Το Κυπριακό από την οπτική των Ευρωπαίων

Στις Βρυξέλλες κυκλοφορούν δύο παράλληλες αναγνώσεις γύρω από τις επαφές (22 - 23/3) που έκανε ο νέος Πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Χριστοδουλίδης με τους επικεφαλής των θεσμικών οργάνων της ΕΕ στο περιθώριο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η πρώτη ανάγνωση είναι αυτή της Λευκωσίας, όπως διαχέεται στα εγχώρια ΜΜΕ. Ο νέος Πρόεδρος προωθεί την πρότασή του για «μεγαλύτερη εμπλοκή της ΕΕ στις συνομιλίες για την επίλυση του Κυπριακού...» και συζητεί «τα χαρακτηριστικά μιας προσωπικότητας» που θα αναλάβει ως απεσταλμένος της ΕΕ στο Κυπριακό.

Υπάρχει και η ανάγνωση των Ευρωπαίων: «συζητήσαμε την πρόταση του (νέου Προέδρου της Κύπρου) για επανάληψη των διαπραγματεύσεων για μια διευθέτηση στην Κύπρο», έγραψε (22/3) η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Συμπληρώνει ο Σαρλ Μισέλ: «Πάντα θα υποστηρίζουμε την επανάληψη των συνομιλιών». Ακολουθεί η Ρομπέρτα Μετσόλα: «κοινή μας φιλοδοξία να δούμε την επανένωση του νησιού». Σημειώνει με νόημα: «η αλληλεγγύη της Κύπρου με την Τουρκία μετά τον καταστροφικό σεισμό τον περασμένο μήνα συνιστά απόδειξη ότι μπορούμε να οικοδομήσουμε εμπιστοσύνη».

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες ακούουν τον νέο Πρόεδρο της Κύπρου να βάζει την άμαξα μπροστά από το άλογο. Προτείνει διορισμό Ευρωπαίου απεσταλμένου, αλλά οι συνομιλίες έχουν απονεκρωθεί εδώ και 6 χρόνια. Θέλει μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ανάμειξη, αλλά η ΕΕ πάντα ήταν έτοιμη να στηρίξει την Κύπρο, φτάνει να πάρει σχετικό σήμα από τον ΟΗΕ. Τι να στηρίξει όμως η ΕΕ, όταν όλα είναι διαλυμένα στην Κύπρο και η εμπιστοσύνη στο ναδίρ; Το δε κρίσιμο ερώτημα παραμένει και αφορά ιδίως τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη: Με κυρώσεις θα δημιουργήσει γέφυρες με την Τουρκία;

Ο νέος Κύπριος Πρόεδρος φαίνεται ότι τα έριξε όλα…χύμα στο ευρωπαϊκό τραπέζι για να ωριμάζουν, όπως ισχυρίζεται, μετά τις εκλογές στην Τουρκία και την Ελλάδα. Αλλά δεν ξεκαθαρίζει αν κάνει ο ίδιος την «κατ’ οίκον εργασία» του. Γι’ αυτό κανείς δεν είναι σε θέση αυτή τη στιγμή να διαπιστώσει τι από όλα αυτά που λέγονται πίσω από τις κλειστές πόρτες των συναντήσεων Χριστοδουλίδη μετρά πραγματικά στο μυαλό των Ευρωπαίων…

Μια άλλη ματιά

Οι επαφές Χριστοδουλίδη συμπίπτουν με την αιφνίδια αναθέρμανση των σχέσεων Ελλάδας - Τουρκίας. Πρόκειται για καλό οιωνό και ίσως δώσει περισσότερη τροφή για σκέψη στη Λευκωσία. Αθήνα και Άγκυρα σπατάλησαν απίστευτο χρόνο και ενέργεια σε άγονες αντιπαραθέσεις. Οι σχέσεις Ερντογάν - Μητσοτάκη έφθασαν στο ναδίρ. Μεσολάβησαν οι σεισμοί στην Τουρκία και το τραγικό συμβάν στα Τέμπη, δύο απροσδόκητα γεγονότα που έκαναν τις δύο κυβερνήσεις να σκεφτούν κάπως διαφορετικά. Τώρα θέλουν να βγουν από τον φαύλο κύκλο που οι ίδιες δημιούργησαν. Αντί της στείρας αντιπαράθεσης εξετάζουν την οδό του διαλόγου και της συνεργασίας. Έφτιαξαν μια «θετική ατζέντα» με θέματα χαμηλής πολιτικής, ανακοίνωσαν συγκεκριμένα βήματα και αποφάσισαν να στηρίξουν, η μία χώρα την άλλη, σε διεθνή βήματα. Η ρητορική Δένδια - Τσαβούσογλου άλλαξε, τα «νταϊλίκια» ξεχάστηκαν και μπήκε μπροστά η λογική, η διπλωματία.

Η Κύπρος τι κάνει;

Στην Κύπρο υπάρχει πλήρης στασιμότητα, μόνιμη ρητορική εχθρότητα και σκόπιμη υπόσκαψη της δικοινοτικής συνεργασίας εδώ και 6 χρόνια. Τα ανοίγματα Χριστοδουλίδη σε ανώτατο επίπεδο στην ΕΕ, δεν υποστηρίζονται από πράξεις και στο τέλος, ίσως αποδειχθούν και προσχηματικά. Θητεύοντας δίπλα στον Νίκο Αναστασιάδη, ο Χριστοδουλίδης έμαθε στους διπλωματικούς τακτικισμούς του προκατόχου του που πέταξε στον κάλαθο το Κυπριακό γιατί είχε άλλες προτεραιότητες. Κι εκείνος κατά καιρούς έκανε επαφές και έστελνε επιστολές, εμφανιζόταν ως να προτείνει κάτι. Στη συνέχεια, κρυβόταν πίσω από την προβλεπτή άρνηση της Τουρκίας: θέλουν «δύο κράτη», αρνούνται την ανάμειξη της ΕΕ, τι θέλετε άλλο να κάνουμε;

Αν η ε/κ ηγεσία θέλει όντως να σπάσει το αδιέξοδο, θα πρέπει να αφήσει κατά μέρος την «τουρκική αδιαλλαξία» και να απαντήσει πρώτη, πώς θα επαναληφθούν οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό. Ο Χριστοδουλίδης πρέπει να ξέρει ότι οι προφάσεις δεν μετρούν. Στο παρελθόν η Κύπρος είχε απέναντί της, τους πλέον σκληροπυρηνικούς (1996-2002): τον Μπουλέντ Ετσεβίτ και τον Ραούφ Ντενκτάς. Έλεγαν, «το Κυπριακό λύθηκε το ‘74» (επί του εδάφους). Κι όμως, η ελληνοκυπριακή ηγεσία έπεισε για τις θέσεις της στην ΕΕ γιατί ήταν προσηλωμένη στην επίλυση του Κυπριακού, πήρε πράσινο φως από τον ΟΗΕ και υπερφαλάγγισε τις αντιρρήσεις.

Υπάρχουν και πιο πρόσφατα παραδείγματα. Το 2015, η τουρκική κυβέρνηση επί Ταγίπ Ερντογάν και ο Τ/Κ ηγέτης Μουσταφά Ακιντζί, αποδέχθηκαν την πλήρη και ενεργό ανάμειξη της ΕΕ στις διαδικασίες επίλυσης του Κυπριακού. Στις ενδοκυπριακές συνομιλίες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε εξαιρετικά θετική συμβολή σε καίρια ζητήματα (οικονομία, ευρώ, βιωσιμότητα λύσης, εφαρμογή κεκτημένου κ.λπ.). Η ΕΕ ήταν παρούσα στο πιο υψηλό επίπεδο στις Διασκέψεις του ΟΗΕ για το Κυπριακό και συνέβαλε σημαντικά σε όλα τα επίμαχα ανοιχτά ζητήματα, περιλαμβανομένης της πτυχής της ασφάλειας. Πώς άραγε απαντά το ερώτημα σήμερα ο Χριστοδουλίδης: τότε η τουρκική πλευρά δέχθηκε τον ευρωπαϊκό ρόλο, γιατί τώρα αρνείται;

Λάθος κλειδιά

Η Κύπρος έγινε πλήρες μέλος της ΕΕ, σφραγίζοντας την ένταξή της στη Στοά του Αττάλου τον Απρίλιο του 2003. Χρειάστηκε πολύχρονη διπλωματική προσπάθεια με αποκορύφωμα το Ελσίνκι (1999): σύζευξη συμφερόντων, κινητοποίηση ισχυρών χωρών της Δύσης, περιλαμβανομένων των ΗΠΑ, διασύνδεση της κυπριακής υπόθεσης με την πρόσδεση της Τουρκίας στην ΕΕ, κίνητρα προς τους Τουρκοκυπρίους. Υπήρχε όμως, μια καίρια προϋπόθεση: η κυπριακή ηγεσία ήταν συνεχώς στη θετική πλευρά της αξιολόγησης του ΟΗΕ για την ετοιμότητά της να λύσει το Κυπριακό.

Δεν γνωρίζει κανείς κατά πόσο ο νέος Πρόεδρος της Κύπρου έχει στο μυαλό του μια στρατηγική προσέγγιση «τύπου Ελσίνκι». Όμως, αυτό που πολλοί αντικειμενικοί παρατηρητές βλέπουν να συμβαίνει στην Κύπρο είναι ότι από το 2004 και μετά, οι πλείστοι επαναπαύτηκαν με την ένταξη, εξέλαβε το στάτους κβο ότι είναι βιώσιμο, η «δεύτερη καλύτερη λύση» και ότι είναι αρκετό η ε/κ ηγεσία να κατέχει τη θέση του αναγνωρισμένου κράτους, πλήρους μέλους της ΕΕ κι ας μείνει η μισή. Έτσι εξηγούν και τη στάση της στα συμβούλια, όπου άφησε το Κυπριακό στο ράφι και τα ευρωπαϊκά εργαλεία που απέκτησε αναξιοποίητα. Αντί να επιζητεί το μείζον - την επίλυση του Κυπριακού, η Λευκωσία ασκήθηκε στην ΕΕ μόνο για το ελάσσον: το πρωτόκολλο της Άγκυρας, τα λιμάνια, τη διπλωματική αναγνώριση, τώρα τις διαμαρτυρίες για τις ΑΟΖ.

Η Κύπρος χρειάζεται να διερωτηθεί γιατί μπήκε στην ΕΕ; Για να αλλάξει την τύχη της και να λύσει το βαρύ πρόβλημά της, ή για να ερμηνεύει τον ευρωπαϊκό κόσμο με δικά της, a la carte κριτήρια; Οι Ευρωπαίοι θα αξιολογούν τις κινήσεις Χριστοδουλίδη τους επόμενους μήνες και θα αναμένουν να πάρει εκείνος την ευθύνη της νέας πρωτοβουλίας. Όχι το αντίθετο. Το δε «φίλτρο αξιολόγησης» είναι ο ΟΗΕ και ειδικότερα ο Γενικός Γραμματέας του Αντόνιο Γκουτέρες.

*Το άρθρο δημοσιεύεται ταυτόχρονα στην Εφημερίδα των Συντακτών (Αθήνα)