Φορολόγηση Εκκλησίας: Σε 12 χρόνια έσοδα €36 εκατ. - Ο Κίκης Καζαμίας στον «Π»

Ο εντοπισμός δυο χρηματοκιβωτίων που περιείχαν το συνολικό ποσό των €813.000 στη μονή Οσίου Αββακούμ στο Φτερικούδι αποτέλεσε την αιτία και την αφορμή για να ξεκινήσει μια συζήτηση στη δημόσια σφαίρα περί εκτεταμένης φοροδιαφυγής της Εκκλησίας. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι τα φορολογικά θέματα που αφορούν την Εκκλησία ρυθμίζονται με βάση συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ Εκκλησίας και κράτους πριν ακριβώς 12 χρόνια, με τη σύμφωνη γνώμη της Βουλής.

Μέχρι το έτος 2012 η Εκκλησία, δηλαδή η Αρχιεπισκοπή, οι μητροπόλεις, οι μονές και οι ναοί, δεν κατέβαλλε φορολογίες, οι οφειλές προς το κράτος έφτασαν τα €165 εκατ., με την Ιερά Σύνοδο να ερμηνεύει κατά το δοκούν τις κείμενες νομοθεσίες και το Σύνταγμα, το οποίο, να σημειωθεί, απαγορεύει την κατάσχεση και εκποίηση εκκλησιαστικής περιουσίας από το κράτος χωρίς τη συγκατάθεση της Εκκλησίας. Συνεπώς, τα χέρια του κράτους ήταν δεμένα. Με βάση τη συμφωνία που επιτεύχθηκε τον Μάρτιο του 2012 και συνεχίζει μέχρι σήμερα, το κράτος εισέπραξε €36 εκατ. από διάφορες φορολογίες, δήλωσε σε συνέντευξή του στον «Π» ο πρώην υπουργός Οικονομικών, Κίκης Καζαμίας, ο οποίος διαπραγματεύτηκε τη συμφωνία με τον τέως Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο. Εννοείται ότι η Εκκλησία δεν καταβάλλει φόρο εισοδήματος. Δηλαδή, δεν φορολογείται το παγκάρι και οι δωρεές των πιστών. Η Εκκλησία δεν καταβάλλει ούτε ΦΠΑ για την ανέγερση κτηρίων και ναών (επιστρέφεται ως χορηγία), ενώ φόρο ακίνητης ιδιοκτησίας καταβάλλει εφόσον πωλήσει ακίνητο.

Με αφορμή τα όσα βλέπουν το φως της δημοσιότητας για τη μονή Αββακούμ και το τεράστιο ποσό που βρέθηκε στην κατοχή μοναχών, γίνεται λόγος για εκτεταμένη φοροδιαφυγή στους κόλπους της Εκκλησίας. Εσείς ήσασταν ο άνθρωπος που διαπραγματεύτηκε τη συμφωνία κράτους-Εκκλησίας για τον τρόπο φορολόγησής της. Πώς σχολιάζετε αυτές τις αναφορές;

Με τη συμφωνία που έχει επιτευχθεί και υπογραφεί στις 14 Μαρτίου 2012 μεταξύ της κυβέρνησης και της Εκκλησίας, ουσιαστικά έγιναν κάποιες παραδοχές, η μη ύπαρξη των οποίων είχε οδηγήσει μέχρι τότε στο γεγονός ότι:

Πρώτον, η Εκκλησία από δημιουργίας της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1960 και για 52 χρόνια ουδέποτε αναγνώρισε ως υποχρέωσή της να καταβάλλει φόρο κεφαλαιουχικών κερδών από πράξεις διάθεσης ακίνητης ιδιοκτησίας.

Δεύτερον, το κράτος ενώ απαιτούσε από την Εκκλησία διάφορα ποσά ως φόρους που προέκυπταν κατά την άποψή της από αυτές τις πράξεις, που μέχρι τις αρχές του 2012 συμποσούντο στα €165 εκατ. περίπου, ποτέ κανείς δεν αποφάσισε να τα διεκδικήσει διά της νομικής οδού με αποτέλεσμα η εκκρεμότητα να διαιωνίζεται.

Η Εκκλησία θεωρούσε ότι η φοροαπαλλαγή της καλυπτόταν σύμφωνα με τον περί Φορολογίας του Εισοδήματος Νόμο, άρθρο 8(13), που προβλέπει ότι «το εισόδημα θρησκευτικού, φιλανθρωπικού ή εκπαιδευτικού ιδρύματος δημόσιου χαρακτήρα απαλλάσσεται από τον φόρο». Αυτό, κατά την άποψή μου, ήταν μια σοβαρή παρανόηση γιατί άλλο είναι το εισόδημα της Εκκλησίας από το παγκάρι και τις εισφορές των πιστών, είτε για το κτίσιμο είτε τη συντήρηση των εκκλησιών είτε για φιλανθρωπικούς σκοπούς, και εντελώς διαφορετικό είναι το όφελος που προκύπτει από επιχειρηματικές πράξεις, όπως είναι βιομηχανικές ή ξενοδοχειακές δραστηριότητες (για τις οποίες η Εκκλησία πλήρωνε φόρους) και αγοραπωλησίες ακίνητης περιουσίας.

Ως υπουργός Οικονομικών έκρινα ότι έπρεπε να δοθεί ένα τέλος σ’ αυτή τη μακρόχρονη εκκρεμότητα και να γίνει μια νέα αρχή. Έτσι, η κυβέρνηση αποδέχθηκε να αποσύρει τη θεωρητική απαίτησή της για την καταβολή του λογιστικού χρέους που συγκεντρώθηκε από το 1960 μέχρι το 2011 και που ποτέ δεν διεκδικήθηκε από καμιά κυβέρνηση για 52 χρόνια, ενώ ταυτόχρονα η Εκκλησία αποδέχθηκε να καταβάλλει με άμεση ισχύ τον φόρο κεφαλαιουχικών κερδών, όπως και κάποιους άλλους συναφείς φόρους.

Οι αναφορές, λοιπόν, που κυκλοφορούν ότι με αυτή τη συμφωνία του 2012 χαρίστηκαν στην Εκκλησία φορολογίες εκατομμυρίων ήταν και παραμένει τουλάχιστον παρελκυστική και εκατόν ογδόντα μοίρες αντίθετη με την πραγματικότητα, αφού από τότε μέχρι σήμερα, μέσα σε 12 χρόνια, εισπράχθηκαν από το κράτος €36 εκατ. Εάν δεν υπεγράφετο η συμφωνία, απλά τα €36 εκατ. το πολύ να αύξαναν το λογιστικό χρέος της Εκκλησίας στα τεφτέρια του Τμήματος Φορολογίας και ουδέποτε θα εισπράττετο.

Τα όσα βλέπουν το φως της δημοσιότητας για τη μονή Αββακούμ και κατά πόσο τα χρήματα που βρέθηκαν στην κατοχή μοναχών δύνανται να ερευνηθούν ως θέμα φοροδιαφυγής, αυτό μπορεί να γίνει, κατά την άποψή μου, μονάχα αν προκύπτει ως αποτέλεσμα επιχειρηματικής δραστηριότητας εκτεταμένης μορφής για σκοπούς κερδοφορίας.

Αυτά, όμως, που ακούγονται για τη μονή Αββακούμ, κατά την ταπεινή μου άποψη, δεν είναι θέματα φοροδιαφυγής αλλά θέματα απάτης και ανηθικότητας για τα οποία υπάρχει κοινωνική ευαισθησία και για τα οποία δεν απαλλάσσεται κανένας παραβάτης, πόσο μάλλον όταν αυτά συμβαίνουν στους κόλπους της Εκκλησίας. Συμφωνώ απόλυτα ότι γι' αυτές τις παραβάσεις, πέρα από τους κανόνες και κανονισμούς της Εκκλησίας, πρέπει να λειτουργήσουν και ισχύσουν οι νόμοι της Πολιτείας και οι ηθικοί κανόνες της κοινωνίας.

Με βάση τη συμφωνία υπάρχει τρόπος η Εκκλησία να φοροδιαφεύγει;

Δεν νομίζω, εκτός και εάν εκμεταλλευτεί επί σκοπού το γράμμα του νόμου που κατατάσσει την Εκκλησία στην ίδια κατηγορία με τα φιλανθρωπικά, μη κερδοσκοπικά ιδρύματα. Τί εννοώ με αυτό; Δεν τίθεται θέμα για τη συλλογή μερικών εκατοντάδων ή έστω μερικών χιλιάδων ευρώ από την πώληση ψωμιού, κούπων, πουρεκκιών, μαρμελάδας, κιοφτεριών και άλλων εδεσμάτων για ενίσχυση των διαφόρων τοπικών εκκλησιών, είτε για τη συντήρησή τους είτε για ενίσχυση φτωχών οικογενειών κατ' ισχυρισμό εκκλησιαστικών παραγόντων. Αν, όμως, αυτή η δραστηριότητα μετατρέπεται σε εκτεταμένη βιομηχανική ή έστω βιοτεχνική παραγωγή, τότε, δημιουργείται ζήτημα επιχειρηματικής δραστηριότητας που πρέπει να εξεταστεί ως θέμα πιθανού αθέμιτου ανταγωνισμού, ισχύοντων προτύπων και -γιατί όχι- φοροδιαφυγής.

Δεν νομίζω, όμως, ότι οι 800 τόσες χιλιάδες ευρώ που βρέθηκαν στη μονή Αββακούμ προήλθαν από τέτοιες δραστηριότητες, όταν ακούγονται τόσα και τόσα για παραπλάνηση πιστών με «θαύματα», απάτες και διακίνηση, αν όχι μαύρου, τουλάχιστον γκρίζου χρήματος. Όπως αντιλαμβάνεστε, εδώ προκύπτουν θέματα διάπραξης πιθανών ποινικών αδικημάτων που απαιτούν διαφορετική αντιμετώπιση, σύμφωνα με πρόνοιες του ποινικού κώδικα.

Ποιες είναι οι κυριότερες πρόνοιες της εν λόγω συμφωνίας;

Ανεξάρτητα της πρόνοιας του περί Φορολογίας του Εισοδήματος Νόμου [άρθρο 8(13)] με την οποία απαλλάσσεται του φόρου το εισόδημα θρησκευτικού ιδρύματος δημόσιου χαρακτήρα, η Εκκλησία καταβάλλει έκτακτη αμυντική εισφορά στους τόκους και ενοίκια που λαμβάνει, τέλη χαρτοσήμου και φόρο κεφαλαιουχικών κερδών για όλες τις διαθέσεις ακίνητης περιουσίας από την ημέρα υπογραφής της συμφωνίας.

Όπως έχω ήδη αναφέρει, με βάση τα πιο πάνω, στα 12 χρόνια που ήδη μεσολάβησαν από την υπογραφή της συμφωνίας εισπράχθηκαν από το κράτος €36 εκατ.

Η Εκκλησία θεωρείται νομικό πρόσωπο και ως τέτοιο, όπως όλα τα νομικά πρόσωπα, εξαιρείται της έκτακτης αμυντικής εισφοράς για τα μερίσματα που λαμβάνει. Πρόσθετα, η Εκκλησία λαμβάνει κατά χάριν χορηγία για το ποσό του ΦΠΑ που καταβάλλει για την ανέγερση και συντήρηση ναών. Η καταβολή της χορηγίας γίνεται με την παρουσίαση και τον έλεγχο των τιμολογίων αγοράς. Ουσιαστικά, της επιστρέφεται ο ΦΠΑ κατόπιν πλήρους αιτιολόγησης.

Συμπερασματικά, με τη συμφωνία, όχι μονάχα δεν χαρίστηκαν φόροι αλλά έγινε ακριβώς το αντίθετο. Αν η ρύθμιση γινόταν απ' οποιανδήποτε προηγούμενη κυβέρνηση πριν από το 2012, οι φόροι που θα καταβάλλοντο από την Εκκλησία και θα εισπράττοντο από το κράτος θα ήταν πολύ περισσότεροι από τα €36 εκατ. που εισπράχθηκαν τα τελευταία 12 χρόνια. Επιπρόσθετα, υπενθυμίζω ότι την ίδια χρονική περίοδο υπογραφής της συμφωνίας, δρομολογήθηκε και η κατάργηση του προνομίου της αγοράς αφορολόγητου αυτοκινήτου από τους αξιωματούχους της Εκκλησίας.

Καταβλήθηκαν προσπάθειες για κατάληξη σε μια συμφωνία μεταξύ του κράτους και της Εκκλησίας για τα φορολογικά το 2005 αλλά έπεσαν στο κενό. Γνωρίζετε γιατί;

Ποτέ δεν μου αναφέρθηκε ότι υπήρξε συμφωνία το 2005. Αν υπήρξε, τότε, γιατί δεν υπογράφτηκε μέχρι το 2008 που ήταν η ίδια κυβέρνηση; Δεν γνωρίζω λεπτομέρειες αλλά ούτε και με απασχόλησε αυτό το θέμα ή αν υπήρχαν οποιεσδήποτε εμμονές της μιας ή της άλλης πλευράς. Όπως γνωρίζετε, δεν είμαι νομικός ούτε ισχυρίζομαι ότι έχω ιδιαίτερες νομικές γνώσεις. Η αντιμετώπισή μου δεν ήταν νομικίστικη. Η προσέγγιση από μέρους μου ήταν καθαρά πρακτική με βάση το περί δικαίου αίσθημα αλλά και τον πρέποντα σεβασμό προς την Εκκλησία νοουμένου ότι οι προύχοντές της συμπεριφέρονται σωστά, με σεβασμό προς το εκκλησίασμα και τους πολίτες γενικότερα και όχι προσπαθώντας να ξεγελάσουν το κράτος και πολύ περισσότερο να εξαπατήσουν την κοινωνία. Με γνώμονα, λοιπόν, το δημόσιο συμφέρον και τον σεβασμό στον σωστό ρόλο που πρέπει να διαδραματίζει η Εκκλησία, θεώρησα υποχρέωσή μου να βάλω ένα τέλος στην εκκρεμότητα 52 χρόνων και να φροντίσω να υλοποιηθεί μια συμφωνία που να ωφελεί το κράτος και ταυτόχρονα να θωρακίζει το κύρος της Εκκλησίας ότι δεν προσπαθεί να φοροδιαφεύγει.

Τα περί μονής Αββακούμ λοιπόν, της πιθανής ανηθικότητας, τα περί «θαυμάτων» και προσπάθειας απάτης των πιστών και της νεφελώδους διακίνησης μεγάλων χρηματικών ποσών είναι άλλη υπόθεση και χρήζει διαφορετικής αντιμετώπισης από αυτή μιας πιθανής προσπάθειας φοροδιαφυγής.

Sculpture of First President of Cyprus Archbishop Makarios III and walking priest man at entrance of Archibishop's palace, official residence and office in Nicosia, Cyprus, Europe. March 11, 2023.

Τα εννέα σημεία της συμφωνίας κράτους με Εκκλησία

Η συμφωνία μεταξύ κράτους και Εκκλησίας καλύπτει ολόκληρο το φάσμα της φορολογίας και επισφραγίστηκε με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου που λήφθηκε στις 14/03/2012 και προβλέπει τα εξής:

1. Θα διαγραφούν από τα αρχεία/βιβλία του κράτους οποιαδήποτε ποσά το κράτος θεωρεί ότι η Εκκλησία ή/και ξεχωριστά οποιαδήποτε μητρόπολη, σταυροπηγιακή μονή, ενοριακή μονή και ναοί οφείλουν στο κράτος.

2. Δεν θα επιστραφούν οποιαδήποτε ποσά φόρου που έχουν ήδη καταβληθεί από την Εκκλησία στο κράτος.

3. Η Εκκλησία θα καταβάλλει φόρο κεφαλαιουχικών κερδών για όλες τις διαθέσεις ακίνητης περιουσίας που πραγματοποιεί από την ημερομηνία της συμφωνίας και μετά.

4. Η Εκκλησία θα καταβάλλει έκτακτη αμυντική εισφορά και θα συμμορφώνεται με όλες τις υποχρεώσεις της που προκύπτουν από τους περί Εκτάκτου Εισφοράς για την Άμυνα της Δημοκρατίας Νόμους. Όλη η διαδικασία υπολογισμού και πληρωμής θα γίνεται από το Ελεγκτικό Τμήμα της Εκκλησίας.

5. Από την ημερομηνία της συμφωνίας, η Εκκλησία θα καταβάλλει φόρο ακίνητης ιδιοκτησίας ως εξής: Για όσα τεμάχια αγοραστούν από την Εκκλησία μετά την ημερομηνία επίτευξης της συμφωνίας με το κράτος, θα καταβάλλεται ο φόρος ακίνητης ιδιοκτησίας, από την ημερομηνία της αγοράς του τεμαχίου, σύμφωνα με τις διατάξεις του περί Φορολογίας Ακινήτου Ιδιοκτησίας Νόμου αρ.24/1980. Για όσα τεμάχια αποκτηθούν από την Εκκλησία μέσω ανταλλαγής μετά την ημερομηνία επίτευξης της συμφωνίας, θα καταβάλλεται ο φόρος ακίνητης ιδιοκτησίας από την ημερομηνία απόκτησης του τεμαχίου σύμφωνα με τις διατάξεις του περί Φορολογίας Ακινήτου Ιδιοκτησίας Νόμου αρ.24/1980, εκτός των ανταλλαγών που διενεργούνται με το κράτος.

6. Τα εισοδήματα της Εκκλησίας θα απαλλάσσονται από φόρο εισοδήματος, σύμφωνα με τους περί Φορολογίας του Εισοδήματος Νόμους.

7. Η Εκκλησία θα καταβάλλει το τέλος χαρτοσήμου και θα συμμορφώνεται με όλες τις υποχρεώσεις της που προκύπτουν από τους περί Χαρτοσήμων Νόμους.

8. Η Εκκλησία θα απαλλάσσεται από την καταβολή ΦΠΑ για την ανέγερση και συντήρηση ναών και ακινήτων που βρίσκονται στον περίβολο των ναών και χρησιμοποιούνται για την επιτέλεση του θρησκευτικού της έργου. Η υπό αναφορά απαλλαγή γίνεται με την παραχώρηση κατά χάριν κρατικής χορηγίας έναντι του καταβληθέντος ΦΠΑ.

9. Το Υπουργείο Οικονομικών θα αναλάβει να προωθήσει σε συνεργασία με το Υπουργείο Εσωτερικών την απαραίτητη νομοθετική ρύθμιση για απαλλαγή της Εκκλησίας από την υποχρέωση για καταβολή μεταβιβαστικών τελών κτηματολογίου για την απόκτηση τεμαχίων επί των οποίων θα αναγερθεί ναός.

Τους έκοψαν τις αφορολόγητες λιμουζίνες

Μέσα στο πλαίσιο εξεύρεσης κοινά αποδεκτής οδού ως προς την επίλυση των διαφορών που προέκυψαν μεταξύ της Εκκλησίας και του κράτους σε φορολογικά θέματα, συντάχθηκε κατά το 2005 μια κατ' αρχή συμφωνία που ρύθμιζε τα εν λόγω θέματα. Ωστόσο, η συμφωνία δεν προχώρησε προς υλοποίηση καθότι η κυβέρνηση έκρινε ότι έχρηζε περαιτέρω βελτίωσης ως προς τη θέση του κράτους. Εξού και προέκυψε η συμφωνία του 2012 στην οποίαν επήλθαν βελτιώσεις προς όφελος του κράτους. Στην καταρχήν συμφωνία του 2005, που διαπραγματεύτηκε ο τότε Αρχιεπίσκοπος με τον υπουργό Οικονομικών Μιχάλη Σαρρή, περιλαμβανόταν και η εξής πρόνοια: «Το Υπουργείο Οικονομικών θα αναλάβει να προωθήσει την απαραίτητη νομοθετική ρύθμιση για να δίδεται η δυνατότητα στα μέλη της Ιεράς Συνόδου και στους ηγούμενους των σταυροπηγιακών μονών να αποκτούν αδασμολόγητο όχημα με τους ίδιους όρους που ισχύουν για τα μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων».

Η συγκεκριμένη πρόνοια διαγράφηκε με την οριστικοποίηση της συμφωνίας του 2012 αφού στο μεταξύ απώλεσαν και οι βουλευτές το δικαίωμα της αγοράς αφορολόγητου οχήματος.