Πότε πρέπει να διώκεται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας;

Σημαντικά νομοσχέδια που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα διακυβέρνησης του Νίκου Αναστασιάδη από την πρώτη θητεία του και στοχεύουν στην εξυγίανση του δημόσιου βίου, στην προστασία και ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών και στην προαγωγή της διαφάνειας είτε έχουν καταλήξει στις ελληνικές καλένδες είτε αραχνιάζουν στη Βουλή είτε έχουν αποσυρθεί από την ίδια την κυβέρνηση κατόπιν έντονων αντιδράσεων και πιέσεων. Το μόνο νομοσχέδιο που περιλαμβάνεται στις εξαγγελίες του Νίκου Αναστασιάδη που ψηφίστηκε σε νόμο, και αυτό μόνο κατά το ήμισυ, είναι το νομοσχέδιο που θέτει περιορισμό στη θητεία του Προέδρου της Δημοκρατίας. Ο περιορισμός των θητειών των βουλευτών καταψηφίστηκε από την πλειοψηφία των βουλευτών.

Η προεδρική ασυλία

Το νομοσχέδιο που περιορίζει το εύρος της γενικής ασυλίας που σήμερα απολαμβάνει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ετοιμάστηκε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης με αφορμή και τα τραγικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στο Μαρί και διαβιβάστηκε στη Νομική Υπηρεσία για νομοτεχνικό έλεγχο. Το γεγονός αυτό επιβεβαίωσε με δηλώσεις του στον «Π» ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης κ. Ιωνάς Νικολάου, ο οποίος ετοίμασε το προσχέδιο του νομοσχεδίου. Επιβεβαιώνεται άλλωστε και από το σημείωμα που κατέθεσε στην Επιτροπή Οικονομικών της Βουλής ο τέως υπουργός Δικαιοσύνης κ. Γιώργος Σαββίδης στο πλαίσιο της συζήτησης του προϋπολογισμού του υπουργείου του για το έτος 2020 όπου αναφέρεται ότι το επίμαχο νομοσχέδιο εκκρεμεί στη Νομική Υπηρεσία για νομοτεχνικό έλεγχο. Το νομοσχέδιο αυτό ουδέποτε κατατέθηκε στη Βουλή. Δεν υπήρξε εξέλιξη επί του θέματος ούτε με τον διορισμό του κ. Σαββίδη στη θέση του γενικού εισαγγελέα. Πάντως, οι δύο προκάτοχοι του κ. Σαββίδη, Κώστας Κληρίδης και Πέτρος Κληρίδης, φέρεται να διαφωνούσαν με την προώθηση του νομοσχεδίου.

Με το νομοσχέδιο προτείνεται η τροποποίηση του Συντάγματος, έτσι ώστε ο εκάστοτε Πρόεδρος της Δημοκρατίας να διώκεται ποινικά σε περίπτωση που διαπράξει αδικήματα που επισύρουν ποινές φυλάκισης πέραν των 10 ετών ή από πρόθεση παραβιάσει πρόνοιες του Συντάγματος.

Πότε διώκεται ο Πρόεδρος

Με βάση τα ισχύοντα σήμερα, όπως αυτά προβλέπονται στο άρθρο 45 του Συντάγματος, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δύναται να διωχθεί ποινικά μόνο για εσχάτη προδοσία και για οιονδήποτε αδίκημα ατιμωτικό και ή ηθικής αισχρότητας.

Για την ποινική δίωξη του Προέδρου της Δημοκρατίας για το αδίκημα της εσχάτης προδοσίας απαιτείται η κατάθεση από τον γενικό εισαγγελέα σχετικής αίτησης στο Ανώτατο Δικαστήριο μετά από ψήφισμα της Βουλής που εγκρίνεται με μυστική ψηφοφορία, τουλάχιστον από τα τρία τέταρτα των βουλευτών. Το Ανώτατο Δικαστήριο αφού εξετάσει όλα τα στοιχεία και τις μαρτυρίες αποφασίζει κατά πόσο δικαιολογείται η άρση της ασυλίας του.

Για την ποινική δίωξη του Προέδρου της Δημοκρατίας για αδίκημα ατιμωτικό ή ηθικής αισχρότητας απαιτείται η κατάθεση από τον γενικό εισαγγελέα σχετικής αίτησης προς το Ανώτατο Δικαστήριο μετά από ψήφισμα της Βουλής που εγκρίνεται με μυστική ψηφοφορία και κατά πλειοψηφία. Στην προκειμένη περίπτωση, ανοίγει ο δρόμος της ποινικής δίωξης του Προέδρου της Δημοκρατίας εφόσον δώσει τη συγκατάθεσή του ο Πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου.

Τα δεδομένα αλλάζουν άρδην με τη λήξη της θητείας του Προέδρου της Δημοκρατίας, καθώς ο γενικός εισαγγελέας έχει την εξουσία εκ του Συντάγματος να τον στείλει στο εδώλιο του κατηγορουμένου προκειμένου να λογοδοτήσει για πράξεις ή και ενέργειές του που εμπίπτουν στη σφαίρα του ποινικού κώδικα. Αρκεί να το θέλει. Με βάση, λοιπόν, το άρθρο 45 του Συντάγματος «ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν διώκεται για οποιοδήποτε αδίκημα διαπράχθηκε από αυτόν κατά την άσκηση του λειτουργήματός του, όμως μπορεί να διωχθεί μετά τη λήξη της θητείας του για οποιοδήποτε άλλο αδίκημα διαπράχθηκε κατά τη διάρκειά της».

Προβλέπεται, επίσης, ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν μπορεί να εναχθεί για οποιαδήποτε πράξη ή παράλειψή του κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του αξιώματός του. Τίποτα, όμως, που αναφέρεται σ’ αυτήν την παράγραφο δεν μπορεί να ερμηνευθεί πως αποστερεί με οποιονδήποτε τρόπο το δικαίωμα οποιουδήποτε προσώπου να κινηθεί νομικά εναντίον της Δημοκρατίας.

Η ασυλία των βουλευτών

Σε αντίθεση με το νομοσχέδιο που περιορίζει τη γενική ασυλία του Προέδρου της Δημοκρατίας το οποίο βρίσκεται ξεχασμένο στα συρτάρια της Νομικής Υπηρεσίας, το νομοσχέδιο που περιορίζει το εύρος της βουλευτικής ασυλίας προωθήθηκε στη Βουλή για ψήφιση και μάλιστα με τη σύμφωνη γνώμη της Νομικής Υπηρεσίας. Στόχος της προτεινόμενης νομοθετικής ρύθμισης είναι να μπει φρένο στην καταχρηστική εκμετάλλευση που τυγχάνει η βουλευτική ασυλία από μέλη της Βουλής που δεν έχουν κανένα πολιτικό ή ηθικό ενδοιασμό να οχυρωθούν πίσω από την ασυλία τους για να αποφύγουν την όποια ποινική τους δίωξη. Το νομοσχέδιο ετοιμάστηκε μετά την αποκάλυψη περιπτώσεων βουλευτών που κρύβονταν πίσω από την ασυλία τους και δεν πλήρωναν τα εξώδικα πρόστιμά τους για τροχαίες παραβάσεις.

Συγκεκριμένα, το νομοσχέδιο κατατέθηκε ενώπιον της ολομέλειας της Βουλής στις 3/3/2016 και τιτλοφορείται ως «Ο περί της Δέκατης Τρίτης Τροποποίησης του Συντάγματος Νόμος του 2016». Με το νομοσχέδιο γινόταν εισήγηση για τροποποίηση του Συντάγματος και ειδικότερα το άρθρο 83 αυτού, ώστε να περιοριστεί η ασυλία της οποίας απολαύουν τα μέλη της Βουλής και να καλύπτει μόνο το δικαίωμα ψήφου τους και της έκφρασης γνώμης κατά την άσκηση των βουλευτικών τους καθηκόντων. Το νομοσχέδιο παραπέμφθηκε για συζήτηση ενώπιον της Επιτροπής Νομικών της Βουλής. Μετά από συζητήσεις επί συζητήσεων που ακολούθησαν στη Βουλή, το Υπουργείο Δικαιοσύνης κατέθεσε στις 14/1/2021 αναθεωρημένο νομοσχέδιο για την ασυλία των μελών της Βουλής ως απότοκο αυτών των συζητήσεων, σύμφωνα με το οποίο οι βουλευτές θα απολαύουν ασυλίας μόνο για πράξεις που έχουν σχέση με την άσκηση της βουλευτικής τους ιδιότητας. Συγκεκριμένα, προτείνεται το άρθρο 83 του Συντάγματος να αντικατασταθεί με το ακόλουθο νέο άρθρο: «Οι βουλευτές δεν υπόκεινται σε ποινική δίωξη και δεν ευθύνονται αστικά ένεκα οποιασδήποτε εκπεφρασθείσας γνώμης ή ψήφου δοθείσας από αυτούς ή ένεκα οποιασδήποτε δήλωσης ή πράξης διενεργούμενης από αυτούς κατά την άσκηση των βουλευτικών τους καθηκόντων».

Δέον να σημειωθεί ότι το άρθρο 83 δεν είναι εκ των θεμελιωδών άρθρων του Συντάγματος και ως εκ τούτου είναι δυνατή η τροποποίησή του από την ολομέλεια της Βουλής αρκεί να εξασφαλιστεί η θετική ψήφος των 2/3 των βουλευτών, δηλαδή, των 38 βουλευτών. Προς το παρόν δεν εξασφαλίζεται καν απλή πλειοψηφία στην κοινοβουλευτική Επιτροπή Νομικών για να περιληφθεί στην ατζέντα της επιτροπής προς συζήτηση.

Ασυλία, ασυδοσία…

Το Σύνταγμα της Δημοκρατίας ως έχει σήμερα παρέχει υπό προϋποθέσεις ασυλία στους βουλευτές ακόμη και για τη διάπραξη ποινικών αδικημάτων. Κατ' αρχήν χωρίς τη συγκατάθεση του Ανωτάτου Δικαστηρίου δεν διώκεται ή και φυλακίζεται βουλευτής εκτός εάν συλληφθεί επ’ αυτοφώρω να διαπράττει αδίκημα το οποίο επισύρει ποινή θανάτου ή φυλακίσεως πέντε ετών και άνω. Συγκεκριμένα, το άρθρο 83 του Συντάγματος ως έχει σήμερα προβλέπει τα εξής: «Ο βουλευτής δεν δύναται άνευ αδείας του Ανωτάτου Δικαστηρίου να διωχθεί, συλληφθεί ή φυλακισθεί εφ' όσον χρόνον εξακολουθεί να είναι βουλευτής. Τοιαύτη άδεια δεν απαιτείται επί αδικήματος επισύροντος ποινήν θανάτου ή φυλακίσεως πέντε ετών και άνω εφόσον ο αδικοπραγήσας κατελήφθη επ’ αυτοφώρω. Εις την περίπτωσιν ταύτην το Ανώτατον Δικαστήριον ειδοποιούμενον παρευθύς υπό της αρμοδίας Αρχής αποφασίζει επί της παροχής ή μη της αδείας συνεχίσεως της διώξεως ή της κρατήσεως, εφ’ όσον χρόνον ο αδικοπραγήσας εξακολουθεί να είναι βουλευτής. Εάν το Ανώτατον Δικαστήριον αρνηθεί να παράσχει την άδειαν προς δίωξιν του βουλευτού, ο χρόνος καθ’ ον ο βουλευτής δεν δύναται να διωχθεί δεν συνυπολογίζεται εις τον χρόνον παραγραφής του περί ου πρόκειται αδικήματος. Εάν το Ανώτατον Δικαστήριον αρνηθεί να παράσχει την άδειαν προς εκτέλεσιν αποφάσεως φυλακίσεως επιβληθείσης εις βουλευτήν υπό αρμοδίου δικαστηρίου, η εκτέλεσις της αποφάσεως ταύτης αναβάλλεται, μέχρις ου ο καταδικασθείς παύσει να είναι βουλευτής».

Στην περίπτωση που ψηφιστεί το αναθεωρημένο νομοσχέδιο που εκκρεμεί στην Επιτροπή Νομικών της Βουλής, τα μέλη της Βουλής θα είναι υπόλογα για τα ποινικά αδικήματα που θα διαπράττουν χωρίς εξαιρέσεις και χωρίς να χρειάζεται η άδεια οποιουδήποτε δικαστηρίου για να λογοδοτήσουν οι βουλευτές για τις πράξεις τους ενώπιον της δικαιοσύνης.

Αποσύρθηκαν νομοσχέδια

Τα δύο νομοσχέδια που ετοίμασε ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης Ιωνάς Νικολάου και ανοίγουν τον δρόμο για ποινικές διώξεις κρατικών και ανεξάρτητων αξιωματούχων για αποφάσεις τους που αποβαίνουν σε βάρος του Δημοσίου αποσύρθηκαν σιωπηρά από τη Βουλή με απόφαση της εκτελεστικής εξουσίας. Αιτία αποτέλεσαν, όπως πληροφορείται ο «Π», οι έντονες αντιδράσεις επηρεαζόμενων αξιωματούχων.

Τα δύο νομοσχέδια προέβλεπαν τα ακόλουθα:

1 Ο περί της Ευθύνης των Υπουργών και Αξιωματούχων Άνευ Χαρτοφυλακίου Νόμος του 2013. Κατατέθηκε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης στη Βουλή στις 7/11/2013. Σκοπός του νομοσχεδίου ήταν η θέσπιση νομοθεσίας για τη στοιχειοθέτηση των ποινικών αδικημάτων της εκ προθέσεως παράβασης διατάξεων του Συντάγματος ή των νόμων της Δημοκρατίας και της εκ προθέσεως βλάβης των συμφερόντων της Δημοκρατίας από υπουργό (μεμονωμένα ή ως μέλος του Υπουργικού Συμβουλίου), τον κυβερνητικό εκπρόσωπο ή από τον υφυπουργό παρά τω Προέδρω κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους.

2 Ο περί της Ευθύνης των Ανεξάρτητων Αξιωματούχων της Δημοκρατίας Νόμος του 2013. Κατατέθηκε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης στη Βουλή στις 7/11/2013. Σκοπός του νομοσχεδίου ήταν η θέσπιση νομοθεσίας για τη στοιχειοθέτηση των ποινικών αδικημάτων της εκ προθέσεως παράβασης διατάξεων του Συντάγματος ή των νόμων της Δημοκρατίας και της εκ προθέσεως βλάβης των συμφερόντων της Δημοκρατίας από ανεξάρτητο αξιωματούχο της Δημοκρατίας που διορίζεται δυνάμει των διατάξεων του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας στη θέση του γενικού ελεγκτή και του βοηθού γενικού ελεγκτή της Δημοκρατίας, του διοικητή και του υποδιοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Δημοκρατίας.

Μόνο δύο θητείες για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας

Στο πακέτο των νομοσχεδίων που στοχεύουν στην εξυγίανση του δημόσιου βίου και στην προστασία και ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών περιλαμβανόταν και το νομοσχέδιο που περιόριζε τις θητείες του Προέδρου της Δημοκρατίας και των βουλευτών σε δύο συνεχόμενες πενταετίες. Το νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή και τον Δεκέμβριο του 2019 ψηφίστηκε σε νόμο, με 38 ψήφους υπέρ, 12 εναντίον και μία αποχή, περιορίζοντας τις θητείες του Πρόεδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας σε δύο συνεχόμενες. Επίσης, η Βουλή τροποποίησε το Σύνταγμα, ομόφωνα, μειώνοντας το κατώτατο όριο ηλικίας για υποβολή υποψηφιότητας για το αξίωμα του βουλευτή από το 25ο έτος στο 21ο έτος ηλικίας.

Το νομοσχέδιο ως είχε κατατεθεί στη Βουλή προέβλεπε περιορισμό και στις θητείες των βουλευτών αλλά η κυβέρνηση απέσυρε τη συγκεκριμένη διάταξη. Ωστόσο, κατέθεσε πρόταση νόμου ο πρόεδρος της Συμμαχίας Πολιτών κ. Γιώργος Λιλλήκας για να περιοριστούν στις δύο οι θητείες των βουλευτών αλλά καταψηφίστηκε. Επί της πρότασης νόμου Λιλλήκα κατατέθηκαν δύο τροπολογίες από το ΑΚΕΛ, οι οποίες επίσης καταψηφίστηκαν. Η πρώτη τροπολογία προνοούσε οι θητείες των βουλευτών να περιοριστούν σε τρεις συνεχόμενες και η δεύτερη τροπολογία να εξαιρεθούν από τον περιορισμό των θητειών οι αρχηγοί των κομμάτων και οι επικεφαλής των ψηφοδελτίων.