«Η Αναλογιστική Μείωση ''Πέναλτι'' 12% στη Σύνταξη Γήρατος» του Ανδρέα Παπακωνσταντίνου

Αναλογιστική Μείωση 12%

Αρκετή συζήτηση γίνεται το τελευταίο διάστημα για πιθανή κατάργηση της αναλογιστικής μείωσης 12% της σύνταξης γήρατος του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων (εφεξής «σύνταξη») όταν ο ασφαλισμένος λαμβάνει τη σύνταξη από το 63^ο έτος. Με μέγιστο σεβασμό προς οποιοδήποτε πιστεύει διαφορετικά, προσωπικά δεν πιστεύω ότι αποτελεί ένα λογικό αίτημα.

Προκαθορισμένο Όφελος

Το Χ ποσό σύνταξης αποτελεί προϊόν προκαθορισμένου οφέλους (defined benefit), δηλαδή δεν διαφοροποιείται ανάλογα με τα κέρδη ή τις ζημιές του Ταμείου, αλλά καθορίζεται στη βάση συγκεκριμένης φόρμουλας. Η φόρμουλα αυτή λογίζει για τον κάθε ασφαλισμένο, υπό μορφή μονάδων, τις εισφορές που καταβλήθηκαν κατά τη διάρκεια της εργοδότησης του.

Επιλογή στον τρόπο λήψης ενός Προκαθορισμένου Οφέλους

Αφού λοιπόν πρώτα καθορίζεται μέσω της φόρμουλα το ύψος του ποσού της σύνταξης, ακολουθεί ως επόμενο ανεξάρτητο στάδιο ο τρόπος «εξαργύρωσης» των ασφαλιστικών μονάδων. Εδώ το Ταμείο δίνει την επιλογή[1] (τονίζεται η λέξη «επιλογή») στον ασφαλισμένο να αρχίσει να λαμβάνει σύνταξη δύο χρόνια νωρίτερα, δηλαδή από το 63ον έτος[2], αλλά βέβαια με μειωμένο ποσό σύνταξης κατά 12%.

Η εν λόγω πρακτική είναι μια συνήθης πρακτική που εφαρμόζεται σε όλες σχεδόν τις μορφές αποπληρωμής μιας αναλογιστικής υποχρέωσης π.χ. πιστωτικό ταμείο παρέχει επιλογή στο δανειζόμενο, να αποπληρώσει το δάνειο του σε 120 δόσεις (10 χρόνια) ή σε 180 δόσεις (15 χρόνια). Εννοείται βέβαια ότι στην περίπτωση που ο χρόνος αποπληρωμής του δανείου επιμηκυνθεί τότε το ύψος της δόσης αυτονόητα μειώνεται.

Βέβαια βασική προϋπόθεση της ύπαρξης επιλογών είναι η ύπαρξη ισορροπίας μεταξύ τους. Αν η μια επιλογή είναι πρόδηλα καλύτερη της άλλης, τότε η υποδεέστερη καθίσταται άνευ ουσίας. Στην προκειμένη περίπτωση, αν ακυρωθεί το 12%, αναντίλεκτα η αυτονόητη επιλογή για το ασφαλισμένο θα είναι η επιλογή σύνταξης από το 63^ον έτος αντί από το 65^ον, αφού θα του διασφαλίζει δύο επιπλέον συντάξιμα χρόνια.

Παράδειγμα

Η κυρία Δάφνη Αντρέου με βάση τις υφιστάμενες ρυθμίσεις θα λαμβάνει σύνταξη €1.000 μηνιαία από το 65^ον έτος. Αν καταργηθεί η αναλογιστική μείωση, τότε η κα. Δάφνη προφανώς θα επιλέξει να λαμβάνει σύνταξη από το 63^ον έτος αφού αυτό θα της επιφέρει, χωρίς κανένα απολύτως ρίσκο ή κόστος, επιπλέον οικονομικό όφελος ύψους €24.000 (24 μήνες Χ €1.000)[3]. Αυτό σημαίνει ότι με την κατάργηση της αναλογιστικής μείωσης, η αναλογιστική υποχρέωση του Ταμείου προς την κα. Δάφνη στη βάση του προσδόκιμου ζωής (80 έτη) αντί να είναι συσσωρευτικά στις €192.000 (βλ. Πίνακα) θα αυξηθεί κατά €24.000[4], δηλαδή αύξηση της τάξης του 12% (€24.000/ 192.000).

Aναμφιβόλως, αναμένουμε ότι όλοι οι ασφαλισμένοι θα ακολουθήσουν το παράδειγμα της κα. Δάφνης. Αυτό σημαίνει ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις του Ταμείου θα αυξηθούν κατά 12%.

Το 12% επιτυγχάνει ισορροπία

Με δεδομένο ότι δεν επιθυμούμε την επιβάρυνση του Ταμείου, θα πρέπει απαραιτήτως η επιλογή σύνταξης στο 63^ον έτος, να αποδίδει συσσωρευτικά μέχρι το προσδόκιμο ζωής, το ίδιο ακριβώς σύνολο συντάξεων με την αντίστοιχη επιλογή του 65^ου έτους. Όπως φαίνεται και από τον Πίνακα καθώς και στο Σχεδιάγραμμα 1, στην περίπτωση που η κα. Δάφνη επιλέξει να αρχίσει να λαμβάνει σύνταξη στο 63^ον έτος, η εφαρμογή της αναλογικής μείωσης κατά 12% (δηλαδή μηνιαία σύνταξη από €1.000 σε €860) επιτυγχάνει ισορροπία αφού και στις δύο περιπτώσεις στην ηλικία των 80 ετών (προσδόκιμο ζωής) η κα. Δάφνη θα λάβει συσσωρευτικά περίπου €190.000.

Προφανώς στη βάση των πιο πάνω το Υπουργείο Εργασίας σωστά δεν έχει συναινέσει μέχρι σήμερα στην κατάργηση της αναλογιστής μείωσης.

Κατάργηση του 12% μετά το 80^ον έτος

Ο Υπουργός Εργασίας ανάφερε (Πολίτης FM, Κατερίνα Ηλιάδη) ότι εναλλακτικά θα μπορούσε να εξεταστεί η κατάργηση της αναλογιστικής μείωσης όταν ο ασφαλισμένος φθάσει την ηλικία των 80 ετών, δηλαδή στο σημείο όπου οι δύο επιλογές επιφέρουν συσσωρευτικά το ίδιο όφελος (βλ. Σχεδιαγράμματα 1 – σημείο όπου τέμνονται οι δύο γραμμές και Σχεδιάγραμμα 2 – όπου το συγκριτικό «κέρδος» μεταξύ των δύο επιλογών είναι μηδέν).

Δεν θα συμφωνήσω ούτε με αυτή τη ρύθμιση. Με την υφιστάμενη ρύθμιση (εφαρμογή 12% της αναλογιστικής μείωσης) όπως φαίνεται από το Σχεδιάγραμμα 2, ο ασφαλισμένος που λαμβάνει σύνταξη από το 63^ον έτος σε σχέση με αυτόν που επιλέγει να λάβει σύνταξη στο 65^ον έτος είναι μεν συγκριτικά οικονομικά κερδισμένος μέχρι το προσδόκιμο ζωής (80^ον έτος), αλλά είναι συγκριτικά οικονομικά ζημιωμένος αν ζήσει πέραν του προσδόκιμου, κάτι που δημιουργεί ισορροπία μεταξύ των δύο επιλογών.

Αν εφαρμοσθεί η κατάργηση του 12% από το 80^ον έτος, τότε θα σημαίνει ότι η επιλογή του 63^ου έτους και πάλι θα υπερτερεί καταφανώς της επιλογής του 65^ου (Σχεδιάγραμμα 3) αφού ο ασφαλισμένος θα έχει μόνο συγκριτικά να κερδίσει (είναι συγκριτικά οικονομικά κερδισμένος μέχρι το προσδόκιμο ζωής) χωρίς να διατρέχει οποιονδήποτε κίνδυνο να βγει συγκριτικά οικονομικά χαμένος (αν ξεπεράσει το προσδόκιμο ζωής), κάτι που και πάλι ουσιαστικά ακυρώνει την επιλογή σύνταξης στο 65^ον έτος, αλλά και προκαλεί επιπλέον επιβάρυνση για το Ταμείο[5].

Ενναλακτική Πρόταση

Αν αυτοσκοπός είναι να εξισωθεί το ποσό της μηνιαίας σύνταξης που λαμβάνει ο ασφαλισμένος ανεξαρτήτως αν θα λάβει σύνταξη στο 63^ον ή 65^ον έτος, τότε θα μπορούσε να εφαρμοσθεί η πρακτική της καταβολής εφάπαξ ποσού. Δηλαδή η κα. Δάφνη να λαμβάνει €880 μηνιαία σύνταξη είτε ξεκινήσει στο 63^ον είτε στο 65^ον έτος, όμως στην περίπτωση που θα επιλέξει το 65^ον έτος, πέραν της μηνιαίας σύνταξης να της καταβληθεί εφάπαξ ποσό €21.120, δηλαδή το ποσό που αναλογεί για τους 24 μήνες σύνταξης από το 63^ον έτος μέχρι το 65^ον έτος.

Συμπέρασμα

Με τεχνοκρατικούς όρους, δεν φαίνεται να τεκμηριώνεται το αίτημα κατάργησης της αναλογιστικής μείωσης. Αντιθέτως όπως λέει και η ονομασία της λέξης «αναλογιστική μείωση», η ρύθμιση αυτή έχει αναλογιστικό υπόβαθρο και αποσκοπεί στη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ των επιλογών στον τρόπο «αποπληρωμής».

Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι η συζήτηση για την αναλογιστική μείωση δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέεται με τη συζήτηση κατά πόσο το ύψος των συντάξεων είναι ικανοποιητικό ή αξιοπρεπή, ούτε πρέπει να συγχέεται με τη συζήτηση για τη μείωση του έτους αφυπηρέτησης σε ειδικά επαγγέλματα. Αν οι συντάξεις κρίνονται χαμηλές ή το έτος υποχρεωτικής αφυπηρέτησης θα πρέπει να επαναξιολογηθεί, είναι καθαρά θέματα κοινωνικής πολιτικής τα οποία θα πρέπει να τύχουν χειρισμού σε διαφορετική βάση.

Τέλος, πριν ληφθούν οι όποιες πολιτικές αποφάσεις, πρέπει να αντιληφθούμε ότι το Ταμείο λειτουργεί στη βάση μιας απλής εξίσωσης (φόρμουλας), το αποτέλεσμα της οποίας καμία πολιτική απόφαση δεν μπορεί με τίποτε να την αλλοιώσει. Το Ταμείο είναι βιώσιμο για Χ έτη, λαμβάνοντας υπόψη ότι καταβάλλονται Ζ εισφορές, οι οποίες χρηματοδοτούν Φ συντάξεις πολλαπλασιασμένες επί Ψ συντάξιμα έτη. Αν αυξηθούν τα συντάξιμα έτη σε Ψ+2 (μέσω της κατάργησης της αναλογιστικής μείωσης), τότε είτε πρέπει να αυξηθούν τα ποσοστά εισφοράς ή να μειωθούν οι συντάξεις, είτε συνδυασμός των δύο. Αν τίποτα από τα τρία, τότε απλώς μειώνουμε τα έτη βιωσιμότητας του Ταμείου, δηλαδή επιστρέψουμε στην προσφιλή πρακτική, να μετακυλούμε την ανευθυνότητα μας στις επόμενες γενεές.

[1] Υπό προϋποθέσεις

[2] Χωρίς να επηρεάζονται άλλες πτυχές του ασφαλισμένου π.χ. δεν υποχρεούται να αφυπηρετήσει ούτε επηρεάζεται κατ’ οποιοδήποτε τρόπο ο μισθός του από αυτή την απόφαση.

[3] Νοουμένου ότι θα ζήσει μέχρι το 65^ον έτος.

[4] 24 μήνες Χ €1.000.

[5] Αφού όσοι λάβουν σύνταξη από το 63^ον και ζήσουν μετά το προσδόκιμο, η σύνταξη τους θα αυξηθεί κατά 12%, κάτι με τις υφιστάμενες ρυθμίσεις δεν ισχύει.

Ο Ανδρέας Παπακωνσταντίνου είναι Οικονομολόγος - Εγκεκριμένος Λογιστής.
25 Ιανουαρίου 2023