Τέσσερις ημέρες μετά την άτυπη σύνοδο των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ, στην οποία συμμετείχε για πρώτη φορά μετά από πέντε χρόνια ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, η Άγκυρα άφησε να διαρρεύσει η πληροφορία ότι έχει υποβάλει αίτημα για ένταξη στους BRICS. Ακολούθησε η επιβεβαίωση της είδησης από τον εκπρόσωπο του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) της Τουρκίας, Ομέρ Τσελίκ, ο οποίος παραδέχτηκε ωστόσο ότι «δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη εξέλιξη σχετικά με αυτό». Το ερώτημα είναι γιατί η Τουρκία αποφάσισε να διαρρεύσει αυτή την πληροφορία χωρίς να υπάρχει κάποια απόφαση των BRICS.
Κυπριακό
Από τις κινήσεις της Άγκυρας σε αυτό το χρονικό σημείο διαφαίνεται ότι ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, δεν έφυγε ικανοποιημένος από την άτυπη σύνοδο των ΥΠΕΞ της ΕΕ, λόγω της επιμονής των Ευρωπαίων και κυρίως της Λευκωσίας για διασύνδεση του Κυπριακού με τον ευρωτουρκικό διάλογο. Μετά τη σύνοδο μάλιστα, ο κ. Φιντάν, δήλωσε ότι δεν θα επιφέρει κάποιο θετικό αποτέλεσμα η διασύνδεση του Κυπριακού με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας.
Το γεγονός ότι το Κυπριακό είναι ένα χρονίζον πρόβλημα το οποίο μπλοκάρει τον ευρωτουρκικό διάλογο, φαίνεται να εκνευρίζει την Άγκυρα, η οποία θεωρεί ότι πρέπει να τύχει διαφορετικής μεταχείρισης από τους Ευρωπαίους λόγω των διαφορετικών μεγεθών και της μεγάλης γεωστρατηγικής σημασίας της χώρας.
Άρα η τουρκική πλευρά το επόμενο διάστημα θα επιδιώξει την αποσύνδεση του Κυπριακού από τα ευρωτουρκικά, ασκώντας πιέσεις προς τα κράτη μέλη της ΕΕ. Ήδη έκανε το πρώτο βήμα διαρρέοντας την πληροφορία για αίτημα ένταξης στους BRICS, στέλνοντας το μήνυμα στις Βρυξέλλες ότι υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές.
Σημαντικό ορόσημο
Μπορεί η Τουρκία να μην έθεσε ενώπιον των Ευρωπαίων υπουργών Εξωτερικών συγκεκριμένη ημερομηνία για επανέναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ, ωστόσο με το αίτημα ένταξης στους BRICS έβαλε στο τραπέζι ένα κρίσιμο ορόσημο, αφού το τουρκικό αίτημα θα συζητηθεί στη σύνοδο κορυφής στο Καζάν της Ρωσίας μεταξύ 22-24 Οκτωβρίου. Εάν αυτό το ασφυκτικό και εκβιαστικό πλαίσιο λειτουργήσει τελικά υπέρ της Τουρκίας, τότε η πίεση που τώρα ασκεί στις Βρυξέλλες η τουρκική κυβέρνηση θα μεταφερθεί από τους Ευρωπαίους εταίρους προς τη Λευκωσία.
Τι θέλει η Τουρκία
Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών πήγε στις Βρυξέλλες με συγκεκριμένα αιτήματα και κάποιες προσδοκίες που αφορούν κυρίως την τουρκική οικονομία.
Η Άγκυρα ζητά συγκεκριμένα την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης με την ΕΕ ώστε να καταστεί ελκυστικός επενδυτικός προορισμός. Για παράδειγμα, η επικαιροποίηση της τελωνειακής ένωσης θα προσφέρει εμπορικό πλεονέκτημα σε κινεζικές βιομηχανίες αυτοκινήτων που θα κατασκευάσουν εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικών οχημάτων στην Τουρκία.
Ήδη η μεγάλη κινεζική αυτοκινητοβιομηχανία BYD δείχνει να θέλει να εκμεταλλευτεί την τελωνειακή ένωση, κατασκευάζοντας στην Τουρκία νέο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικών αυτοκινήτων για να υπερπηδήσει το εμπόδιο των δασμών που έχει επιβάλει η ΕΕ.
Ένα άλλο τουρκικό αίτημα που σχετίζεται με τις προσδοκίες της Άγκυρας για προσέλκυση επενδύσεων και ανάπτυξη της βιομηχανίας είναι η ενδυνάμωση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Να σημειωθεί ότι η ΕΤΕπ αποτελούσε τον μεγαλύτερο μεμονωμένο δανειστή της Άγκυρας μέχρι το 2019 όπου αποφάσισε να περιορίσει τις χρηματοδοτικές της δραστηριότητες στην Τουρκία και τον δανεισμό για δημόσια έργα λόγω των παράνομων γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ.
Σκληρό δίλημμα
Οι τουρκικοί διπλωματικοί ελιγμοί των τελευταίων ετών δεν έχουν οδηγήσει ακόμη σε τελική ρήξη με τη Δύση. Προκαλούν μεν εκνευρισμό στα δυτικά κέντρα αποφάσεων, διατηρούν δε ανοιχτό τον δίαυλο του διαλόγου με τα κράτη της Δύσης. Το ερώτημα είναι κατά πόσον η Τουρκία είναι έτοιμη να θυσιάσει τον δυτικό της προσανατολισμό.
Δεν είναι καθόλου εύκολο για την κυβέρνηση του Ερντογάν να κάνει το μεγάλο βήμα προς την Ανατολή, διακόπτοντας μια εκατοντάχρονη πορεία προς τη Δύση. Το κυβερνών κόμμα στην Τουρκία θα πρέπει να συνυπολογίσει τις επιπτώσεις που ενδεχομένως να επιφέρει στη χώρα μια τόσο σοβαρή αλλαγή στον άξονα της εξωτερικής πολιτικής. Αντιδυτικά μπλοκ όπως οι BRICS αποδυναμώνουν τη δυτική ισχύ και αλλάζουν τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς. Αυτό σημαίνει ότι η Άγκυρα δεν θα μείνει ατιμώρητη.
Ως μέλος του ΝΑΤΟ και λόγω γεωγραφικής θέσης, η Τουρκία κατάφερε να συνάψει σημαντικούς εμπορικούς δεσμούς με δυτικά κράτη όπως η Ισπανία και η Ιταλία, αντλώντας τεχνογνωσία και τεχνολογία για την αμυντική της βιομηχανία. Η παραγωγή στρατιωτικού εξοπλισμού και η εξαγωγή του σε χώρες της Αφρικής και αλλού, αποφέρει σημαντικά έσοδα στην Τουρκία. Συνεπώς, υπάρχουν σχέσεις εξάρτησης με τη Δύση οι οποίες θα κρίνουν και το μέλλον της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας.
Εσωτερικά εμπόδια
Εκτός από τους εξωτερικούς ανασταλτικούς παράγοντες υπάρχουν και σοβαρά εσωτερικά εμπόδια. Την Παρασκευή ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Οζγκιούρ Οζέλ τάχθηκε σθεναρά υπέρ της πλήρους ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ, λέγοντας πως μόνο έτσι η χώρα μπορεί να φτάσει και να ξεπεράσει τα ανεπτυγμένα κράτη της Δύσης. Ήταν ένα μήνυμα προς τον Τούρκο Πρόεδρο μετά και την είδηση για τους BRICS που λογικά έχει σοβαρό αντίκτυπο σε μια χώρα με μακρά πορεία προς τη Δύση.
Οι προεδρικές εκλογές του 2023 έδειξαν ότι ο Ταγίπ Ερντογάν δεν τυγχάνει της ίδιας αποδοχής και πως η ψαλίδα στα ποσοστά των αντίπαλων πολιτικών δυνάμεων στην Τουρκία σχεδόν έκλεισε. Ένας από τους λόγους της πτώσης της δημοτικότητας του Ερντογάν είναι η συγκρουσιακή πολιτική με τα κράτη της Δύσης. Δεν είναι τυχαία η μετεκλογική επαναστροφή του Τούρκου Προέδρου προς τη Δύση και η προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης δεν μπορεί να διακινδυνεύσει να χάσει την εξουσία για χάρη των πειραματισμών με την Ανατολή.
BRICS
Η αλήθεια είναι ότι οι BRICS δεν αποτελούν μια σοβαρή εναλλακτική επιλογή απέναντι στη Δύση και την ΕΕ. Είναι ένα μπλοκ διαφόρων χωρών με αναπτυσσόμενη οικονομία που αναζητούν διέξοδο από τη δυτική ηγεμονία. Ωστόσο, τα υφιστάμενα κράτη μέλη Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική έχουν σοβαρές διαφωνίες μεταξύ τους σε μια σειρά από διεθνή ζητήματα όπως το Ουκρανικό. Για παράδειγμα, η Βραζιλία καταδίκασε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ενώ υπάρχουν σοβαροί ανταγωνισμοί μεταξύ Κίνας και Ινδίας.
Υπάρχει παράλληλα και το θέμα της προσπάθειας της Ρωσίας και της Κίνας για εργαλειοποίηση του μπλοκ με στόχο την εξασφάλιση δικών τους εθνικών συμφερόντων. Δεν είναι τυχαίο που οι Ρώσοι επιχείρησαν να εκμεταλλευτούν την είδηση για τουρκικό αίτημα ένταξης στους BRICS με δηλώσεις που στρέφονταν κατά της Δύσης. Αυτά τα γνωρίζει η Τουρκία, η οποία έχει σοβαρές διαφωνίες με το Πεκίνο όσον αφορά τα δικαιώματα των Ουιγούρων που αποτελούν μια μουσουλμανική μειονότητα στην Κίνα. Μάλιστα προμηθεύει την Ουκρανία με μη επανδρωμένα αεροσκάφη την ώρα που βρίσκεται σε εξέλιξη ο πόλεμος με τη Ρωσία.
Τουρκικό παζάρι
Μια πιο νηφάλια ανάγνωση των εξελίξεων δείχνει ότι η Τουρκία μάλλον χρησιμοποιεί την ενταξιακή διαδικασία στους BRICS ως διαπραγματευτικό χαρτί για να πάρει δάνεια και επενδύσεις από τις δυτικές χώρες. Μόνο αν η Δύση αποφασίσει ότι δεν έχει ανάγκη την Άγκυρα και κλείσει εντελώς τη στρόφιγγα των επενδύσεων στην τουρκική οικονομία θα υπάρξουν κοσμογονικές αλλαγές στη χώρα του Ερντογάν. Τέτοιου μεγέθους αλλαγές προϋποθέτουν πολιτική συναίνεση στο εσωτερικό και οι κεμαλιστές θα συμφωνήσουν με μια στροφή προς την Ανατολή μόνο εάν η Δύση γίνει επιθετική.
Το θέμα είναι πως η Λευκωσία μπορεί να εκμεταλλευτεί τις χρηματοδοτικές ανάγκες της Τουρκίας για να επιλύσει το Κυπριακό πρόβλημα. Για την ώρα η Άγκυρα δείχνει να μην θέλει να βάλει τη βιομηχανία της ενέχυρο σε ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα όπως το Κυπριακό. Συνεπώς, θα πρέπει η Κυπριακή Δημοκρατία να βρει τρόπους ώστε οι ενταξιακές σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ να αναθερμανθούν χωρίς να χάσει το οποιοδήποτε διαπραγματευτικό χαρτί στο Κυπριακό. Εάν δεν αναστηθεί ο ενταξιακός διάλογος τότε η Λευκωσία κινδυνεύει να απολέσει το πλεονέκτημα που ονομάζεται ΕΕ.
