Οι διάδοχοι του Μακαρίου

Πριν από 67 χρόνια (στις 28 Ιανουαρίου 1956) και οκτώ περίπου μήνες μετά την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, υποβλήθηκε στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο το σχέδιο Χάρτινγκ. Για τους νεότερους, να αναφέρουμε ότι ο Χάρτινγκ ήταν ένας πολύ δυναμικός Βρετανός στρατιωτικός, τον οποίο οι Βρετανοί βασικά έστειλαν στην Κύπρο ως κυβερνήτη, για να καταπνίξει την εξέγερση των Κυπρίων στο αίμα. Παρά το τι λέγεται για τους Βρετανούς, αποφάσισαν να δώσουν πρώτα μια ευκαιρία στις συνομιλίες.

Ο Χάρντινγκ υπέβαλε στον Μακάριο ένα σχέδιο το οποίο προέβλεπε αρχικά την παραχώρηση ενός καθεστώτος αποικίας του στέμματος στην Κύπρο, με ευρεία αυτοδιοίκηση. Βασικός άξονας του σχεδίου ήταν η παραχώρηση Συντάγματος, η αναγνώριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης, με προϋπόθεση την άσκησή του ύστερα από συμφωνημένο χρονικό διάστημα. Ύστερα δηλαδή από ένα δεκαετές μεταβατικό στάδιο αυτοκυβέρνησης, το οποίο μπορούσε να περιορισθεί στα επτά χρόνια. Με βάση το Σύνταγμα, η Κύπρος θα λειτουργούσε με έναν Ε/Κ Πρωθυπουργό που θα σχημάτιζε Υπουργικό Συμβούλιο, στο οποίο θα υπήρχε και αντιπροσώπευση των Τουρκοκυπρίων (παρασκηνιακά γινόταν λόγος για 9μελές Υπουργικό Συμβούλιο, με συμμετοχή ενός μόνο Τούρκου υπουργού, υπεύθυνου για τις τουρκοκυπριακές υποθέσεις). Στη συνέχεια, η Κύπρος θα μπορούσε να γίνει ανεξάρτητη χώρα ή να ενωθεί με την Ελλάδα.

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακαριος με τον ηγέτη της Γιουγκοσλαβίας Τίτο κατά την επίσκεψη του δεύτερου στην Κύπρο τον Οκτώβριο του 1964 (ΦΩΤΟ: ΠΟΛΙΤΗΣ ΑΡΧΕΙΟ / ΜΠ. ΑΒΔΕΛΟΠΟΥΛΟΥ)

Βόμβες

Την προηγούμενη νύκτα, η Λευκωσία συγκλονίστηκε από δεκάδες βόμβες σε βρετανικούς στόχους. Ήταν βόμβες τακτικής σε μια δύσκολη διαπραγμάτευση ή βόμβες άρνησης στο σχέδιο; Το σίγουρο είναι ότι ο Μακάριος, την επομένη, παρότι έβλεπε πολλά θετικά στο σχέδιο Χάρντινγκ, ήθελε και άλλα. Ως Βυζαντινός διαπραγματευτής που ήταν, ίσως ήθελε να στείλει στους συνομιλητές του το μήνυμα ποιος είναι το αφεντικό της πόλης.

Είχε εξασκηθεί σε αυτό ο Αρχιεπίσκοπος στο Μοναστήρι του Κύκκου. Τα μοναστήρια γενικά υπήρξαν φυτώρια της πολιτικής σκέψης των Ελληνοκυπρίων. Ο Μακάριος, σε συνέντευξη που έδωσε αργότερα στην Ιταλίδα δημοσιογράφο Οριάνα Φαλάτσι, μέσα από ένα περιστατικό που διηγήθηκε, ξεδίπλωσε ένα κομμάτι της προσωπικότητάς του και εν γένει της τακτικής που ακολούθησε ως πολιτικός διαχρονικά.

Μονή Κύκκου 1930. Οι νεαροί δόκιμοι μοναχοί δεν ήταν υποχρεωμένοι να αφήνουν γένια και ο Μακάριος ήθελε να ξυρίζεται. Ο ηγούμενος της μονής, Χρυσόστομος, τον πίεζε να αφήσει γενειάδα αλλά αυτός δεν ήθελε, οπότε έφτασαν στη σύγκρουση.

Ο Μακάριος διηγήθηκε στη Φαλάτσι με παραστατικό τρόπο τον διάλογό του με τον ηγούμενο:

Ηγούμενος: «Ή θα με ακούσεις ή να φύγεις».

Μακάριος: «Εντάξει, θα φύγω».

Ο Μακάριος άρχισε να μαζεύει τα πράγματά του.

Ηγούμενος: «Μην φύγεις! Μείνε».

Μακάριος: «Εντάξει, θα μείνω».

Ηγούμενος: «Θα αφήσεις όμως γένια;».

Μακάριος: «Όχι, δεν θ’ αφήσω».

Ηγούμενος: «Πρόσεχε, γιατί θα σε χτυπήσω».

Μακάριος: «Χτύπα με».

Ο ηγούμενος άρχισε να τον χτυπά και να φωνάζει.

Ηγούμενος: «Θα αφήσεις γένια;».

Μακάριος: «Όχι!».

Ηγούμενος: «Θα αφήσεις τώρα;».

Μακάριος: «Όχι».

Τελικά, ο ηγούμενος, σύμφωνα με τη διήγηση του Μακαρίου, κάθισε εξαντλημένος.

Ηγούμενος: «Σε παρακαλώ. Άφησέ τα να μεγαλώσουν λίγο. Πολύ λίγο, ίσα-ίσα για να μην φανεί πως υποχώρησα εγώ».

Μακάριος: «Όχι!».

Ηγούμενος: «Πολύ λίγο, ίσα-ίσα για να σε ρωτάει ο κόσμος αν αφήνεις γένια».

Μακάριος: (χαμογελαστός) «Τόσο λίγο;».

Ηγούμενος: «Ναι. Ούτε εκατοστό περισσότερο».

Μακάριος: «Εντάξει».

Κυπριακή νοοτροπία

Στο περιστατικό αυτό περιγράφεται με μνημειώδη τρόπο η κλασική κυπριακή ξεροκεφαλιά. Το 1930, ο Μακάριος ήθελε να μείνει μοναχός. Το 1956, μάλλον ήθελε να καταλήξει σε λύση με τον Χάρτινγκ.

Οι Κυπραίοι όμως δεν είναι καλοί διαπραγματευτές ιδιαίτερα όταν τα θέλουν όλα δικά τους. Διαπραγματεύονται έχοντας την εντύπωση ότι οι συνομιλητές τους είναι όλοι συγγενείς του ηγούμενου Χρυσόστομου Κύκκου. Ας είμαστε, βέβαια, και δίκαιοι. Τότε ο Μακάριος μάλλον ήταν ό,τι καλύτερο είχαμε ως κοινότητα.

Όταν λοιπόν ο Μακάριος άρχισε να κάνει αυτά τα τσαλίμια στον Χάρτινγκ και αργότερα στον Βρετανό υπουργό Λένοξ Μπουντ, τον άφησαν σύξυλο και έφυγαν. Στη συνέχεια, τον έστειλαν εξορία στις Σεϋχέλλες, ενώ και το Κυπριακό βάλτωσε, αφού οι Βρετανοί λόγω Σουέζ δεν είχαν πλέον καμιά διάθεση να εγκαταλείψουν την Κύπρο.

Παρόμοια σχέδια, πάντα ολίγον χειρότερα, μας προέκυψαν στη συνέχεια, τα οποία είτε τινάξαμε στον αέρα ή δεν συζητήσαμε. 1. Συμφωνία Ζυρίχης-Λονδίνου και Ανεξαρτησία, 2. Σχέδιο Άτσεσον, 3. Συνομιλίες Κληρίδη-Ντενκτάς 1972, 4. Αμερικανοκαναδικό, 5. Σχέδιο Γκάλι, 6. Σχέδιο Ανάν, 7. Πλαίσιο Γκουτέρες.

Υπήρξαν κατά περιόδους και συνθήκες υπό τις οποίες θα μπορούσαμε να διαπραγματευθούμε από θέσεως ισχύος. Το 1956, ο Χάρτινγκ διαπραγματευόταν μόνο με τους Ε/Κ, διότι δεν ήθελε μια φονική αντιπαράθεση με την ΕΟΚΑ. Την περίοδο 1964-67, με παρουσία της Ελληνικής Μεραρχίας, θα μπορούσε να επιτευχθεί, είτε μια βελτιωμένη Ζυρίχη ή ακόμα και η Ένωση με την Ελλάδα. Το 2004, ξαναβρεθήκαμε μετά την εισβολή να συζητούμε υπό κάποιες βελτιωμένες συνθήκες μετά την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Σε όλες τις περιπτώσεις, έπρεπε να δείξουμε μια διάθεση συνεργασίας και σεβασμού προς τους Τουρκοκυπρίους. Ποτέ δεν εννοήσαμε ότι χωρίς τους Τουρκοκύπριους δεν υπάρχει καμιά δυνατότητα λύσης πλην της διχοτόμησης.

Κράμα ηγεσίας

Εν ολίγοις, τη βασική πολιτική σκέψη στην προσέγγισή μας στο Κυπριακό την έθεσε ο Μακάριος. Συζήτησε με όλους όπως συζητούσε με τον ηγούμενο Νικηφόρο. Στην Κύπρο, η μπογιά του περνούσε. Θριάμβευσε. Διεθνώς σταδιακά έγινε ένας περιθωριακός ηγέτης ο οποίος δεν μπορούσε στοιχειωδώς να αναγνωρίσει το γεωπολιτικό σκηνικό στο οποίο ζούσε.

Κακοί μαθητές του Μακαρίου υπήρξαν οι Σπύρος Κυπριανού και Τάσσος Παπαδόπουλος. Αν ο Μακάριος είχε και λίγη μοναστηριακή διπλωματία στο οπλοστάσιό του, οι Κυπριανού και Τάσσος απλώς έπαιρναν φόρα και κουτουλλούσαν πάνω σε τοίχους.

Ο καλύτερος μαθητής του Μακαρίου ομολογουμένως είναι ο Νίκος Αναστασιάδης. Υπήρξε το ίδιο ξεροκέφαλος και το ίδιο ανίκανος να δει τι συμβαίνει γύρω του. Είχε όμως το χάρισμα του Μακαρίου να γοητεύει το πλήθος στο εσωτερικό. Στο Κραν Μοντανά συμπεριφέρθηκε όπως ο Μακάριος με τον Χάρντινγκ. Σήμερα ο Γκουτέρες τον θεωρεί έναν προβληματικό άνθρωπο στον οποίο δόθηκε μια σημαντική ευκαιρία να επανενώσει τη χώρα του, αλλά αυτός δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί. Επέλεξε να κινηθεί στην πορεία του Μακαρίου και να τον ξεπεράσει, όχι προς το καλύτερο. Ο Αρχιεπίσκοπος ήταν αυτάρκης υλικών αγαθών. Ο Αναστασιάδης απελευθέρωσε τον φραγκολεβαντίνο μέσα μας. Μπήκε στην πολιτική βρακάς και φεύγει πολυεκατομμυριούχος, ταξιδευτής σε τζετ και τουρίστας εξωτικών τοπίων, με φλοράλ δηλαδή λουλουδέ πουκάμισα.

Δύναμη που μας ενώνει

Αυτός έθεσε τα νέα στάνταρ στη χώρα μας, τα οποία όλοι θέλουν να ακολουθήσουν. Δεν έχουν πλέον σημασία οι πολιτικές του πολιτικού, αλλά η εικόνα του πολιτικού, φτάνει να ακολουθούμε πολιτική αρχών. Η πολιτική αρχών είναι η δύναμη που μας ενώνει: Συνομιλούμε με τον ηγούμενο Κύκκου Χρυσόστομο, καθόμαστε στο τραπέζι διαπραγματεύσεων με τον Χάρντινγκ, βρίζουμε ως πατριώτες τον Γκουτέρες και τους απεσταλμένους του και επιπλέον φροντίζουμε να γεμίζουμε τις τσέπες μας λεφτά. Με βλέμμα αετίσιο και με εικόνα αστραφτερή. Μετρά αυτός που ξέρει να πετά και που γυαλίζει περισσότερο. Ακόμα κι αν όλοι γνωρίζουμε ότι είναι ένας τενεκές αγάνωτος, που κατρακυλά με θόρυβο από τις σκάλες.