«Εργαστήρια επανένωσης» για την Κύπρο

Πριν από 20 χρόνια η Κύπρος υπέγραψε στη Στοά του Αττάλου (16/4/2003) τη Συνθήκη Προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο απώτερος στόχος ήταν η επίλυση του Κυπριακού. Η ένταξη ο «καταλύτης» για την επίτευξή της. Είκοσι χρόνια μετά, αφού μεσολάβησαν τρεις (!) ατελέσφορες πρωτοβουλίες του ΟΗΕ, υπό τους γενικούς γραμματείς Κόφι Ανάν (2002-2004), Μπαν Κι-μουν (2008-2010) και Αντόνιο Γκουτέρες (2015-2017), όλα διαψεύστηκαν.

Κάτι πάει στραβά με την Κύπρο και ας έγινε μέλος της ΕΕ. Αντί οι Κύπριοι να αισθάνονται πιο ασφαλείς, με αυτοπεποίθηση για το μέλλον τους, μπλέκουν συνεχώς σε νέες περιπέτειες. Τι πήγε λάθος στην Κύπρο και έμεινε ανοιχτή πληγή, ένας συνεχής πονοκέφαλος;

Μια διάσταση του σημερινού αδιεξόδου είναι η στάση της Τουρκίας: η στροφή στα «δύο κράτη». Δυστυχώς, στη διεθνή αξιολόγηση αυτή δεν είναι η μόνη αιτία. Εξίσου υπεύθυνες είναι οι ηγεσίες των Κυπρίων για υπόσκαψη της συνεργασίας και αχρήστευση των εργαλείων της ΕΕ για να δημιουργηθούν γέφυρες συνεννόησης Ε/Κ και Τ/Κ.

Εργαστήρια επανένωσης

Μια πρόσφατη είδηση δείχνει τι θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά στην Κύπρο, αν είχε εμπνευσμένη ηγεσία, αν έβλεπε όντως την ένταξη στην ΕΕ ως ένα σχέδιο ειρήνης. Τουρκοκύπριος παραγωγός χαλλουμιού (hellim στα τουρκικά) πέτυχε την πρώτη πιστοποίηση ΠΟΠ -Προϊόν Ονομασίας Προέλευσης- για να κάνει εξαγωγές στην Ευρώπη. Μόνο ένας βρέθηκε να σχολιάσει το γεγονός και αυτός ήταν ο αρμόδιος αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μάριο Νάβα στο twitter: «Το χαλλούμι είναι κοινή κληρονομιά και των δύο κοινοτήτων της Κύπρου. Η τουρκοκυπριακή κοινότητα μπορεί να έχει απτά οφέλη από την πλήρη ένταξή της στην ΕΕ, επιδιώκοντας τη συμμόρφωση με τα πρότυπα της ΕΕ. Η διαδικασία πιστοποίησης ΠΟΠ λειτουργεί σαν ένα 'μίνι εργαστήριο επανένωσης'».

Η κυπριακή κυβέρνηση, τώρα υπό τον Νίκο Χριστοδουλίδη δεν διερωτήθηκε: άραγε πόσα διαφορετικά εργαστήρια επανένωσης θα μπορούσε να δημιουργήσει στα 20 χρόνια της ένταξής της στην ΕΕ; Γιατί κάνει το αντίθετο στην πράξη;

O Μάριο Νάβα είναι ο υψηλόβαθμος αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο οποίος ασχολείται σήμερα με την Κύπρο. Με έργα δείχνει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σκέφτεται πολύ διαφορετικά, θέλει την εναρμόνιση της τ/κ κοινότητας με τα πρότυπα της ΕΕ, οι Τουρκοκύπριοι να έχουν «απτά οφέλη». Γι’ αυτό μετέτρεψαν το ΠΟΠ Χαλλούμι/Hellim σε ένα… μικρό εργαστήρι επανένωσης!

Δυστυχώς, η ε/κ ηγεσία δεν κατάφερε να συλλάβει αυτή τη διάσταση της ένταξης. Εδώ και 20 χρόνια κάνει τον… βίο αβίωτο στους Ευρωπαίους αξιωματούχους για να μην προχωρήσει τίποτε. Βλέπει το κάθε πρόγραμμα, το κάθε έργο, κάτω από τον φακό της δικής της αξιολόγησης, ως «παραχώρηση» προς τους Τουρκοκυπρίους. Τους προτιμά καθηλωμένους και απομονωμένους από την ΕΕ αντί να ανοιχθεί σε αυτούς απλόχερα. Τι πέτυχε όμως με τις εμμονές της; Αντί να κάνει την ένταξη «εργαστήριο επανένωσης» έφερε την τ/κ κοινότητα πιο κοντά στην ΕΕ, άρα και πιο κοντά της τη μετέτρεψε σε μοχλό διαίρεσης.

Έργα συμφιλίωσης

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 2004 υλοποιεί μια σειρά από mini projects συμφιλίωσης. Η νομική βάση για την αποστολή της είναι ο Κανονισμός της Πράσινης Γραμμής (2004) και ο Χρηματοδοτικός Κανονισμός (2006). Τόσα της επέτρεψε το κράτος μέλος της, η Κυπριακή Δημοκρατία.

Ο Μ. Νάβα όργωσε όλο τον Μάρτιο το νησί για να παρουσιάσει τέτοια έργα για συμφιλίωση, διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς, περιβαλλοντική προστασία και εναρμόνιση των Τ/Κ με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Ξεχωρίζουν από τις αναρτήσεις του στο twitter:

• Το Κέντρο Συνεργασίας στο κατεχόμενο μαρωνιτικό χωριό Κορμακίτης.
• Το δικοινοτικό φωτοβολταϊκό πάρκο στη νεκρά ζώνη - πρωτοβουλία της Φον ντερ Λάιεν.
• Έργα αναστήλωσης, όπως το Ζουπουρί Τεκκέ στη Λάρνακα, εκκλησίες και τζαμιά.

Είναι σύμπτωση άραγε; Κανένας στην κυβέρνηση και κανένα κόμμα δεν είχε λέξη να πει για τα έργα αυτά.

Υπάρχει η εξήγηση. H ε/κ ηγεσία κάνει ό,τι περνά από το χέρι της για να περιορίσει την εμβέλεια των πρωτοβουλιών της Επιτροπής. Το καθετί γίνεται με καθυστέρηση και με… το στανιό. Παράξενο όμως! Η τακτική αυτή βολεύει και τον Ερσίν Τατάρ που κατηγορεί την ΕΕ ως «δούρειο ίππο» για την πολιτική του.

Ο Ν. Χριστοδουλίδης ζητά από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πρωταγωνιστικό ρόλο. Αλλά, παραδόξως, δεν έχει τίποτα να προτείνει, παρά μόνο υποβαθμίζει ή εμποδίζει όταν έχει τη δυνατότητα, τις πρωτοβουλίες της ΕΕ στην Κύπρο. Τα παραδείγματα αυτής της προσχηματικής στάσης είναι αμέτρητα και τα γνωρίζουν καλά στις Βρυξέλλες. Ας γράψουμε ορισμένα:

• Το εμπόριο της πράσινης γραμμής διεξάγεται με συνεχή εμπόδια και, κάθε λογής, κατά καιρούς προσκόμματα.
• Ο φάκελος χαλλούμι -το μίνι εργαστήρι επανένωσης- έμεινε στο συρτάρι του Υπουργείου Εξωτερικών για πέντε χρόνια.
• Οι κυπριακές τράπεζες αρνούνται να διευκολύνουν τους Τουρκοκυπρίους να ανοίξουν έναν απλό λογαριασμό για να κάνουν τις συναλλαγές τους.

Οι προφάσεις του συστήματος έφθασαν στο απροχώρητο. Στο τελευταίο παράδειγμα η Επιτροπή αναγκάστηκε να κάνει απευθείας διάβημα στον κεντρικό τραπεζίτη. Εκκρεμεί ακόμη!

Το δέντρο και το δάσος

Η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ δεν έγινε καταλύτης. Ο δογματισμός της ε/κ ηγεσίας υποβάλλει: γιατί οι Τ/Κ να επωφεληθούν, γιατί να συμμορφωθούν με τα ευρωπαϊκά πρότυπα; Δεν θα χάσουν το κίνητρο για λύση; Τόσα καταλαβαίνουν πολιτικοί και διπλωμάτες είκοσι χρόνια μετά την ένταξη. Κοιτάζουν το δέντρο και χάνουν το δάσος. Λένε στην Επιτροπή: εμείς είμαστε το κράτος μέλος, εμείς κάνουμε κουμάντο… Κι ας μείνει η Κύπρος μισή!

Ο Χριστοδουλίδης δεν θα έχει πολύ χρόνο να αποδείξει τις προθέσεις του: θέλει να φτιάξει «εργαστήρια επανένωσης» ή προτιμά να μοχλεύει τη διχοτόμηση; Καμία «υψηλή διπλωματία» όμως δεν θα φέρει την Τουρκία στο τραπέζι, όπως νομίζει, αν η ΕΕ και ο ΟΗΕ δεν πεισθούν ότι η Λευκωσία εννοεί σοβαρά να αλλάξει πολιτική.

Στο Συμβούλιο Ασφαλείας και την ΕΕ αρκετοί ταυτίζουν τον Νίκο Χριστοδουλίδη με τον προκάτοχό του Νίκο Αναστασιάδη. Αν δεν αρθεί το αδιέξοδο, είναι πολύ πιθανόν να εξετάσουν την άρση των διεθνών περιορισμών για να βγουν οι Τουρκοκύπριοι από την απομόνωση. Θεωρούν ότι μόνο έτσι μπορούν να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη εξάρτηση από την Τουρκία. Μια μορφή «ταϊβανοποίησης». Η οδυνηρή αυτή εξέλιξη ίσως αποτελέσει το επιστέγασμα για αλλαγή του στάτους κβο. Πιθανότητα να συμβεί στην πενταετία Χριστοδουλίδη, αφού υποβόσκει ήδη εδώ και 20 χρόνια.

*To άρθρο δημοσιεύεται ταυτόχρονα στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)