Ποιοι είναι οι στρατηγικοί κακοπληρωτές;

Το μεγάλο ύψος των μη εξυπηρετούμενων δανείων σε μία οικονομία που τρέχει με ρυθμό ανάπτυξης 4%, η ανεργία μειώνεται σταθερά, η κατανάλωση ενισχύεται και το ύψος τους ΑΕΠ έχει ξεπεράσει τα προ κρίσης επίπεδα, γεννά τη βάσιμη υποψία ότι ένα μεγάλο μέρος των «κόκκινων» δανειοληπτών συμπεριφέρονται στρατηγικά. Μπορούν, δηλαδή, να εξυπηρετήσουν τις οφειλές τους, αλλά δεν το κάνουν. Στρατηγικά εικάζεται ότι κινούνται και οι λεγόμενοι μη βιώσιμοι δανειολήπτες, δηλαδή όσοι δεν έχουν το εισόδημα για να υποστηρίξουν την αποπληρωμή του δανείου τους, ακόμη και μετά από μια αναδιάρθρωση και διαμένουν στο ενυπόθηκο ακίνητο.

Τα παραπάνω, όμως, αποτελούν εικασίες. Ποιοι είναι, λοιπόν, αυτοί οι στρατηγικοί κακοπληρωτές; Μελέτη των Νικόλαου Αρταβάνη (Virginia Polytechnic Institute & State University) και Ιωάννη Σπυριδόπουλου (American University) υπό τον τίτλο «Collateral Enforcement and Strategic Behavior: Evidence From a Foreclosure Moratorium in Greece» σε χιλιάδες δάνεια ελληνικής συστημικής τράπεζας σκιαγραφεί το προφίλ των στρατηγικών κακοπληρωτών. Οι συνθήκες σε Ελλάδα και Κύπρο διαφέρουν, αλλά η έρευνα αναδεικνύει μια ουσιαστική παράμετρο: η απουσία ενός αποτελεσματικού πλαισίου εκποίησης ενυπόθηκων εξασφαλίσεων, ή το πάγωμα διαδικασίας εκποιήσεων (όπως συνέβη στην Ελλάδα) διαμορφώνει συμπεριφορά.

Η μελέτη

Οι μελετητές εξέτασαν τη συμπεριφορά χιλιάδων δανείων πρώτης κατοικία, τα οποία υπάγονταν στη γενική απαγόρευση εκποιήσεων πρώτης κατοικίας και είχαν τη δυνατότητα υπαγωγής στις προστατευτικές διατάξεις του λεγόμενου Νόμου Κατσέλη, ο οποίος παρείχε δικαστική διαδικασία ρύθμισης ή/ και ελάφρυνσης χρεών. Με βάση τον Νόμο Κατσέλη διεγράφησαν μεγάλα υπόλοιπα δανείων σε δανειολήπτες που απέδειξαν ότι αντικειμενικά δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις και κινδύνευαν να χάσουν τη μοναδική κατοικία τους. Η εφαρμογή του νόμου από τα ελληνικά δικαστήρια βοήθησε τους μελετητές να δουν πόσοι δανειολήπτες ήταν πράγματι σε οικονομική αδυναμία και προσέφευγαν στον Νόμο Κατσέλη για να ρυθμίσουν το χρέος τους και πόσοι εκμεταλλεύτηκαν προσχηματικά τις προστατευτικές διατάξεις (δηλαδή ήξεραν ότι η αίτησή τους θα απορριφθεί) για να αποφύγουν την αποπληρωμή των υποχρεώσεών τους, χωρίς να κινδυνεύουν να χάσουν το ακίνητό τους, καθώς ίσχυε παράλληλη απαγόρευση των πλειστηριασμών.

Ειδικότερα, η μελέτη 24.864 υποθέσεων κόκκινων δανείων έδειξε ότι περίπου το 37% αφορούσαν περιπτώσεις στρατηγικών κακοπληρωτών και το υπόλοιπο 63% δανειολήπτες με οικονομική αδυναμία. Οι περισσότεροι στρατηγικοί κακοπληρωτές δεν ενδιαφέρθηκαν καν να υποβάλουν αίτηση ένταξης στον Νόμο Κατσέλη (αλλά κρύφτηκαν πίσω από τη γενική απαγόρευση των πλειστηριασμών), ενώ ένας αριθμός υπέβαλε αίτηση προσχηματικά.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, από όσους είχαν τη δυνατότητα να πληρώσουν, ένας στους τέσσερις δανειολήπτες εκμεταλλεύθηκε την απαγόρευση πλειστηριασμών για να αποφύγει τις υποχρεώσεις του, ενώ η πλειονότητα των δανειοληπτών εξυπηρέτησαν τα δάνειά τους, παρότι γνώριζαν ότι είχαν πολύ μικρό κίνδυνο να αντιμετωπίσουν κατασχέσεις και πλειστηριασμούς.

Μεταφέροντας στα κυπριακά δεδομένα τα συμπεράσματα της μελέτης, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η βραδεία διαδικασία των εκποιήσεων στην Κύπρο είχε ως αποτέλεσμα δανειολήπτες να κρυφτούν πίσω από την απουσία της πίεσης του πλειστηριασμού.

Όσοι δανειολήπτες θέλουν να βρουν λύση, το έχουν κάνει μέσα από τη διαδικασία αναδιάρθρωσης του δανείου τους και την ανταλλαγή χρέους με ακίνητο, που αποτελεί ένα είδος συναινετικής εκποίησης. Οι υπόλοιποι; Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας, στα τέλη Ιουλίου το υπόλοιπο των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων ήταν 9,681 δισ. ευρώ, από τις οποίες 6,071 δισ. ευρώ αναδιαρθρώθηκαν (δηλαδή το 62%, οπότε είναι μύθος ότι δεν γίνονται αναδιαρθρώσεις) και 4,332 δισ. ευρώ παραμένουν στις μη εξυπηρετούμενες χορηγήσεις λόγω ορισμού. Υπάρχει ένα πακέτο ΜΕΔ ύψους 3,61 δισ. ευρώ, το οποίο βρίσκεται στον αέρα. Σε αυτά τα 3,61 δισ. ευρώ πρέπει να αναζητήσουμε τους στρατηγικούς κακοπληρωτές.

Το προφίλ

Η μελέτη των Αρταβάνη  - Σπυριδόπουλου έχει καταφέρει να αποτυπώσει και άλλα χαρακτηριστικά των στρατηγικών κακοπληρωτών στην Ελλάδα. Ένα νοικοκυριό υψηλότερης εισοδηματικής και μορφωτικής στάθμης, δικηγόροι και οικονομολόγοι, άτομα δηλαδή που μπορούν να κατανοήσουν το θεσμικό πλαίσιο, είναι πιθανότερο να εμφανίσουν συμπεριφορά στρατηγικού κακοπληρωτή. Με το φαινόμενο φαίνεται πως συνδέεται και η φοροδιαφυγή, καθώς στην Ελλάδα το ποσοστό των στρατηγικών κακοπληρωτών είναι μεγαλύτερο μεταξύ των αυτοαπασχολούμενων επαγγελματιών, κατηγορίες που παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά φοροδιαφυγής, σε σχέση με τους μισθωτούς.

Η ίδια έρευνα αποτυπώνει και μία παράμετρο που πρέπει να ισχύει και στην Κύπρο. Η μεγάλη μείωση εισοδημάτων οδηγεί στην μη πληρωμή δόσεων δανείων, προκειμένου το νοικοκυριό να διατηρήσει την αγοραστική του δύναμη. Στην Ελλάδα, σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται οι λήπτες μεγάλων συντάξεων οι οποίοι βίωσαν μία αισθητή μείωση των απολαβών τους.