Oι συνταξιούχοι σε κίνδυνο φτώχειας έχουν μειωθεί αισθητά την τελευταία δεκαετία στην Κύπρο, αλλά το ζήτημα της επάρκειας των συντάξεων για τους μελλοντικούς συνταξιούχους παραμένει ένα πιεστικό πρόβλημα. Τα παραπάνω προκύπτουν από ειδική έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την επάρκεια των συντάξεων στα κράτη μέλη.
Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την Κύπρο, το ποσοστό κινδύνου φτώχειας (AROP) και το ποσοστό κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (AROPE) μεταξύ των ηλικιωμένων στην Κύπρο μειώθηκε εντυπωσιακά κατά την περίοδο 2008-2016. Η αλλαγή αυτή αποδίδεται σε διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της αναδιανεμητικής ικανότητας του συνταξιοδοτικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.
Ταυτόχρονα τα ποσοστά θεωρητικής αναπλήρωσης (.σ.σ. ποσοστό της σύνταξης σε σχέση με τις απολαβές κατά τη διάρκεια του εργασιακό βίου) όσον αφορά τις συντάξεις κοινωνικής ασφάλισης αναμένεται να αυξηθούν κατά την περίοδο 2016-2056. Σε σύγκριση με το 2008, τα συνολικά ποσοστά αναπλήρωσης αυξήθηκαν κατά 11 μονάδες βάσης, ωστόσο το σημερινό επίπεδό μπορεί να θεωρηθεί μάλλον χαμηλό σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ. Η παρούσα γενιά συνταξιούχων, παρά τα χαμηλά ποσοστά αναπλήρωσης, επωφελείται από τις παροχές των ταμείων προνοίας. Δεν θα ισχύει όμως το ίδιο για τους μελλοντικούς συνταξιούχους.
«Η πρόκληση της εξασφάλισης της επάρκειας των συντάξεων στο μέλλον παραμένει, ιδίως για τα άτομα που δεν βρίσκονται στο κατώτερο άκρο των εισοδημάτων και δεν έχουν πρόσβαση στις επαγγελματικές συντάξεις», αναφέρει η έκθεση της επιτροπής. Δηλαδή μισθωτοί με απολαβές από τον μέσο όρο και άνω, οι οποίοι δεν έχουν κρατήσεις σε κάποιο ταμείο προνοίας, θα δυσκολευτούν ιδιαίτερα να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους μετά τη συνταξιοδότησή τους. Τα ταμεία προνοίας λειτουργούν ως δικλίδα ασφάλειας για τη διατήρηση του επιπέδου ζωής των εργαζομένων, αλλά η κρίση του 2013 έχει πλήξει τον θεσμό.
«Οι αρμόδιοι για τη χάραξη πολιτικής πρέπει να εξετάσουν τρόπους για την εδραίωση και επέκταση των κερδών από τη μείωση της φτώχειας, αλλά και μεταρρυθμίσουν τον δεύτερο πυλώνα του συνταξιοδοτικού συστήματος (επαγγελματικές συντάξεις) κατά τρόπο που να προάγει την επάρκεια, τη βιωσιμότητα, την ασφάλεια και τη διαφάνεια», τονίζεται στο κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, η χρηματοπιστωτική κρίση μετά τα γεγονότα του 2013 επηρέασε αρνητικά τον δεύτερο πυλώνα του συνταξιοδοτικού συστήματος - επαγγελματικές συντάξεις- συμπεριλαμβανομένων των νεοεισερχομένων στη δημόσια υπηρεσία και ημικρατικούς οργανισμούς, ενώ και πολλά μικρά ταμεία προνοίας διαλύθηκαν. Παράλληλα, η κοινή γνώμη αντιμετωπίζει με δυσπιστία τις συλλογικές οικονομικές ρυθμίσεις (σ.σ. συλλογικές συμβάσεις).
Μεταρρυθμίσεις
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρατηρεί ότι μετά τις σημαντικές συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις της περιόδου 2009-2013, στη συνέχεια σημειώθηκαν λίγες νομοθετικές αλλαγές, με κύριο στόχο την πραγματοποίηση ενός μικρού αριθμού αναγκαίων προσαρμογών στο συνταξιοδοτικό σύστημα.
Πριν το 2008 η Κύπρος είχε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ηλικιωμένων σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, αλλά μετά το 2008 ο κίνδυνος για τους ηλικιωμένους άνω των 65 και άνω των 75 μειώθηκε απότομα κατά 26,4 μονάδες βάσης και 33,5 αντίστοιχα, φτάνοντας το 22,9% και το 29,9% το 2016. Μια παρόμοια σημαντική πτώση παρατηρείται και στο ποσοστό ηλικιωμένων σε κίνδυνο φτώχειας κατά 26,8 μονάδες βάσης για την ομάδα 65+ και 33,6 μονάδες βάσης για την ομάδα 75+ κατά την ίδια περίοδο.
Η αισθητή βελτίωση της κατάστασης αποδίδεται στη βελτίωση του σχετικού εισοδήματός τους (αυξήθηκε κατά 20 μονάδες βάσης κατά την περίοδο 2008-2016), αλλά επειδή οι επιδόσεις της Κύπρου παραμένουν σε υψηλότερα επίπεδα από τον μέσο όρο της ΕΕ, ενώ η ανισότητα εισοδήματος μεταξύ των ηλικιωμένων παραμένει επίσης σε σχετικά υψηλά επίπεδα.
Οι προκλήσεις
Σε γενικές γραμμές οι πλέον επείγουσες προκλήσεις του συνταξιοδοτικού συστήματος (δηλαδή η διατήρηση της βιωσιμότητας και η μείωση των πολύ υψηλών ποσοστών φτώχειας που παρατηρήθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία) αντιμετωπίστηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό.
Παρά όμως τη βελτίωση των δεικτών, είναι σημαντικές οι προκλήσεις: «Τα οφέλη από τη μείωση της φτώχειας δεν πρέπει να θεωρηθούν δεδομένα, αλλά πρέπει να υποστηριχθούν ενεργά και να επεκταθούν περαιτέρω, καθώς υπάρχει ακόμη περιθώριο βελτίωσης, πιθανώς με την εξέταση φορολογικά υπεύθυνων τρόπων ενίσχυσης της επάρκειας του συνταξιοδοτικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης».
Σημειώνεται, επίσης, ότι το χάσμα των συντάξεων μεταξύ ανδρών και γυναικών βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα. Αυτή η ανισότητα οφείλεται στις ανισότητες των φύλων στην αγορά εργασίας, οι οποίες ήταν ιδιαίτερα έντονες για τις ηλικιωμένες ομάδες γυναικών.
