Ο Δρ Χατζηστάσου στον «Π» για τις ανάγκες και τις αποτυχίες της Κύπρου στα Ενεργειακά

Της Κατερίνας Ηλιάδη

kateliadi@politis-news.cy

*«Θα χρειαστούμε περισσότερη ηλιακή ενέργεια, συμβατική ηλεκτροπαραγωγή με φ.α., αποθήκευση ηλεκτρισμού και άρση της ηλεκτρικής απομόνωσης του νησιού»

*«Το κόστος του υγροποιημένου φυσικού αερίου είναι περίπου 6 φορές πιο ακριβό σε σχέση με το φυσικό αέριο αγωγών»

*«Όσο αργεί η έλευση του ΥΦΑ θα συνεχίζουμε να επωμιζόμαστε το χαράτσι των ρύπων, το οποίο αντικατοπτρίζει το κόστος των δικαιωμάτων αερίων θερμοκηπίου που μπορούν ανά πάσα στιγμή να αυξηθούν»

*«Οι ΑΠΕ χωρίς συμβατική ηλεκτροπαραγωγή και ηλεκτρική διασύνδεση, θα έχουν 40% απώλεια ηλεκτρικής ενέργειας και θα παράγουν το πιο δαπανηρό ρεύμα, χωρίς όμως να συνεισφέρουν στην κλιματική αλλαγή»

Και ξαφνικά μάθαμε την περασμένη εβδομάδα ότι το γραφείο της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (EPPO) στην Κύπρο ξεκίνησε έρευνα για το έργο κατασκευής του τερματικού εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στο Βασιλικό από τον περασμένο Μάρτιο - αναφορικά με το γιατί κρατήθηκε μυστική η έρευνα της EPPO, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης δήλωσε (25/7/2024) ότι σχετική ανακοίνωση «πριν από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, ενδεχομένως να θεωρείτο παρέμβαση από πλευράς της Κυπριακής Δημοκρατίας». Η έρευνα αφορά ενδεχόμενη απάτη κατά τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων, κατάχρηση κονδυλίων της ΕΕ και διαφθορά. Το έργο αποσκοπεί στη δημιουργία ενός σημείου εισόδου για εισαγωγή φυσικού αερίου στην Κύπρο, επιτρέποντας στη χώρα μας να συνδεθεί με την ευρύτερη ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου. Το συνολικό κόστος του έργου ανέρχεται στα 542 εκατομμύρια ευρώ, από τα οποία περίπου 101 εκατομμύρια ευρώ χρηματοδοτήθηκαν από το πρόγραμμα «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF). Σήμερα, τέλη Ιουλίου 2024, δεν έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή του έργου -έπρεπε να ήταν έτοιμο τον Δεκέμβριο του 2019- ούτε μας παραδόθηκε το πλοίο «Προμηθέας» (FSRU) για το οποίο το κράτος έχει πληρώσει 190 εκατομμύρια ευρώ. Στις 18 Ιουλίου 2024, η κατασκευάστρια κοινοπραξία CMC, ανακοίνωσε τον τερματισμό της σύμβασης για την κατασκευή του τερματικού παραλαβής υγροποιημένου φυσικού αερίου και επαναεριοποίησης στο Βασιλικό. Η EPPO, η ανεξάρτητη Εισαγγελία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι υπεύθυνη για τη διερεύνηση, τη δίωξη και την εκδίκαση εγκλημάτων κατά των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ.

Ενεργειακό μείγμα

Ο Κώνσταντίνος Χατζηστάσου, καθηγητής στον Τομέα Ενέργειας, Marine & Carbon Lab (www.carbonlab.eu) του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, μίλησε στον «Π» για το έργο στο Βασιλικό όπως και για το επίκαιρο θέμα της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδας (Great Sea Interconnector) αλλά και για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) στη χώρα μας. Ερωτηθείς εάν «η μικρή και μισή Κύπρος χρειάζεται ηλεκτρική ενέργεια και από ΑΠΕ και από την ηλεκτρική διασύνδεση και από φυσικό αέριο και από μαζούτ της ΑΗΚ», ο Δρ Χατζηστάσου απάντησε ότι ανέκαθεν έγιναν πολλές προσπάθειες να διαφοροποιηθεί το ενεργειακό μείγμα της Κύπρου, ωστόσο δεν έχουμε ακόμα πετύχει τα επιθυμητά αποτελέσματα. «Εν μέρει, λόγω του μικρού μεγέθους των ενεργειακών αναγκών της Κύπρου αλλά και μη έγκαιρων χειρισμών, ο διαχρονικός στόχος να μειωθεί το κόστος του ηλεκτρισμού δεν έχει ακόμα επιτευχθεί. Ένα ποικιλόμορφο ενεργειακό μείγμα θα ενδυναμώσει την ενεργειακή ασφάλεια του νησιού, θα μειώσει την εξάρτηση στα ορυκτά καύσιμα και θα βοηθήσει να επιτευχθούν οι κλιματικές επιδιώξεις για το 2050. Υπό αυτό τον φακό και αν λάβουμε υπόψη τις ιδιαιτερότητες των διαφόρων πηγών ενέργειας, μπορούμε να αναφέρουμε ότι θα χρειαστούμε διαφορετικές τεχνολογίες. Συγκεκριμένα θα χρειαστούμε περισσότερη ηλιακή ενέργεια, συμβατική ηλεκτροπαραγωγή με φυσικό αέριο, αποθήκευση ηλεκτρισμού και την άρση της ηλεκτρικής απομόνωσης του νησιού εάν οι οικονομικές πτυχές είναι ευνοϊκές» εξήγησε ο καθηγητής.

Εκατομμύρια το κόστος

Πόσο μας κοστίζουν οι καθυστερήσεις στο τερματικό στο Βασιλικό; Ποιες είναι οι επιπτώσεις στην τιμή του ηλεκτρισμού, λόγω της μη έγκαιρης υλοποίησης ενεργειακών έργων;

Αξίζει να επισημάνουμε ότι το κόστος του υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) είναι περίπου 6 φορές πιο ακριβό σε σχέση με το φυσικό αέριο αγωγών. Αν υπολογίσουμε ότι η ηλεκτροπαραγωγή από φυσικό αέριο εκλύει περίπου 25% λιγότερα αέρια θερμοκηπίου σε σχέση με το ντίζελ, τότε αναμένεται να επιτευχθεί μια μικρή μείωση στην τιμή του ηλεκτρισμού γύρω στο 10 με 20%. Αυτή αναμένεται να προκύψει από την εξοικονόμηση της αγοράς δικαιωμάτων ρύπων που το 2023 ανήλθαν, για την ΑΗΚ, στα 256 εκατ. ευρώ. Φυσικά αυτό το κόστος ενσωματώνεται στους λογαριασμούς του ηλεκτρισμού. Όσο αργεί η έλευση του ΥΦΑ θα συνεχίζουμε να επωμιζόμαστε το χαράτσι των ρύπων, το οποίο αντικατοπτρίζει το κόστος των δικαιωμάτων αερίων θερμοκηπίου που μπορούν ανά πάσα στιγμή να αυξηθούν. Ακόμα και αν ανευρεθεί σύντομα υπεργολάβος να αναλάβει την αποπεράτωση της προβλήτας στο Βασιλικό, εκτιμάται ότι θα χρειαστούν ακόμα 10 με 12 μήνες να ολοκληρωθεί η υποδομή. Και αυτό νοουμένου ότι είτε θα παραλάβουμε το FSRU «Προμηθέας» που κρατείται ως ενέχυρο στη Σαγκάη είτε θα πρέπει να ναυλώσουμε άλλο FSRU με επιπρόσθετο κόστος κάπου $100,000/μέρα. Και δεν αρκεί μόνο αυτό. Αν η έρευνα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας για το έργο του τερματικού εισαγωγής ΥΦΑ στο Βασιλικό καταδείξει ατασθαλίες τότε η κυβέρνηση ίσως να αναγκαστεί να επιστέψει μέρος ή το σύνολο των 100 εκατ. ευρώ της κοινοτικής χρηματοδότησης.

Ήταν γνωστό ότι η κοινοπραξία που ανέλαβε το έργο στο Βασιλικό, δεν είχε την απαιτούμενη τεχνογνωσία; Τι πήγε λάθος και καταλήξαμε στο σημερινό φιάσκο;

Να αναφέρουμε ότι όταν προκηρύχθηκε η προσφορά για την υλοποίηση του τερματικού εισαγωγής ΥΦΑ στο Βασιλικό δεν υπήρξε ζωηρό ενδιαφέρον και έτσι ανατέθηκε στην κοινοπραξία κινεζονορβηγικών και ελληνικών συμφερόντων CMC. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Κίνα διαθέτει τεχνογνωσία για κατασκευή πλοίων ΥΦΑ και δεν υστερεί σε σχέση με τη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία. Σκοπός της κοινοπραξίας ήταν να αναθέσει τη μετατροπή του πλοίου μεταφοράς ΥΦΑ σε πλωτή μονάδα αποθήκευσης και αεριοποίησης (FSRU) σε ναυπηγείο της Κίνας. Παράλληλα, η εταιρεία ανάθεσε σε υπεργολάβο την κατασκευή της προβλήτας και των άλλων υποδομών στο Βασιλικό. Από την άλλη πλευρά η ΔΕΦΑ και η ΕΤΥΦΑ, που θεσπίστηκε για τον σκοπό επειδή δεν κατείχαν την τεχνογνωσία, προσέλαβαν συμβούλους και προσωπικό για επιβλέπουν το έργο. Μελετώντας τις πρόσφατες ανακοινώσεις του Υπουργείου Ενέργειας και της κοινοπραξίας CMC, φαίνεται να υπήρξαν αστοχίες και από τις δύο πλευρές. Το επίμαχο θέμα είναι το συμβόλαιο ανάθεσης και αν μέσα από αυτό μπορεί να κερδίσει αποζημιώσεις -ύψους 200 εκατ. ευρώ ή μέρος αυτών- η CMC, που διεκδικεί από την ΕΤΥΦΑ. Πολύ φοβάμαι το κόστος πάλι θα το επωμιστεί ο Κύπριος πολίτης. Ελπίζουμε όμως σε μια αίσια κατάληξη και αισιοδοξούμε ότι θα παραδοθεί σύντομα ο «Προμηθέας», όπως παρέδωσε ο ήρωας της μυθολογίας τη φωτιά στους ανθρώπους.

«Ναι» στον GSI

Χρειάζεται ηλεκτρική διασύνδεση η Κύπρος; Πρέπει να συμμετάσχει στον Great Sea Interconnector;

Σίγουρα η υλοποίηση του μεγαλεπήβολου έργου, το κόστος του οποίου εκτιμάται στα 2 δισ. ευρώ, θα βοηθήσει στην καλύτερη αξιοποίηση των ΑΠΕ στο νησί και θα κάνει πιο εύκολη την επίτευξη των ενεργειακών ορόσημων της Κύπρου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε την μεγάλη απόσταση των 900 χιλιομέτρων από την Κύπρο στην Κρήτη και το μεγάλο βάθος νερού που σε ορισμένα σημεία ξεπερνά τα 3.000 μέτρα. Παράλληλα, η συμπερίληψη του καλωδίου στα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος (PCI) συνοδεύεται με κοινοτική χρηματοδότηση 658 εκατ. ευρώ που είναι κρίμα να μην αξιοποιηθούν. Η μελέτη κόστους-οφέλους φέρει μεγάλη βαρύτητα αναφορικά με τη βιωσιμότητα του καλωδίου. Εκκρεμεί όμως να αποσαφηνιστούν σημαντικά στοιχεία ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς του καλωδίου, την ποσότητα του ηλεκτρισμού που θα μεταφέρει, τις μορφές ηλεκτροπαραγωγής που θα φιλοξενεί (π.χ. ΑΠΕ), το ποσοστό αξιοποίησης (utlisation), το λειτουργικό κόστος, και όποιες επιβαρύνσεις στο κόστος ηλεκτρισμού στην Κύπρο. Εν κατακλείδι, το καλώδιο δεν θα συνεισφέρει ουσιαστικά στη διείσδυση των ΑΠΕ στο νησί μας αλλά ούτε και να αντικαταστήσει την αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας.

Μπορούμε αλλά…

Κάνουμε τη βέλτιστη αξιοποίηση των ΑΠΕ; Μπορούμε και καλύτερα;

Αν και η εκτεταμένη χρήση των ΑΠΕ και ειδικότερα της ηλιακής ενέργειας θα αποτελέσει το ενεργειακό μέλλον της Κύπρου, πρέπει να σκεφτούμε τόσο το κόστος του ηλεκτρισμού, της επάρκειας, της απρόσκοπτης παροχής αλλά και της χαμηλής ενεργειακής πυκνότητας σε σχέση με τη συμβατική ηλεκτροπαραγωγή. Από μελέτες που εκπονήσαμε στο Marine & Carbon Lab, του Πανεπιστημίου Λευκωσίας (βλέπε https://t.ly/qlSTI), η Κύπρος μπορεί να καταστεί ανθρακικά ουδέτερη μέχρι το 2050. Αξιοποιώντας καινοτόμες τεχνολογίες αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας από ηλεκτρικά οχήματα, μπαταρίες, δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα, αιολική ενέργεια, ακόμα και υδροηλεκτρική, το νησί μπορεί να επιτύχει τους στόχους της ΕΕ. Όμως τα ΑΠΕ χωρίς συμβατική ηλεκτροπαραγωγή και ηλεκτρική διασύνδεση, θα έχουν 40% απώλεια ηλεκτρικής ενέργειας και θα παράγουν το πιο δαπανηρό ρεύμα, χωρίς όμως να συνεισφέρουν στην κλιματική αλλαγή. Με την παρούσα εγκατεστημένη ισχύ των 600MW φωτοβολταϊκών συστημάτων στο μέλλον και χωρίς αποθήκευση ενδέχεται το πέραν των 40% της παραγωγής να απορρίπτεται από το ηλεκτρικό δίκτυο. Θα χρειαστεί, λοιπόν, μια σειρά από μέτρα για να είμαστε σε θέση να επιτρέψουμε την περαιτέρω διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα της Κύπρου. Ανάμεσα σε άλλα τη φιλελευθεροποίηση της αγοράς ηλεκτρισμού, την ενθάρρυνση αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας, τη βελτίωση της ευελιξίας συμβατικής ηλεκτροπαραγωγής και των έξυπνων μετρητών.

Μείωση τιμής;

Συνεπώς, πότε θα μειωθεί η τιμή του ηλεκτρισμού στην Κύπρο; Θα μειωθεί ποτέ;

Κατ' αρχάς να πούμε ότι διαφορετικές τεχνολογικές λύσεις υπόσχονται να μειώσουν το κόστος του ηλεκτρισμού στην Κύπρο. Για παράδειγμα η αναδιάρθρωση των συμβολαίων και η μείωση των υπερκερδών από ΑΠΕ, αλλά και η μείωση των ρύπων αερίων θερμοκηπίου είναι από τις σημαντικές αλλαγές. Μεσοπρόθεσμα η σύντομη έλευση ΥΦΑ θα μειώσει μερικώς τους ρύπους αερίων θερμοκηπίου και ελαφρώς το κόστος της συμβατικής ηλεκτροπαραγωγής. Μακροπρόθεσμα, επίμαχο θέμα αποτελεί η αποθήκευση ενέργειας από μπαταρίες και οχήματα (passenger vehicle-to-grid) που είναι άμεσα συνυφασμένη με τη μείωση του κόστους στις μπαταρίες, την υιοθέτηση περισσότερων ηλεκτρικών οχημάτων και την παροχή αντι/κινήτρων. Παράλληλα, η αναβάθμιση των συμβατικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής της ΑΗΚ και ο εκσυγχρονισμός του ηλεκτρικού δικτύου έχουν ουσιαστικό ρόλο να διαδραματίσουν. Αν προχωρήσει η ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου-Κρήτης, επίσης θα επιτρέψει την καλύτερη αξιοποίηση των ΑΠΕ και την εξαγωγή πλεονασματικής ηλεκτρικής ενέργειας. Άρα, οι πιο πάνω αλλαγές συνδέονται με σημαντικές επενδύσεις τόσο από τον δημόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τομέα, με τη συμβολή της ΕΕ. Τέλος, η εξοικονόμηση ενέργειας και οι συνήθειες των καταναλωτών είναι δύο σημαντικοί πυλώνες που μπορούν να περιορίσουν το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας.

Να συνεχίσουμε

Με την Τουρκία ετοιμοπόλεμη, πόσο μπορούμε να βασιστούμε πάνω στο δικό μας φυσικό αέριο και την ηλεκτρική διασύνδεση Ισραήλ - Κύπρου - Ελλάδας (Κρήτης);

Παρόλο που μετά την επανεκλογή του κ. Ερντογάν οι σχέσεις Τουρκίας - Ελλάδας έχουν βελτιωθεί, το πρόσφατο περιστατικό στη θαλάσσια περιοχή της Κάσου και της Καρπάθου έχει θέσει στο επίκεντρο τις ηγεμονικές επιδιώξεις της Τουρκίας και την αναθεωρητική της πολιτική σε συνάρτηση με τη «γαλάζια πατρίδα». Στο παρελθόν είχαμε δει δείγματα γραφής στην Κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) με την παρενόχληση του γεωτρύπανου της ΕΝΙ στο βυθοτεμάχιο 3, τον Φεβρουάριο του 2018. Αρκεί επίσης να αναφέρουμε τις παράνομες γεωτρήσεις που όρυξε η Τουρκία στην κυπριακή ΑΟΖ. Είναι κοινώς παραδεκτό ότι η Τουρκία διεκδικεί ρόλο και λόγο στα ενεργειακά τεκταινόμενα της Ανατολικής Μεσογείου και του Αιγαίου. Από τη μια η συμμετοχή μεγάλων ενεργειακών κολοσσών και από την άλλη η αμυντική θωράκιση τής Κυπριακής Δημοκρατίας σε συνάρτηση με την εμπλοκή της ΕΕ, μπορούν να μετριάσουν τους γεωπολιτικούς κινδύνους άλλα όχι να τους εκλείψουν. Σε κάθε περίπτωση το διεθνές δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας από μόνα τους δεν αρκούν να περιορίσουν τις επεκτατικές βλέψεις τις Τουρκίας. Παρά τις δυσκολίες πρέπει να συνεχίσουμε το ενεργειακό πρόγραμμα της Κύπρου με την ελπίδα σύντομα να δούμε το πρώτο φυσικό αέριο να παράγεται από τις κυπριακές ανακαλύψεις.