Ο Νίκος Μούδουρος στον «Π»: Οι Τ/Κ διεκδικούν ισότητα όχι μόνο από τους Ε/Κ, αλλά κι από την Τουρκία

Με αφορμή το νέο επιστημονικό σύγγραμμά του: «Διεκδικώντας την πατρίδα. Η τουρκοκυπριακή αντιπολίτευση την περίοδο 1964-2004», ο δρ Νίκος Μούδουρος, λέκτορας στο Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Κύπρου, μιλά στον «Π» για την Τουρκία και το πολιτικό της καθεστώς, αλλά επικεντρώνεται και στα εσωτερικά δρώμενα στην τ/κ κοινότητα. Οι εκτιμήσεις του ουδόλως αισιόδοξες, αλλά τεκμηριωμένες και ουσιαστικές, όπως πάντα. Ο δρ Μούδουρος σημειώνει τις εκλογικές απώλειες που καταγράφει το κόμμα του Ερντογάν στην Τουρκία, αλλά την ίδια ώρα αξιολογεί και την περιφερειακή αναβάθμιση της χώρας, η οποία και εδραιώνεται συνεχώς. Τέλος, αναλύει και τις δυναμικές που μπορούν να αναπτυχθούν μέσα στην τ/κ αντιπολίτευση.

Πόσο αμυδρή ή πόσο ορατή είναι η πιθανότητα μιας προοδευτικής ή έστω απλώς μιας πιο διαλλακτικής αλλαγής στην Τουρκία κατά τις προσέχεις εκλογές το 2023;

Η πιθανότητα αλλαγής στη διακυβέρνηση της Τουρκίας είναι ορατή, τουλάχιστον στη βάση των ερευνών που βλέπουν το φως της δημοσιότητας τα τελευταία δύο χρόνια. Οι συγκεκριμένες έρευνες δείχνουν κάποια ποιοτικά στοιχεία τα οποία εμφανίζονται για πρώτη φορά και με τόση ένταση στην περίοδο των τελευταίων είκοσι ετών. Συγκεκριμένα, το κυβερνών κόμμα δείχνει να χάνει εκλογική στήριξη που σε μερικές περιπτώσεις ξεπερνά το 10% σε σύγκριση με τα ποσοστά των εκλογών του 2018. Όμως, πέραν από αυτό το δεδομένο, η απώλεια είναι μεγαλύτερη ανάμεσα σε Κούρδους ψηφοφόρους, σε νεαρές ηλικίες ψηφοφόρων και ιδιαίτερα στα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού που αποτέλεσαν τον πυρήνα της εκλογικής επικράτησης του ΑΚΡ τα τελευταία χρόνια. Το σημείο, ωστόσο, που παραμένει ως γκρίζα ζώνη, είναι η μέχρι στιγμής αδυναμία της συνεργασίας της αντιπολίτευσης να προωθηθεί ως η δύναμη που όντως μπορεί να ανατρέψει τις συνθήκες της οικονομικής κρίσης. Ενώ υπάρχει, πλέον, μία ξεκάθαρη αντίληψη για την αδυναμία Ερντογάν να διακυβερνήσει αποτελεσματικά, δεν υπάρχει αντίστοιχα μία ξεκάθαρη τάση ότι η λύση μπορεί όντως να προέλθει από τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Αυτή η γκρίζα ζώνη αναπαράγει μία λεπτή ισορροπία που τελικά αναδεικνύει την κουρδική ψήφο ως αυτή που θα έχει τελικά τη στρατηγική σημασία στο τελικό αποτέλεσμα των εκλογών.

Με τυχόν συνέχιση του καθεστώτος Ερντογάν μπορούμε να προσβλέπουμε ή να ελπίζουμε σε κάτι;

Όπως και στην περίπτωση της πιθανής αλλαγής της κυβέρνησης στην Τουρκία, έτσι και στην περίπτωση της συνέχισης της εξουσίας του Ερντογάν τα ανοιχτά προβλήματα όπως το Κυπριακό θα επηρεαστούν από ευρύτερες γεωπολιτικές αλλαγές. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι η κατάσταση της οικονομίας και οι διεθνείς συνεργασίες που θα επιδιωχθούν για μία σχετική ομαλοποίηση. Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι οι επόμενες εξελίξεις στο μεταναστευτικό και η σχέση ΕΕ - Τουρκίας επί του θέματος. Αυτά, αλλά και άλλα σημαντικά θέματα αναμένεται να έχουν τον δικό τους ρόλο στους προσανατολισμούς της Τουρκίας από το 2023 και μετά. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι η πιθανότητα συνέχισης της εξουσίας Ερντογάν θα σημαίνει - τουλάχιστον για ένα στάδιο - συνέχιση της προσπάθειας εμπέδωσης και κανονικοποίησης του αυταρχικού μοντέλου διακυβέρνησης.

Διεκδίκηση περιφερειακής επιρροής

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και όσα ακολούθησαν και ακολουθούν ακόμα ανέδειξαν την Τουρκία σε χώρα-γεφυροποιό, ρόλο τον οποίο πάντα επιζητούσε. Μπορεί να αποκτήσει τον ρόλο αυτό ή συγκυριακά συμβαίνει; Και τι σημαίνει αυτό για την περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου;

Ακόμα και στην περίοδο πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, η Τουρκία επιδίωκε και σε μερικές περιπτώσεις κατάφερνε να αυξάνει την επιρροή της στις εξελίξεις της περιοχής. Ο βασικός στόχος της Άγκυρας παραμένει η μετατροπή της χώρας σε ένα σημείο αναφοράς στην περιοχή. Δηλαδή τη μετατροπή της σε ένα κράτος του οποίου οι βασικοί προσανατολισμοί θα επηρεάζουν τους προσανατολισμούς της περιφέρειας. Η υλοποίηση αυτού του στόχου είναι μία δυναμική διαδικασία. Δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Τη στιγμή που η Τουρκία αναβαθμίζει την παρέμβασή της στις εξελίξεις που αφορούν την Ουκρανία, κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι έχει λύσει άλλα ανοιχτά θέματα με τη Ρωσία. Άρα, η σταθεροποίηση του ρόλου γεφυροποιού που διεκδικεί δεν είναι μία υπόθεση συγκυριών, ωστόσο επηρεάζεται καθοριστικά από αυτές. Όλα τα προαναφερθέντα συμβαίνουν σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται κυρίως από τη μετακίνηση της ισχύος και την ανατροπή πολλών γεωπολιτικών δεδομένων που επικρατούσαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Υπό αυτή την έννοια, όντως το μέγεθος και η γεωπολιτική θέση της Τουρκίας είναι στοιχεία που συμβάλλουν στη διεκδίκηση για περιφερειακή επιρροή. Κάτι, όμως, που δεν εξαρτάται μόνο από την ίδια.

Συλλέγοντας και επεξεργαζόμενος το υλικό για το νέο σας βιβλίο: «Διεκδικώντας την πατρίδα. Η τουρκοκυπριακή αντιπολίτευση την περίοδο 1964-2004», ποια ήταν η μεγαλύτερη έκπληξη για σας;

Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στο πρωτογενές υλικό στην τουρκική γλώσσα, η «έκπληξη» προέκυψε από τη σχετική σταθερότητα των διεκδικήσεων της τουρκοκυπριακής αντιπολίτευσης για εκδημοκρατισμό των σχέσεων της κοινότητας με την Τουρκία ήδη από το 1964 και μετά. Η τουρκοκυπριακή αντιπολίτευση είναι το ανομοιογενές σύνολο οργανωμένων δυνάμεων που αντιδρούσε διαχρονικά ενάντια στην πολιτική της διχοτόμησης. Η σταθερότητα, λοιπόν, αφορά περισσότερο τη συνέπεια με την οποία αυτές οι δυνάμεις διεκδίκησαν και σε πολλές συγκυρίες πέτυχαν να δείξουν τους δρόμους υποκειμενικοποίησης των Τουρκοκυπρίων στην κυπριακή ιστορία. Η έκπληξη προκύπτει και από την ποικιλομορφία των πολιτικών τακτικών της αντιπολίτευσης. Κάποτε «σιωπηλά και υπόγεια», κάποτε δημοσίως και δυναμικά στον δρόμο, η τουρκοκυπριακή αντιπολίτευση διεκδίκησε τη διεύρυνση του ζητήματος της πολιτικής ισότητας. Για αυτές τις δυνάμεις, οι Τουρκοκύπριοι πρέπει να αντιμετωπίζονται με ισότητα όχι μόνο από τους Ελληνοκύπριους, αλλά και από την Τουρκία.

Η πολιτική αντοχή όλων όσων αντιδρούν σε διχοτομικές λύσεις

Υπάρχει και στην τ/κ κοινότητα η εκτίμηση ότι σχεδόν κατά κανόνα η ε/κ ηγεσία με τη διαχείριση που διαχρονικά έκανε τους έσπρωχνε ολοένα και πιο βαθιά στις αγκάλες της Άγκυρας;

Η εκτίμηση αυτή υπάρχει σε ένα μεγάλο φάσμα της τουρκοκυπριακής κοινωνίας. Ωστόσο, η ίδια εκτίμηση αποτελεί στοιχείο ιδεολογικής και πολιτικής αντιπαράθεσης. Γιατί, ακριβώς η μονόπλευρη αντίληψη για το «ποιος και γιατί» σπρώχνει τους Τουρκοκύπριους στην αγκαλιά της Τουρκίας βρίσκεται σε ευθεία αντιπαράθεση με την προσπάθεια επανακαθορισμού της κοινότητας ως ιστορικό υποκείμενο. Επομένως, σε αυτή την εξέλιξη υπάρχουν όντως οι ιστορικές στιγμές που οι χειρισμοί μέρους της ελληνοκυπριακής ηγεσίας περιόρισαν τις δυνατότητες επιρροής της τουρκοκυπριακής αντιπολίτευσης, αλλά υπάρχουν και οι στιγμές εκείνες που στην ίδια την κοινότητα και στην Άγκυρα επικράτησαν οι δυνάμεις ενθάρρυνσης της περαιτέρω ενσωμάτωσης. Ένα από τα σημαντικά στοιχεία της έρευνας ήταν η πολιτική αντοχή όλων όσων αντιδρούν σε διχοτομικές λύσεις. Ακόμα και στις συγκυρίες εντατικοποίησης της πίεσης εναντίον τους, όπως η ανακήρυξη του ψευδοκράτους ή η πολιτική ενιαίου αμυντικού δόγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας, αυτές οι δυνάμεις έβρισκαν τον τρόπο επαναφοράς των αιτημάτων τους στον δημόσιο χώρο. Το ζήτημα που προκύπτει, λοιπόν, είναι εάν μπορούν να συνεχίσουν στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται σήμερα.

Ωστόσο, γενικά πώς μπορεί να εδραιωθεί ποτέ η εκάστοτε τ/κ ηγεσία χωρίς ανοικτή ή και κρυφή στήριξη από την Άγκυρα;

Η τουρκοκυπριακή ηγεσία δεν μπορεί να εδραιωθεί χωρίς την Άγκυρα σε συνθήκες λειτουργίας – έστω και προβληματικής – του συστήματος που δημιούργησε η εισβολή. Όσο αναπαράγεται το ιδιότυπο αποικιοκρατικό καθεστώς ή καθεστώς κηδεμονίας, τόσο πιο δύσκολη είναι η εδραίωση πολιτικών δυνάμεων αντίθετων προς την Άγκυρα. Ωστόσο, σε τέτοια πλαίσια η αντίδραση συνεχίζει να υπάρχει. Με διαφορετικά μοντέλα αντίστασης, σε διαφορετικά πλαίσια οικονομικών και πολιτικών συγκυριών, το πολιτικό πρόγραμμα που διεκδικεί αυτονόμηση από την Τουρκία συνεχίζει να υπάρχει. Τα ερωτηματικά προκύπτουν στο εξής: Πότε και πώς μπορεί αυτό το πολιτικό πρόγραμμα να μαζικοποιηθεί και να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις; Τουλάχιστον η πρόσφατη ιστορία έδειξε ότι η μαζικοποίηση του κινήματος υπέρ της ομοσπονδιακής επίλυσης του Κυπριακού είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού ουσιαστικών εξελίξεων στο τραπέζι του διαλόγου και οικονομικών μετατοπίσεων που δημιουργούν τάσεις γενικευμένης κρίσης.

Φαινόμενα κατάρρευσης

Το καθεστώς Ερσίν Τατάρ μπορεί να αφήσει πότε να διανοίγει η προοπτική για λύση εκτός του αφηγήματος των δύο κρατών;

Με τις σημερινές συγκυρίες, όχι. Αλλά σε αυτή την αξιολόγηση θα πρέπει να προστεθεί και το δεδομένο ότι το καθεστώς Τατάρ λειτουργεί σε ένα πλαίσιο χαοτικής αποσταθεροποίησης και κρίσης. Το πολιτικό σύστημα στα κατεχόμενα χαρακτηρίζεται από φαινόμενα κατάρρευσης. Συνεπώς, η τελική κατάληξη δεν είναι κάτι που εξαρτάται από τον πολιτικό λόγο του Τατάρ, αλλά από την εμφάνιση και την πορεία του προαναφερθέντος συνδυασμού εξελίξεων.

Υπάρχουν προοπτικές προοδευτικών αλλαγών μέσα στην τ/κ κοινότητα

Η τ/κ κοινότητα έχει σήμερα εναλλακτικές επιλογές για μία προοδευτική αλλαγή;

Υπάρχουν προοπτικές προοδευτικών αλλαγών στην κοινότητα, ωστόσο τα όρια αυτών, δυστυχώς, επηρεάζονται από την κρισιακή λειτουργία του συστήματος της κατοχής. Οι συνέπειες αυτής της λειτουργίας φαίνονται και στις τάξεις της αντιπολίτευσης. Ιδιαίτερα φαίνονται από την τάση κάποιων δυνάμεων να θεωρούν ότι το ψευδοκράτος μπορεί να «διορθωθεί». Αυτή η τάση είναι αποτέλεσμα της ανυπαρξίας πρωτοβουλιών για μία περιεκτική λύση. Αντίστοιχα, η αποδυνάμωση αυτής της τάσης θα είναι επίσης αποτέλεσμα πιθανής έναρξης ουσιαστικών πρωτοβουλιών στο Κυπριακό. Με λίγα λόγια, οι εξελίξεις στο Κυπριακό και στην οικονομία θα έχουν και πάλι καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση πολιτικής πλατφόρμας της τουρκοκυπριακής αντιπολίτευσης.

Η προοπτική αξιοποίησης των κοιτασμάτων υγραερίου στην κυπριακή ΑΟΖ εκτός από σημείο τριβής και ανάφλεξης μπορεί να αποτελέσει ξανά σημείο σύγκλισης και κίνητρο για οριστική και συνολική διευθέτηση του Κυπριακού;

Αυτό θα εξαρτηθεί από ευρύτερες εξελίξεις όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία και η επιρροή που θα αποκτήσει η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο. Θα εξαρτηθεί από το εάν όντως ο διεθνής παράγοντας αναζητήσει νέες συγκλίσεις σε σχέση με τη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας της ΕΕ λόγω Ρωσίας, κάτι που ίσως προκαλέσει και την αναβάθμιση του ρόλου της Τουρκίας. Αλλά και σε αυτό το σημείο τον δικό τους ρόλο θα έχουν οι μορφές συνεργασίας των δύο κυπριακών κοινοτήτων.

Η δραματική μείωση της επιρροής της ΕΕ διεθνώς μειώνει και τον ρόλο της στο Κυπριακό

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έγινε ποτέ ο καταλύτης που όλοι προσδοκούσαμε. Υπάρχει προοπτική να γίνει;

Η δραματική μείωση της επιρροής της ΕΕ διεθνώς μειώνει και τον ρόλο της ως «καταλύτη» σε όλα τα ζητήματα. Στο νέο πλαίσιο που διαμορφώνεται φαίνεται ότι η συνέχιση των πολέμων και της φτωχοποίησης σε περιοχές της ευρύτερης Μέσης Ανατολής και Αφρικής θα αναπαράγουν και την ανάγκη της ΕΕ να συνομιλεί σε μία νέα βάση με την Τουρκία. Επομένως, ο διάλογος μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας για τη διαχείριση του μεταναστευτικού θα συνεχίσει να υπάρχει, έστω και αν αυτός δεν θα επικεντρώνεται στο ζήτημα ένταξης της Τουρκίας. Είναι, λοιπόν, πιθανό το Κυπριακό να επανασυνδεθεί με αυτό που ονομάζεται «θετική ατζέντα» στις ευρωτουρκικές σχέσεις και συνεπώς να δημιουργηθούν επιρροές και για το τραπέζι του διαλόγου. Ωστόσο, αυτές οι επιρροές δεν μπορούν να είναι παρόμοιες με αυτές που επικρατούσαν στην αυγή του 21^ου αιώνα. Διότι ούτε η Τουρκία, ούτε η ΕΕ είναι οι ίδιες με εκείνη την περίοδο.