Το 70% των επιχειρηματικών δανείων σε κίνδυνο λόγω κλιματικής απειλής

Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί μια ακαδημαϊκή άσκηση, αλλά μια πραγματικότητα, με τους κινδύνους να οδηγούν στη λήψη πολιτικών αποφάσεων για τον περιορισμό των εκπομπών αεριών θερμοκηπίου και τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας. Η ΕΚΤ υλοποίησε μια άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και στο δείγμα μετείχαν 6 τράπεζες και περίπου 1.000 επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο.

«Περίπου το 70% του επιχειρηματικού δανεισμού των κυπριακών τραπεζών είναι σε εταιρείες εκτεθειμένες σε υψηλό ρίσκο, από φαινόμενα όπως είναι οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες», τονίζει στον «Π» ο Σπύρος Αλογοσκούφης, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ειδικός σε θέματα κλιματικής αλλαγής και χρηματοοικονομικών.

Ο κ. Αλογοσκούφης μιλά στον «Π» για την άσκηση της ΕΚΤ, τους κινδύνους για την οικονομία και την πρόκληση της πράσινης μετάβασης.



Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι και ένα οικονομικό πρόβλημα. Τι σημαίνει αυτό για τον τραπεζικό τομέα αλλά και για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής;

Oι κίνδυνοι που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή διακρίνονται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη αφορά τον φυσικό κίνδυνο, ο οποίος απορρέει από την αναμενόμενη αύξηση της συχνότητας και του μεγέθους των καταστροφών που προκαλούνται από ακραία φυσικά φαινόμενα. Η δεύτερη αφορά τον κίνδυνο μετάβασης, στο πλαίσιο του οποίου η καθυστερημένη ή απότομη εφαρμογή κλιματικών πολιτικών με σκοπό τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) θα μπορούσε να ασκήσει αρνητική επίδραση σε ορισμένες βιομηχανίες που εξαρτώνται περισσότερο από την ενέργεια και τον άνθρακα.

Οι δύο αυτές κατηγορίες κινδύνων ενδέχεται να έχουν σημαντικό μακροοικονομικό αντίκτυπο και να επηρεάσουν αρνητικά τον πληθωρισμό, την ανεργία και την παραγωγικότητα. Επίσης, μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη κερδοφορία των επιχειρήσεων, διακοπές στην παραγωγική τους διαδικασία ή ακόμα και σε πτωχεύσεις, επηρεάζοντας σημαντικά την πιστοληπτική τους ικανότητα. Το τραπεζικό σύστημα απειλείται ευθέως από υψηλότερο πιστωτικό κίνδυνο, μέσω των δανείων που έχουν δοθεί σε εταιρείες ευάλωτες στο ρίσκο μετάβασης ή που είναι εξασφαλισμένα με ακίνητα σε περιοχές υψηλού φυσικού κινδύνου. Ο συνδυασμός αυτών των επιπτώσεων στην οικονομία και τις τράπεζες μπορεί να επηρεάσει αρνητικά και τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής.

Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι πρωτίστως ευθύνη των κυβερνήσεων. Ωστόσο, η ΕΚΤ θα κάνει ό,τι μπορεί μέσα στο πλαίσιο των θεσμικών αρμοδιοτήτων της. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, και αποφάσισε να συμπεριλάβει τους κλιματικούς παράγοντες μέσα στο πλαίσιο της νομισματικής πολιτικής της. Στους τομείς της εποπτείας και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, η ΕΚΤ έχει ως έναν από τους στόχους της να ενισχύσει την ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα στον κλιματικό κίνδυνο. Ένα από τα εργαλεία είναι και η διεξαγωγή κλιματικών στρες τεστ, τα οποία αξιολογούν την απειλή της κλιματικής αλλαγής για το Ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα.


Η ΕΚΤ υλοποίησε μια άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Τι έδειξαν τα αποτελέσματα;

Η άσκηση αυτή πρόκειται για το μεγαλύτερο σε εύρος τεστ του είδους που διενήργησε οποιαδήποτε κεντρική τράπεζα στον κόσμο. Βασίζεται σε πολύ λεπτομερή στοιχεία για τον φυσικό κίνδυνο και τη μετάβαση των τραπεζών και επιχειρήσεων ιστορικά, αλλά και μελλοντικά μέχρι το 2050. Συγκεκριμένα, η ΕΚΤ συνέλεξε κλιματικά δεδομένα, πληροφορίες για το αποτύπωμα άνθρακα και χρηματοπιστωτικά στοιχεία για 2,3 εκατομμύρια εταιρείες και 1.600 τράπεζες στην Ευρώπη. Το δείγμα αυτό περιλαμβάνει 6 τράπεζες και περίπου 1.000 επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο.

Το στρες τεστ αναλύει τον αντίκτυπο στα επιχειρηματικά χαρτοφυλάκια δανείων και ομολόγων των τραπεζών για διαφορετικά σενάρια κλιματικής αλλαγής, σε βάθος 30 ετών. Τα σενάρια αυτά είναι βασισμένα στη δουλειά του Network for Greening the Financial System -ένα συλλογικό εγχείρημα περίπου 100 κεντρικών τραπεζών και εποπτικών θεσμών παγκοσμίως- και χωρίζονται σε 3 κατηγορίες με βάση τον ρυθμό και τον τρόπο με τον οποίο επέρχεται η μετάβαση στην πράσινη οικονομία.

Στο πρώτο σενάριο, η μετάβαση γίνεται εγκαίρως και με ομαλό τρόπο, ελαχιστοποιώντας τον αντίκτυπο στην οικονομία.

Στο δεύτερο σενάριο, οι φορείς καθυστερούν να χαράξουν την κλιματική πολιτική, χάνοντας έτσι πολύτιμο χρόνο, και για να επιτευχθεί η συμφωνία του Παρισιού αναγκάζονται να εφαρμόσουν πιο αυστηρούς κανόνες, ανεβάζοντας το ρίσκο μετάβασης.

Τέλος, στο τρίτο σενάριο, δεν εφαρμόζονται καινούργιες κλιματικές πολιτικές, η πράσινη μετάβαση δεν λαμβάνει χώρα, με αποτέλεσμα η κλιματική αλλαγή να οδηγήσει σε δραματική αύξηση του φυσικού ρίσκου.

Η έκθεση δείχνει ξεκάθαρα πως τα βέλτιστα αποτέλεσμα επέρχονται από ένα σενάριο ομαλής μετάβασης. Βραχυπρόθεσμα υπάρχουν σημαντικά μεταβατικά κόστη, αλλά μεσοπρόθεσμα αυτά ξεπερνιούνται από τα πλεονεκτήματα τις πράσινης οικονομίας. Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους. Πρώτον, η επένδυση και ανάπτυξη πράσινων τεχνολογιών επιτρέπει τις επιχειρήσεις να μετριάσουν σημαντικά παραγωγικά κόστη, κυρίως μέσα από υψηλότερη ενεργειακή αποδοτικότητα. Από την άλλη, η αμετρίαστη κλιματική αλλαγή οδηγεί στη συνεχόμενη αύξηση του φυσικού ρίσκου, του οποίου το οικονομικό αντίκτυπο ξεπερνάει αυτό του ρίσκου μετάβασης μακροπρόθεσμα. Όσο το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής δεν λύνεται, τα ακραία φυσικά φαινόμενα θα εντείνονται συνεχώς μέχρι το τέλος του αιώνα.

Συνολικά, τα αποτελέσματα μας δείχνουν πως οι τράπεζες θα βιώσουν μια μέτρια αύξηση κινδύνου μέσα από την κλιματική αλλαγή. Παρόλ' αυτά, τα κλιματικά ρίσκα φαίνονται συγκεντρωμένα σε συγκεκριμένες περιοχές ή οικονομικούς τομείς της Ευρώπης. Ενδεικτικά, σε ένα σενάριο όπου δεν θα εφαρμοστούν νέες κλιματικές πολιτικές, οι πιο ευάλωτες τράπεζες μπορεί να δουν μέχρι το 2050 μια αύξηση στη μέση πιθανότητα πτώχευσης κάποιου επιχειρηματικού δανείου, κατά 5 φορές πιο μεγάλη από σήμερα, σε σχέση με τη μέση τράπεζα στην Ευρώπη.



Η Κύπρος

Ποια μπορεί να είναι η επίδραση στις κυπριακές τράπεζες και στις κυπριακές επιχειρήσεις;

Η επιστημονική κοινότητα συμφωνεί πως η λεκάνη της Μεσογείου θα επηρεαστεί περισσότερο από όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες από την κλιματική αλλαγή. Μια από αυτές είναι και η Κύπρος, που απειλείται από διάφορα ακραία καιρικά φαινόμενα, λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας και των καυσώνων. Συγκεκριμένα, περίπου το 70% του επιχειρηματικού δανεισμού των κυπριακών τραπεζών είναι σε εταιρείες εκτεθειμένες σε υψηλό ρίσκο, από φαινόμενα όπως είναι οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες.



Πώς μπορούν να μετριαστούν αυτοί οι κίνδυνοι;

Ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα της ανάλυσής μας είναι πως για να ελαχιστοποιήσουμε το κόστος από την κλιματική αλλαγή πρέπει να ξεκινήσουμε άμεσα τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία. Παράλληλα, για ακόμα μεγαλύτερη μείωση του φυσικού ρίσκου, μεγάλο ρόλο μπορεί να παίξει η ασφαλιστική κάλυψη αλλά και η ανάπτυξη υποδομών για την προστασία περιουσιών από φυσικά φαινόμενα (για παράδειγμα αντιπλημμυρικά έργα, καθαρισμός δασών, δασοπροστασία κοκ). Για να υλοποιηθούν αυτά τα μέτρα χρειάζονται σημαντικές επενδύσεις στην οικονομία και οι τράπεζες έχουν να διαδραματίσουν πολύ σημαντικό ρόλο στην παροχή των απαιτούμενων πόρων, ειδικά για την πράσινη μετάβαση.

Παρ’ όλα αυτά, αν μιλάμε για μετριασμό κινδύνων, τότε ο πρωταρχικός στόχος των τραπεζών θα πρέπει να είναι η εξέλιξη των συστημάτων διαχείρισης ρίσκου, ώστε αυτά να περιλαμβάνουν τους κλιματικούς κινδύνους. Χρειάζονται καινούργιοι δείκτες οι οποίοι θα πρέπει να καλύπτουν παράλληλα το χρηματοπιστωτικό ρίσκο που απορρέει από την κλιματική αλλαγή.

H Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ αξιολόγησε πρόσφατα την ετοιμότητα 112 ευρωπαϊκών τραπεζών να διαχειριστούν το κλιματικό και περιβαλλοντικό ρίσκο. Τα αποτελέσματα που δημοσιεύτηκαν στις 22 Νοεμβρίου δείχνουν ότι το τραπεζικό σύστημα δεν έχει κάνει επαρκή πρόοδο ακόμη. Λόγω της ιδιαίτερης φύσης του, το κλιματικό ρίσκο διαφέρει πολύ από το «παραδοσιακό» χρηματοπιστωτικό ρίσκο, που οι τράπεζες έχουν συνηθίσει να διαχειρίζονται. Υπάρχουν δυσκολίες στην εύρεση δεδομένων, μοντέλων ή εργαλείων, οι οποίες εμποδίζουν τις τράπεζες να ενσωματώσουν το κλιματικό ρίσκο στο ευρύτερο πλαίσιο πιστωτικού ή χρηματοοικονομικού κινδύνου.

Σκοπός μας, με τη μελέτη που δημοσιεύσαμε τον Σεπτέμβριο, ήταν να δείξουμε ότι υπάρχει τρόπος να ξεπεραστούν αυτές οι δυσκολίες. Αναπτύξαμε το τεχνικό πλαίσιο για να γίνει το πρώτο βήμα προς τη σωστή και ακριβή αξιολόγηση του αντίκτυπου της κλιματικής αλλαγής, δείχνοντας έτσι τον δρόμο για όσους δεν ξέρουν πώς να προσεγγίσουν τον νέο αυτό τομέα. Μέσα από αυτές τις πρακτικές, οι τράπεζες θα μπορέσουν να αποτιμήσουν πιο σωστά τα δάνεια προς βιώσιμα έργα ή εταιρείες και να υποστηρίξουν τη μετάβαση προς την πράσινη οικονομία. 



Ρίσκο και κεφάλαια

Η ανάλυσή σας δείχνει ότι η κλιματική αλλαγή προσθέτει ρίσκο στον τραπεζικό τομέα. Θα απαιτηθεί η άντληση κεφαλαίων για τη διαχείριση αυτού του κινδύνου;

Στην ανάλυσή μας για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις τράπεζες, σκοπίμως δεν κοιτάξαμε τις κεφαλαιακές ανάγκες των τραπεζών, καθώς η έκθεση είχε διερευνητικό χαρακτήρα. Στόχος μας ήταν να βρούμε τον τρόπο να αξιολογήσουμε το κλιματικό ρίσκο, να αναπτύξουμε την κατάλληλη μεθοδολογία και με αυτή να συγκρίνουμε τις επιπτώσεις διαφορετικών κλιματικών πολιτικών (ή την απουσία τους) στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Το κλιματικό στρες τεστ της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ για το 2022, ακολουθώντας παρόμοια λογική, θα είναι ποιοτικού χαρακτήρα. Σκοπός των εποπτών είναι να διερευνήσουν την ικανότητα των τραπεζών να αξιολογήσουν το κλιματικό ρίσκο και το πλαίσιο διαχείρισής του.

Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι η ανάλυσή μας βασίζεται σε στατικό ισολογισμό –υποθέτουμε δηλαδή ότι οι τράπεζες κρατάνε ακριβώς το ίδιο χαρτοφυλάκιο δανείων για τα επόμενα 30 χρόνια. Στην πραγματικότητα, όμως, οι τράπεζες έχουν δείξει ότι προσαρμόζονται, όταν το οικονομικό περιβάλλον μεταβάλλεται και απομπλέκονται από δάνεια υψηλού κλιματικού ρίσκου. Είναι δύσκολο να κρίνει κάποιος αν θα χρειαστούν επιπλέον κεφαλαιακές ανάγκες, καθώς το κλιματικό ρίσκο (ειδικά το φυσικό) υλοποιείται πολύ μακροπρόθεσμα. Έτσι, δίνεται αρκετός χρόνος στις τράπεζες να προσαρμόσουν την επενδυτική τους στρατηγική και να στραφούν σε δάνεια με χαμηλότερη έκθεση στην κλιματική αλλαγή ή να χρηματοδοτήσουν εταιρείες οι οποίες έχουν κάνει γενναία βήματα προς την πράσινη μετάβαση.

Σε κάθε περίπτωση, είναι αναγκαίο να αναπτυχθούν οι σωστοί δείκτες που να συμπεριλαμβάνουν όλες αυτές τις ιδιαίτερες δυναμικές, καθώς θα δώσουν τη δυνατότητα στις τράπεζες να αποτιμήσουν την έκθεσή τους στους κινδύνους σε βάθος πολλών ετών.



Ο ρόλος των επενδυτών

Η Ευρώπη έχει πάρει την απόφαση να κινηθεί γενναία στο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. Η πραγματική οικονομία, ο κόσμος των επιχειρήσεων και της εργασίας, μπορεί να ακολουθήσει αυτή την απόφαση χωρίς κίνητρα και φυσικά χρηματοδότηση της πράσινης μετάβασης;

Όπως ανέφερα και προηγουμένως, ο ρόλος του χρηματοπιστωτικού τομέα για να επιτευχθεί η πράσινη μετάβαση είναι πολύ σημαντικός. Θα χρειαστούν τεράστια κεφάλαια για να σταματήσουμε την εξάρτηση της οικονομίας από τους υδρογονάνθρακες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν δείξει ότι έχουν μοναδική ικανότητα να τα επιστρατεύσουν. Όπως δείχνουν άλλες μελέτες της ΕΚΤ, θεωρώ πως οι επενδυτές στις ιδιωτικές αγορές και όχι οι τράπεζες θα χρηματοδοτήσουν την ανάπτυξη νέων και πράσινων τεχνολογιών.

Τέτοιες επενδύσεις φέρουν πολύ μεγάλο κίνδυνο, σε επίπεδα που οι τράπεζες δεν αρέσκονται να παίρνουν. Έτσι, πιο ειδικευμένοι επενδυτές, όπως είναι τα venture capital, θα έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανάπτυξη των απαραίτητων τεχνολογιών. Από την άλλη, οι τράπεζες θα χρηματοδοτήσουν την υιοθεσία αυτών των τεχνολογιών από τις επιχειρήσεις, οι οποίες θα χρειαστούν πολύ μεγάλα κεφάλαια για να αλλάξουν την παραγωγική τους διαδικασία.

Αλλά, όσα κεφάλαια και να κινητοποιήσει ο ιδιωτικός τομέας, η πράσινη μετάβαση δεν θα επιτευχθεί χωρίς τη συνδρομή των κυβερνήσεων. Αυτές είναι υπεύθυνες να θέσουν τα σωστά μέτρα και κίνητρα, να ωθήσουν τους πολίτες και τις επιχειρήσεις προς τον δρόμο της πράσινης μετάβασης. Η Κομισιόν ανακοίνωσε το καλοκαίρι ένα πακέτο μέτρων για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα κατά 55% μέχρι το 2030 (Fit-for-55). Είναι ένα από τα πιο φιλόδοξα σχέδια μετάβασης παγκοσμίως και σκοπεύει να αλλάξει τον τρόπο που παράγουμε προϊόντα και ζούμε την καθημερινότητά μας. Το πακέτο συμπεριλαμβάνει επέκταση του συστήματος εμπορίας εκπομπών σε κλάδους όπως οι αερομεταφορές, αλλά και την υιοθέτηση φόρων για την εισαγωγή προϊόντων με υψηλό αποτύπωμα άνθρακα.

Προς το παρόν τα κόστη για τη μετάβαση παραμένουν μεγάλα και οι εταιρείες δύσκολα θα επενδύσουν προς την πράσινη οικονομία χωρίς τα απαραίτητα κίνητρα. Πέρα από τα κίνητρα, οι κυβερνήσεις μπορούν να βοηθήσουν και με μέτρα τα οποία βοηθούν στο να μετριαστούν αυτά τα κόστη. Για παράδειγμα, η Κομισιόν σκοπεύει να λάβει πρωτοβουλίες όπως είναι η προώθηση της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αλλά και η υποστήριξη στην παροχή πράσινων στεγαστικών δανείων για ακίνητα μεγάλης ενεργειακής αποδοτικότητας.