Οι πιο παλιοί θα θυμούνται σίγουρα ότι την 1η Απριλίου οι εφημερίδες, τα δελτία ειδήσεων και αργότερα οι ενημερωτικές ιστοσελίδες έκαναν πάντα φάρσες στους αναγνώστες ή τους τηλεθεατές τους.
Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, το φαινόμενο έχει εκλείψει και κανείς δεν διαβάζει ειδήσεις την Πρωταπριλιά αναζητώντας το ψέμα ανάμεσα στους τίτλους της ημέρας. Ας όψονται τα… fake news και η κακή συνήθεια να αναπαράγονται ειδήσεις χωρίς να ελεγχθεί πρώτα η ορθότητά τους.
Όταν ξεκίνησε βέβαια το συγκεκριμένο έθιμο, οι εποχές ήταν πολύ διαφορετικές.
Οι ρίζες της Πρωταπριλιάς
Δύο είναι οι επικρατέστερες εκδοχές για την προέλευση του εθίμου να λέμε ψέματα την Πρωταπριλιά.
Σύμφωνα με την πρώτη, προέρχεται από τους Κέλτες. Ο λαός αυτός της βορειοδυτικής Ευρώπης, φημίζονταν για τις ικανότητές του στο ψάρεμα. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου, αν και εκείνη την εποχή τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Έτσι, οι ψαράδες έλεγαν ψέματα σχετικά με το πόσα ψάρια έχουν πιάσει, συνήθεια που με τα χρόνια μετατράπηκε σε έθιμο.
Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στη Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564 οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, κάτι που άλλαξε εκείνη τη χρονιά με απόφαση του βασιλιά Καρόλου Θ΄. Πρώτη μέρα του χρόνου ήταν πλέον η 1η Ιανουαρίου, απόφαση στην οποία αρχικά υπήρξαν αντιδράσεις. Κάποιοι συνέχισαν να γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου και έγιναν στόχοι περιπαιχτικών σχολίων από τους υπόλοιπους, κάτι που με τον καιρό μετατράπηκε σε έθιμο.
Η μεγαλύτερη δημοσιογραφική φάρσα όλων των εποχών
Η δημοσιογραφία – που αποστολή της είναι να ενημερώνει υπηρετώντας την αλήθεια – βρίσκεται πίσω από τα πιο επιτυχημένα πρωταπριλιάτικα ψέματα, στις εποχές πριν από το διαδίκτυο και το Google, όταν οι ειδήσεις ήταν διαθέσιμες μόνο σε έντυπη μορφή ή μέσω ραδιοφώνου και τηλεόρασης, και η αλήθεια αποκαλυπτόταν την επόμενη μέρα.
Η μεγαλύτερη φάρσα που έχει κάνει ποτέ έγκριτος ειδησεογραφικός οργανισμός θεωρείται εκείνη του BBC από το 1957. Την Πρωταπριλιά, η βασική ενημερωτική εκπομπή του δικτύου, «Panorama», μετέδωσε ένα τρίλεπτο βίντεο που έδειχνε μια οικογένεια στη νότια Ελβετία να κάνει συγκομιδή… μακαρονιών από «μακαρονοδέντρα».
Καθώς τα μακαρόνια ήταν τότε ένα σχετικά άγνωστο προϊόν στο Ηνωμένο Βασίλειο, πολλοί τηλεθεατές επικοινώνησαν με το BBC για συμβουλές σχετικά με την καλλιέργεια των δικών τους μακαρονόδεντρων.
Η παραπληροφόρηση «σκότωσε» την Πρωταπριλιά
Σήμερα, με τις ειδήσεις να γίνονται viral μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, υπάρχει ο κίνδυνος τα αστεία να εκλαμβάνονται λανθασμένα ως γεγονότα και να γίνονται πρωτοσέλιδα σε παγκόσμιο επίπεδο, σημειώνει η Deutsche Welle.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πρωταπριλιάτικο ρεπορτάζ του Futurism.com το 2017, με τίτλο «Ο Πλούτωνας επαναταξινομήθηκε επίσημα ως πλανήτης», επικαλούμενο ανύπαρκτη ανακοίνωση της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης. Η «είδηση» κυκλοφόρησε σε πολλές ιστοσελίδες χωρίς να ελεγχθεί η εγκυρότητά της.
Την ίδια χρονιά, το λεξικό Collins ανακήρυξε τα «fake news» λέξη της χρονιάς, και πολλές εφημερίδες αποφάσισαν να μην ξαναδημοσιεύσουν ψεύτικες ειδήσεις την Πρωταπριλιά.
Το 2020, εν μέσω πανδημίας COVID-19, ακόμα και η Google, που μέχρι τότε τηρούσε απαρέγκλιτα το έθιμο της Πρωταπριλιάς, αποφάσισε να απέχει από τότε και στο εξής – σημειώνοντας ότι οι αστεϊσμοί μοιάζουν ακατάλληλοι σε μια εποχή που η παραπληροφόρηση αφθονεί.
