσιο και φτάσαμε πολύ κοντά σε μια λύση. Υπάρχουν ακόμα κάποια ανοιχτά ζητήματα τα οποία είναι υπό διαπραγμάτευση, αλλά δεν χρήζει επαναδιαπραγμάτευσης το συμφωνηθέν πλαίσιο ή το διαπραγματευτικό κεκτημένο στο σύνολό του. Αυτό είναι το πιο σημαντικό στοιχείο και πρέπει να το αποδεχτούμε ως αδιαίρετο, διότι αν αρχίσουμε από το μηδέν, θα συζητάμε για τα επόμενα 40 χρόνια.
Στόχος είναι η επανέναρξη των συνομιλιών, όμως όλοι κρατούν μικρό καλάθι. Εδώ και σχεδόν 8 χρόνια δεν υπάρχει καμία διαπραγματευτική διαδικασία, και δεν είναι εύκολο να μπεις απευθείας σε διαπραγματεύσεις μετά από τόσο καιρό. Το ζήτημα είναι η πενταμερής να έχει συνέχεια και να μην καταλήξει σε αδιέξοδο, προκειμένου να αποφευχθεί το τέλος της διαδικασίας και ένα νέο ναυάγιο. Αλλά επανέναρξη των συνομιλιών δεν αναμένεται να ανακοινωθεί την επομένη της πενταμερούς.
Οι συνομιλίες πρέπει να επαναρχίσουν από το σημείο που έχουν μείνει στο Κραν Μοντανά. Και το σημείο που έχουν μείνει δεν είναι «αλά καρτ», δηλαδή να παίρνουμε ό,τι μας αρέσει και να απορρίπτουμε ό,τι δεν μας αρέσει. Προς αυτή την κατεύθυνση, το ΑΚΕΛ θεωρεί ότι στο θέμα της ασφάλειας και των εγγυήσεων, το πλαίσιο Γκουτέρες ξεκαθαρίζει ρητά ότι ένα σύστημα με συνέχιση του δικαιώματος επέμβασης δεν θα ήταν βιώσιμο. Ως εκ τούτου, περιοχές υπό τη Συνθήκη Εγγύησης θα μπορούσαν να αντικατασταθούν με κατάλληλους μηχανισμούς εφαρμογής της λύσης, σε ορισμένους από τους οποίους θα μπορούσαν να εμπλακούν και οι εγγυήτριες δυνάμεις.
Για το θέμα των στρατευμάτων, στο πλαίσιο ξεκαθαρίζεται ότι αυτό το θέμα είναι διαφορετικό από εκείνο της Συνθήκης Εγγύησης και ότι τα σχετικά ζητήματα θα έπρεπε να συμφωνηθούν σε ανώτατο επίπεδο, σημειώνει το ΑΚΕΛ, και προσθέτει ότι «είναι γνωστό ότι υπήρχε σύγκλιση για αποχώρηση των στρατευμάτων πλην των αγημάτων της ΕΛΔΥΚ και της ΤΟΥΡΔΥΚ (950 και 650 στρατιώτες αντίστοιχα) όπου παρέμενε μια διαφωνία κατά πόσο θα υπήρχε ρήτρα τερματισμού ή ρήτρα αναθεώρησης και πότε». Σύμφωνα με την ανάγνωση του ΑΚΕΛ, με βάση τα συγκεκριμένα δεδομένα, «προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι το πλαίσιο Γκουτέρες δεν είναι μια απλή καταγραφή επικεφαλίδων προς διαπραγμάτευση αλλά σχεδόν σύγκλιση στα έξι βασικά κεφάλαια του Κυπριακού. Ελάχιστα απείχαμε από την επίτευξη στρατηγικής συμφωνίας, η οποία ουσιαστικά θα καταστούσε αναπόδραστη την επιτυχή κατάληξη σε συνολική διευθέτηση».
Σύμφωνα με τον Τουμάζο Τσιελεπή, η ε/κ πλευρά πρέπει να είναι έτοιμη για το σενάριο, η τουρκική πλευρά να μην επαναλάβει τις αξιώσεις της για δύο κράτη. Μπορεί να επιμείνει στην αξίωσή της, μπορεί όμως και όχι και να μας εκπλήξει, όπως είχε συμβεί και στο παρελθόν, και για αυτό χρειάζεται ετοιμότητα και καλός σχεδιασμός.
Ο ΓΓ των ΗΕ δεν θα ήθελε αλλαγή του συμφωνημένου πλαισίου, ούτε μπορεί να το κάνει, γιατί εξαρτάται από το ΣΑ. Ίσως τεθούν κάποιες ιδέες που να αποκλίνουν από το συμφωνημένο πλαίσιο, δεν το αποκλείω. Και για αυτό πρέπει να είμαστε έτοιμοι. Ωστόσο, δεν είναι δυνατόν ο ΓΓ των ΗΕ, ο οποίος έχει απογοητευτεί δύο φορές από το Κυπριακό, να προσπαθήσει για τρίτη φορά και να γίνει το ίδιο πράγμα. Προφανώς, κάτι έχει στο μυαλό του σχετικά με τη συνέχεια της διαδικασίας.
Οζντίλ Ναμί: «Μόνο με εξωτερική πίεση μπορεί να λυθεί»
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία από ένα μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, είναι ένας συναγερμός για όλη την Ευρώπη. Η απροθυμία της νέας διοίκησης στις ΗΠΑ να συνεχίσει να παρέχει ασφάλεια στην Ευρώπη, την οποία, με τη συμβολή των ΗΠΑ, θεωρούσαμε ως δεδομένη για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθιστά αναγκαία τη στενότερη συνεργασία μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών χωρών, συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας, στον τομέα της άμυνας.
Η επερχόμενη συνάντηση της Γενεύης θα πραγματοποιηθεί στη σκιά αυτής της νέας πραγματικότητας. Παρ' όλα αυτά, δεν πρέπει να βιαστούμε να έχουμε υπερβολικά αισιόδοξες προσδοκίες προς το παρόν. Το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι η Γενεύη θα εξελιχθεί σε ένα παιχνίδι αλληλεπίρριψης ευθυνών. Ο Ε/Κ ηγέτης θα απαιτήσει σεβασμό στις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και θα ζητήσει την επανεκκίνηση των συνομιλιών για τη ΔΔΟ, ενώ ο ηγέτης της τουρκοκυπριακής πλευράς θα υποστηρίξει ότι όλες οι προσπάθειες για ΔΔΟ έχουν εξαντληθεί και ο μόνος δρόμος είναι η αμοιβαία αναγνώριση και συνεργασία μεταξύ δύο κρατών. Ελλείψει πίεσης από τις κοινωνίες τους, το μόνο που μπορεί να αλλάξει αυτή την κατάσταση είναι η εξωτερική πίεση. Αυτό μπορεί να συμβεί κάποια στιγμή, αλλά θα ήταν μεγάλη έκπληξη αν συμβεί τώρα. Επομένως, νομίζω ότι θα πρέπει να παραμείνουμε υπομονετικοί πριν αρχίσουμε να έχουμε πραγματικές ελπίδες για μια συνολική λύση. Αν δούμε τους δύο ηγέτες να ανακοινώνουν την απόφασή τους να εργαστούν πάνω σε μια νέα διαδικασία διαπραγματεύσεων, η οποία θα ξεκινά από εκεί που είχε διακοπεί στο Κραν Μοντάνα, θα έχει χρονικά όρια, διαιτησία, αλλά και συνέπειες για την πλευρά που θα πει «όχι» στα δημοψηφίσματα, τότε θα έχουμε λόγο να πιστεύουμε ότι κάτι σοβαρό πρόκειται να συμβεί. Όλα τα υπόλοιπα είναι απλώς για επίδειξη (show).
Ξένια Κωνσταντίνου: «Έπρεπε να είχαμε κλειδώσει το πλαίσιο Γκουτέρες»
Πριν φτάσουμε στο Κράν Μοντανά είχαν επιτευχθεί ήδη πολύ σημαντικές συγκλίσεις μεταξύ Νίκου Αναστασιάδη και Μουσταφά Ακιντζί σχεδόν σε όλα τα κεφάλαια που άπτονται της εσωτερικής διακυβέρνησης. Η περίοδος 2015-2017 μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πιο παραγωγική για το Κυπριακό καθώς ήταν συμπεριληπτική και αποτελεσματική. Όταν συγκλήθηκε η Διάσκεψη στην Ελβετία αναμενόταν πως οι συνθήκες είχαν ωριμάσει για να συζητηθεί το δύσκολο κεφάλαιο της ασφάλειας καθώς και η αναθεώρηση της Συνθήκης Εγγυήσεως παράλληλα με το «κλείδωμα» των εδαφικών αναπροσαρμογών και τον χάρτη. Η αρνητική εξέλιξη της Διάσκεψης δεν άφησε δυστυχώς οποιαδήποτε σύγκλιση στα καίρια αυτά ζητήματα. Εμείς ως Δημοκρατικός Συναγερμός έχουμε καλέσει και δημόσια τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη να κλειδώσει από πλευράς του και να κάνει δεκτές όλες τις συγκλίσεις που επιτευχθήκαν μέχρι το Γκραν Μοντανά για να εδραιώσει την αξιοπιστία του. Με αυτό τον τρόπο θα ήταν σαφείς οι προθέσεις του να συνεχίσει η διαδικασία ακριβώς από εκεί όπου σταμάτησε. Αντί τούτου, δυστυχώς, έκτοτε έχουμε δει νέα πισωγυρίσματα τα οποία οδηγούν σε μεγαλύτερο χάσμα θέσεων μεταξύ των δύο πλευρών, όπως συνέβη επί προεδρίας Νίκου Αναστασιάδη με το ζήτημα της πολιτικής ισότητας των δύο κοινοτήτων αλλά και με τις μετέπειτα νέες διεκδικήσεις από πλευράς, Τουρκίας και τ/κ σε σχέση με τη λεγόμενη κυριαρχική ισότητα. Εμείς επιμείναμε επίσης, με σκοπό να αποφύγουμε διολίσθηση σε νέες πιο σκληρές θέσεις από πλευράς Τουρκίας, να είχαμε κλειδώσει το πλαίσιο Γκουτέρες το οποίο περιγράφει με τρόπο επιγραμματικό τις συγκλίσεις των προηγούμενων διαπραγματεύσεων. Δυστυχώς, κανένα από τα δύο δεν έχει συμβεί. Ως Δημοκρατικός Συναγερμός εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι η δική μας πλευρά οφείλει έστω και τώρα να πάρει μία ξεκάθαρη θέση με πράξεις και όχι μόνο με λόγια. Αυτονόητα καταδικάζουμε τις διεκδικήσεις Τατάρ για λύση δύο κρατών ως εντελώς απαράδεκτες και εμμένουμε στο συμφωνημένο πλαίσιο της ΔΔΟ ως της μόνης εφικτής λύσης για να επανενώσει την πατρίδα μας και να την απελευθερώσει από την τουρκική κατοχή. Κλείνοντας, θα έλεγα ότι η Διάσκεψη στη Γενεύη δεν λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα ευνοϊκό διεθνές περιβάλλον, αλλά ούτε και μέσα σε συνθήκες καλού κλίματος μεταξύ των δύο πλευρών. Τυχόν νέο ναυάγιο ελλοχεύει τον κίνδυνο η Τουρκία να επιδιώξει να καρπωθεί ότι επέδειξε τάχα θετική διάθεση και να το εξαργυρώσει με ενισχυμένη θέση και ρόλο στην ευρωπαϊκή στρατηγική άμυνας αλλά και στην ευρύτερη προσπάθεια που παρατηρείται από πλευράς της για αναθέρμανση των ευρωτουρκικών σχέσεων. Οι δε Τουρκοκύπριοι, στην προοπτική να ξεκινήσει ένας οδικός χάρτης που να οδηγεί προς συνομιλίες, ετοιμάζονται να προτάξουν μηχανισμούς ενισχυμένης αυτονομίας στις αρμοδιότητες των συνιστώντων πολιτειών. Αν αυτό δεν καταστεί εφικτό, τότε θα επιχειρήσουν να ρίξουν την ευθύνη στην ελληνοκυπριακή πλευρά με σκοπό να πετύχουν κάποιου είδους αναβάθμιση του ψευδοκράτους. Η πρόταξη που θέτουν για απευθείας εμπόριο, πτήσεις και επαφές (γνωστά ως τα 3Ds) είναι εντελώς εκτός κάθε πραγματικότητας. Εντούτοις, ο κίνδυνος αναβάθμισης του ψευδοκράτους με πιο ήπιους τρόπους πολιτικά είναι ένας ορατός κίνδυνος όσο το Κυπριακό παραμένει άλυτο. Η πρόεδρος του ΔΗΣΥ μεταβαίνει στη Γενεύη για να στηρίξει με κάθε τρόπο την προσπάθεια του Προέδρου της Δημοκρατίας για σπάσιμο του αδιεξόδου και επανέναρξη των συνομιλιών, δίχως όμως η στήριξή μας να αποτελεί λευκή επιταγή προς τους όποιους χειρισμούς του.
Μαρίνος Σιζόπουλος: Να μας δοθεί γραπτώς το πλαίσιο Γκουτέρες
Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε εκεί που μείναμε στο Κραν Μοντάνα. Δεν μπορούν οι υποχωρήσεις της ε/κ πλευράς να κατοχυρωθούν. Γι' αυτό και η θέση μας είναι εντελώς διαφορετική. Γι' αυτό και διεκδικούμε διεθνή διάσκεψη για το Κυπριακό. Το πλαίσιο του Γενικού Γραμματέα, το οποίο δεν δόθηκε γραπτώς αλλά προφορικά, προκρίνει τη δημιουργία ενός νέου συστήματος ασφάλειας και εγγυήσεων, το οποίο θα πρέπει να το αποδεχτούν και οι δύο κοινότητες. Ποιο είναι όμως αυτό το σύστημα ασφάλειας; Δεν ξεκαθαρίζει. Να μας το δώσουν γραπτώς.
Διονύσης Διονυσίου: Ισχυρή και εγγυημένη πολιτική ισότητα θέλει η τ/κ πλευρά
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας τονίζει ότι οι συζητήσεις πρέπει να κινηθούν εντός του συμφωνημένου πλαισίου και του διαπραγματευτικού κεκτημένου, το οποίο καθορίζεται από τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών και τις συνομιλίες που έχουν γίνει από τη δεκαετία του '70 και μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, η λύση θα πρέπει να είναι Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία και οι συνομιλίες θα πρέπει να επαναρχίσουν από το σημείο όπου είχαν σταματήσει στο Κραν Μοντανά. Αυτή η θέση αμφισβητήθηκε δημόσια το 2021 από την τουρκοκυπριακή πλευρά και την Τουρκία και υπονομεύθηκε πολύ νωρίτερα όταν ο Πρόεδρος Αναστασιάδης άνοιξε τη συζήτηση περί δύο κρατών.
Η τουρκοκυπριακή πλευρά, και ιδιαίτερα η ηγεσία της, αν και επισήμως ζητά κυριαρχική ισότητα που παραπέμπει σε δύο κράτη, στην πράξη το ζητούμενο, κατά τη γνώμη μου, είναι η διεκδίκηση μιας ισχυρής και εγγυημένης πολιτικής ισότητας. Αυτό που επιδιώκει η τ/κ πλευρά είναι επιπλέον διασφαλίσεις για την κατάληξη των διαπραγματεύσεων για λύση μιας χαλαρής ομοσπονδίας εντός της ΕΕ. Αν αυτές αποτύχουν με ευθύνη των Ε/Κ, οι Τ/Κ θέλουν να έχουν τη δυνατότητα να ακολουθήσουν έναν άλλο δρόμο. Αυτό, σύμφωνα με την τουρκοκυπριακή πλευρά, θα μπορούσε να σημαίνει την έναρξη διαπραγματεύσεων που θα επιτρέψει στην τ/κ κοινότητα, συντεταγμένα και με την έγκριση του ΟΗΕ, να εγκαταλείψει το υπάρχον πλαίσιο λύσης του ΟΗΕ που προνοεί ομοσπονδιακό μοντέλο σε περίπτωση μιας νέας αποτυχίας της διαδικασίας, η οποία θα είναι και η τελευταία με βάση το υφιστάμενο πλαίσιο λύσης. Αν δεν το πετύχουν αυτό, δεν θα υπάρξει καμιά πρόοδος.
Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης έβαλε σε αυτό το σημείο μια κόκκινη γραμμή. Ωστόσο, η τ/κ θέση βρίσκει αρκετή κατανόηση διεθνώς, καθώς η ε/κ πλευρά επικρίνεται για τη στάση που τήρησε το 2004 και το 2017. Η τ/κ πλευρά καταλογίζει ευθύνες στους ηγέτες της ε/κ κοινότητας για τη μη ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων και, πιστέψτε με, η θέση αυτή δεν ηχεί σε ώτα μη ακουόντων. Σε περίπτωση νέου ναυαγίου, η κυριαρχική ισότητα θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για την αναγνώριση των Τουρκοκυπρίων και την κινητοποίηση για άλλες πολιτικές λύσεις. Με λίγα λόγια, ο Νίκος Χριστοδουλίδης πρέπει να σκεφτεί έξω από το κουτί. Προς το παρόν σκέφτεται πολύ συμβατικα θέτοντας τρεις τουλάχιστον στόχους: την άμεση επανέναρξη διαπραγματεύσεων που φαίνεται δύσκολη, μια εναλλακτική διαδικασία μέσω διορισμού μόνιμου απεσταλμένου των ΗΕ, η οποία ίσως ξεκινήσει με κάποια ΜΟΕ, όπως το άνοιγμα οδοφραγμάτων και διεύρυνση του εμπορίου, και μια τρίτη επιλογή που θα αφήνει στη διακριτική ευχέρεια του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών τον σχεδιασμό των επόμενων βημάτων. Ειδικά το δεύτερο σενάριο, που αφορά την εμπλοκή ειδικού απεσταλμένου, φαίνεται επίσης δύσκολο να προχωρήσει, καθώς οι προηγούμενοι διπλωμάτες του ΟΗΕ δεν κατόρθωσαν να γεφυρώσουν τις διαφορές. Αν, βέβαια, όλοι θέλουν να υπάρξει μια συνέχεια, πρέπει να συμφωνήσουν μίνιμουμ σε κάποια μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Σε διαφορετική περίπτωση θα συνεχιστεί η άγονη παρέλευση του χρόνου, η οποία, όπως σωστά επισημαίνει ο Πρόεδρος, ευνοεί μόνο την Τουρκία.
Μαζί με τον ΠτΔ και τα κόμματα
Τον Πρόεδρο θα συνοδεύσει στη Γενεύη η ηγεσία των κοινοβουλευτικών πολιτικών κομμάτων που συμμετέχουν στο Εθνικό Συμβούλιο, πλην του ΕΛΑΜ. Οι αρχηγοί των κομμάτων, ΔΗΣΥ Αννίτα Δημητρίου, ΑΚΕΛ Στέφανος Στεφάνου, ΔΗΚΟ Νικόλας Παπαδόπουλος, ΕΔΕΚ Μαρίνος Σιζόπουλος, ΔΗΠΑ Μάριος Καρογιάν και αντιπρόεδρος των Οικολόγων Κυριάκος Τσιμίλλης, θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν από κοντά τις διεργασίες της κρίσιμης συνάντησης υπό τον ΓΓ των ΗΕ και να συμβάλουν στις προσπάθειες της ε/κ πλευράς στον στόχο για επανέναρξη των συνομιλιών. Από τα κόμματα που συνοδεύουν τον Πρόεδρο, ξεκάθαρη θέση για το Κυπριακό διατηρούν ΔΗΣΥ, ΑΚΕΛ, ΔΗΠΑ, ενώ το ΔΗΚΟ, επίσης τάσσεται υπέρ της επίλυσης του Κυπριακού στη βάση της ΔΔΟ, διατηρώντας ωστόσο επιφυλάξεις σε σχέση με το περιεχόμενο. Από την πλευρά της η ΕΔΕΚ τάσσεται εναντίον του συμφωνημένου πλαισίου, ωστόσο θα συνοδεύσει τον Πρόεδρο, ενώ ασαφής είναι η θέση του Κινήματος Οικολόγων.
