Η γραμμή ανάμεσα σε ειρήνη και δικαιοσύνη: Η εμπειρία της συμφιλίωσης στην Κολομβία από τον πρώην Πρόεδρο της χώρας Χουάν Μανουέλ Σάντος στο Cyprus Forum

Την εμπειρία του από τις προσπάθειες συμφιλίωσης στις συγκρούσεις στην Κολομβία παρουσίασε ο πρώην Πρόεδρος της χώρας και νομπελίστας Χουάν Μανουέλ Σάντος, στο Cyprus Forum, με αφορμή την προσπάθεια δημιουργίας "μετασχηματιστικών σεναρίων" για το μέλλον της Κύπρου από μία δικοινοτική ομάδα.

Τα "μετασχηματιστικά σενάρια" (transformative scenarios) είναι μία προσπάθεια 18 Ελληνοκυπρίων και 18 Τουρκοκυπρίων, όλων των ηλικιών, που αντιπροσωπεύουν την κυπριακή κοινωνία, για δημιουργία πιθανών σεναρίων για το μέλλον της Κύπρου. Όπως είπε η συντονίστρια, Mille Bojer, ιδρυτής και διευθύντρια του Reos Partners, "δεν είναι προβλέψεις, αλλά πειστικές, πιθανές ιστορίες που μπορούν να γίνουν στο μέλλον" και να συμβάλουν στην ειρήνη.

Ο Σάντος, είπε ότι πήρε την ιδέα για το πρότζεκτ, από τη Νότια Αφρική και η συμβολή του στην επίτευξη της ειρήνης στη χώρα ήταν σημαντική.

"Με συμβούλευσε ο Νέλσον Μαντέλα, μου είπε πόσο χρήσιμο ήταν γι’ αυτόν, να συγκεντρώσουμε ανθρώπους από διαφορετική προέλευση και να κάνουμε αυτή την άσκηση".

Όπως είπε, εκείνη την εποχή, στα μέσα του 1990, η Κολομβία ήταν στα πρόθυρα να ανακυρηχθεί "αποτυχημένο κράτος" και ήταν δύσκολο να έρθουν κοντά οι άνθρωποι από διαφορετικές ομάδες της σύγκρουσης. Ωστόσο, "όταν άρχισα να τους ζητώ να συγκεντρωθούν, ήρθαν", είπε.

Για πρώτη φορά, άνθρωποι που μέχρι εκείνη τη στιγμή προσπαθούσαν να σκοτώσουν ο ένας τον άλλο, άρχισαν να συζητούν κάτι μαζί. Όπως είπε, αυτό βοήθησε στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και άρχισε ο διάλογος.

Ο Σάντος είπε ότι τα σενάρια που προέκυψαν ως αποτέλεσμα αυτής της άσκησης, αν και δεν ήταν ο σκοπός τους, τελικά προέβλεψαν τι ακριβώς έγινε στην Κολομβία τα επόμενα 20 χρόνια. "Είναι εκπληκτικό ότι έγιναν αλήθεια, δεν ήταν άσκηση για προβλέψεις, αλλά αυτό έγινε".

Επιπρόσθετα, είπε ότι έκανε αντίστοιχη άσκηση για τον παγκόσμιο πόλεμο κατά των ναρκωτικών. Όπως είπε, ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών έχει αποτύχει. "Δεν είμαστε καλύτερα, αλλά χειρότερα σήμερα". Είπε ότι προσπάθησαν να αλλάξουν το παράδειγμα για τον πόλεμο στα ναρκωτικά, και το 2012 άρχισαν να συζητούν πιθανές εναλλακτικές και έκαναν μια αντίστοιχη άσκηση με τον Παναμά, και με διάφορες Κυβερνήσεις και παράγοντες. Σημείωσε ότι η άσκηση ήταν τόσο επιτυχημένη, που παρουσιάστηκε στη ΓΣ του ΟΗΕ και υιοθετήθηκε σε ψήφισμα. Όπως είπε, αυτό ήταν ένα πολύ ευαίσθητο πολιτικά θέμα. Ωστόσο, και πάλι, τα πράγματα τελικά έχουν εξελιχθεί με τον τρόπο που είχε συζητηθεί στο σενάριο με τον Παναμά το 2012, σημείωσε.

"Είμαι μάρτυρας του πόσο χρήσιμο ήταν, ήταν ο πρώτος σπόρος που φυτεύτηκε για να λυθεί ο πόλεμος και για να αλλάξει το παράδειγμα στον πόλεμο κατά των ναρκωτικών", είπε, προσθέτοντας ότι ελπίζει να είναι το ίδιο χρήσιμα και για την Κύπρο.

Επιπλέον, ο Σάντος είπε ότι στις ειρηνικές διαπραγματεύσεις υπάρχει μία θεμελιώδης απόφαση: πού τραβάς τη γραμμή ανάμεσα στην ειρήνη και τη δικαιοσύνη, σημειώνοντας ότι είναι δύσκολο να γίνονται γενικεύσεις, καθώς κάθε περίπτωση είναι διαφορετική.

Πρόσθεσε ότι είναι πολύ σημαντικό να μπαίνουν τα θύματα στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων καθώς και τα δικαιώματα των θυμάτων για δικαιοσύνη, αλήθεια, αποζημιώσεις και μη επανάληψη των γεγονότων. "Αυτά ήταν η καρδιά της διαπραγμάτευσης", σημείωσε.

Κάνοντας αναφορά στη "Μεταβατική Δικαιοσύνη", είπε ότι οι θύτες δεν πάνε φυλακή, αλλά τους επιβάλλονται κυρώσεις για να αποζημιωθούν τα θύματα. "Πίστευα ότι τα θύματα θα ήταν διστακτικά να το δεχτούν, αλλά τελικά αποδέχονταν, λέγοντας ότι 'δεν θέλουμε να υποφέρουν άλλοι αυτά που υποφέραμε εμείς'", σημείωσε.

Απαντώντας ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στη σύναψη ειρήνης και στην οικοδόμηση της ειρήνης, είπε ότι η σύναψη ειρήνης είναι απλώς η συμφωνία για το τι θα γίνει. Αντίθετα, η οικοδόμηση της ειρήνης είναι πολύ πιο δύσκολη, γιατί για να κλείσουν οι πληγές θέλει πολύ χρόνο, υπομονή και επιμονή. "Για να πείσεις, να συγχωρέσουν οι άνθρωποι. Τώρα βρισκόμαστε σε αυτή τη διαδικασία".

Πρόσθεσε ότι η αλήθεια είναι θεμελιώδης σε αυτή τη διαδικασία, "ακόμα και αν πληγώνει πολλές φορές. Γι' αυτό τόνισε ότι είναι εξαιρετικά σημαντική μία επιτροπή αλήθειας. Είπε ότι στην Κολομβία, με την Επιτροπή Αλήθειας, πολλοί άσκησαν κριτική, αλλά βοήθησε στη συμφιλίωση και την οικοδόμηση της ειρήνης.

Ερωτηθείς για τις δεξιότητες και ικανότητες που πρέπει να έχει ένας καλός ηγέτης, αναφέρθηκε στα συμπεράσματα της άσκησής τους για το πώς πρέπει να προσεγγιστεί η διαδικασία. Είπε ότι πρέπει να γίνεται έκφραση απόψεων χωρίς προσωπικές επιθέσεις, με εμπιστοσύνη, σεβασμό στον χρόνο και το δικαίωμα έκφρασης των άλλων, ακρίβεια και σαφήνεια, όχι επανάληψη ιδεών, με καλοσύνη, εμπιστευτικότητα και διακριτικότητα και ειλικρίνεια. Το πιο σημαντικό, όμως, για έναν ηγέτη, είπε, είναι να έχει ενσυναίσθηση. "Να βάζεις τον εαυτό σου στη θέση των άλλων. Αυτό θα βοηθήσει να γεφυρωθούν οι διαφορές", σημείωσε.

Επίσης, ο πρώην Πρόεδρος της Κολομβίας, είπε ότι "πρέπει να είστε πειστικοί ότι η λύση θα είναι καλύτερη για όλους, ότι όλοι θα επωφεληθούν αν συμφωνήσουμε. Οι πολίτες, οι επιχειρηματίες, οι πολιτικοί, έχουν διαφορετικούς λόγους, αλλά όλοι θα ωφεληθούν και αυτό θα οδηγήσει σε συναίνεση".

Πρόσθεσε ότι το πιο ισχυρό όπλο είναι ο διάλογος, ο οποίος πρέπει να διατηρηθεί και να γίνεται προσπάθεια να είναι εποικοδομητικός. "Είμαι πεπεισμένος ότι όλες οι συγκρούσεις μπορούν να λυθούν. Χρειάζεται πολιτική θέληση και να δημιουργηθούν οι συνθήκες ενός επιτυχούς διαλόγου που θα οδηγήσει σε συναίνεση", είπε.

Τέλος, έδωσε έμφαση στη σημασία της επικοινωνίας, τονίζοντας τον κίνδυνο πόλωσης μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, τις ψευδείς ειδήσεις και τη χειραγώγηση από τα ΜΜΕ.

Τις ερωτήσεις υπέβαλαν δύο από τους συμμετέχοντες στο έργο για το μέλλον της Κύπρου, ο Μάρκος Ζαμπάρτας και ο Muhit Ince. Το κυπριακό πρότζεκτ είναι προσβάσιμο στην ιστοσελίδα cyprusfutures.org.