«Κόβοντας τα χέρια του Ιράν»: Η νέα πολιτική των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και οι επιλογές του Χαμενεΐ

Για τις τελευταίες εξελίξεις στις σχέσεις Τεχεράνης - Ουάσινγκτον μίλησε στο politis.com.cy η πολιτική αναλύτρια με ειδίκευση στα θέματα της Μέσης Ανατολής, Ευανθία Κουλουριώτη, λέγοντας ότι οι ΗΠΑ «έχουν ήδη αρχίσει να εργάζονται πάνω σε μια νέα πολιτική στη Μέση Ανατολή, που ονομάζεται “κόβοντας τα χέρια του Ιράν στην περιοχή”».

«Στις 4 Φεβρουαρίου», ανέφερε η κ. Κουλουριώτη, «ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα για την αντιμετώπιση των ενεργειών του Ιράν, οι οποίες συνιστούν απειλή για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ. Το εν λόγω διάταγμα σηματοδοτεί την επιστροφή στη στρατηγική της «μέγιστης πίεσης» που είχε υιοθετήσει η προηγούμενη κυβέρνηση Τραμπ, διευρύνοντας το πεδίο εφαρμογής των αμερικανικών απαιτήσεων, παρουσιάζοντας το Ιράν ως κορυφαίο κράτος-χορηγό της τρομοκρατίας και επιβεβαιώνοντας τον χαρακτηρισμό του Σώματος των Φρουρών της Ιρανικής Επανάστασης (IRGC) ως τρομοκρατικής οντότητας».

Συνεχίζοντας είπε ότι το εν λόγω εκτελεστικό διάταγμα περιλαμβάνει τα εξής βασικά σημεία:

* Το να θεωρηθεί το Ιράν υπεύθυνο για τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου που πραγματοποίησε η Χαμάς κατά του ισραηλινού εδάφους.

* Η απόδοση ευθυνών στο Ιράν για τις επιθέσεις της πολιτοφυλακής των Χούθι κατά του αμερικανικού ναυτικού και της διεθνούς εμπορικής ναυτιλίας στην Ερυθρά Θάλασσα και κατά του Ισραήλ.

* Να ρίξουν φως στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράττει το ιρανικό καθεστώς εναντίον Αμερικανών και Ιρανών πολιτών, ιδίως Ιρανών γυναικών.

* Τονίζεται η ανάγκη να σταματήσει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, συμπεριλαμβανομένων των δυνατοτήτων εμπλουτισμού και επανεπεξεργασίας του, καθώς επίσης η ανάπτυξη πυραύλων ικανών να φέρουν πυρηνικές κεφαλές, λαμβάνοντας υπόψη ότι το πρόγραμμα αυτό αποτελεί υπαρξιακή απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο.

* Τονίζεται η αναγκαιότητα μείωσης του ιρανικού προγράμματος βαλλιστικών πυραύλων (με αναφορές που υποδηλώνουν ότι οι ΗΠΑ μπορεί να θέσουν ως όρο ότι το βεληνεκές των ιρανικών πυραύλων δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 300 χιλιόμετρα).

* Επαναβεβαιώνεται η ανάγκη όπως το ιρανικό καθεστώς σταματήσει να υποστηρίζει τρομοκρατικές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης της Χεζμπολάχ, των Χούθι, της Χαμάς, της Ισλαμικής Τζιχάντ, της Αλ Κάιντα και άλλων τρομοκρατικών ομάδων (στις οποίες μπορεί να περιλαμβάνονται και ιρακινές πολιτοφυλακές).

Λαμβάνοντας αυτά υπόψη η κ. Κουλουριώτη υποστήριξε πως «ο Τραμπ, στη νέα του κυβέρνηση, δεν επιδιώκει μια πυρηνική συμφωνία που θα έχει στόχο τον προσωρινό περιορισμό της ικανότητας του Ιράν να αναπτύξει πυρηνική βόμβα». Αντίθετα, όπως είπε, «επιδιώκει μια συμφωνία που φέρει την ένδειξη “πυρηνική”, αλλά επικεντρώνεται στον περιορισμό της περιφερειακής και διεθνούς επιρροής του Ιράν». Πρόσθεσε δε ότι αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο Χαμενεΐ προσωπικά θα χάσει όλα όσα έχει επιτύχει στη Μέση Ανατολή τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, όπως η εξαγωγή της έννοιας της επανάστασης μέσω ιδεολογικών σεχταριστικών πολιτοφυλακών, η ανάπτυξη ενός προγράμματος βαλλιστικών πυραύλων που απειλεί το Ισραήλ και τις αραβικές χώρες και η εξαγωγή αυτής της τεχνολογίας σε αυτές τις πολιτοφυλακές που τη χρησιμοποιούν ως χαρτί εκβιασμού. Αυτό, όπως σημείωσε, θα σημαίνει ότι το Ιράν βίωσε τρεις δεκαετίες οικονομικών κυρώσεων που κόστισαν στο ιρανικό κράτος δεκάδες δισεκατομμύρια και εξάντλησαν οικονομικά τους Ιρανούς πολίτες για το τίποτα και διερωτήθηκα εάν θα δεχτεί ο Ιρανός ηγέτης αυτούς τους ταπεινωτικούς όρους για διαπραγματεύσεις.

Η πολιτική αναλύτρια με ειδίκευση στα θέματα της Μέσης Ανατολής, Ευανθία Κουλουριώτη.

Διχασμένο εσωτερικά το Ιράν

Η κ. Κουλουριώτη αναφέρθηκε στον εσωτερικό διχασμό που προκάλεσε στο Ιράν η πρόσκληση του Τραμπ προς τον Ιρανό πρόεδρο Μασούντ Πεζεσκιάν για διαπραγματεύσεις μετά που υπέγραψε το εκτελεστικό διάταγμα.

«Η πρόσκληση αυτή», τόνισε, «προκάλεσε διχασμό μεταξύ αντιπάλων και υποστηρικτών των διαπραγματεύσεων. Οι ρεφορμιστές που πρόσκεινται στην ιρανική κυβέρνηση θεώρησαν την πρόσκληση αυτή κατάλληλη ευκαιρία για την επαναδιαπραγμάτευση μιας πυρηνικής συμφωνίας που θα οδηγούσε στην άρση των οικονομικών κυρώσεων, η οποία θα είχε θετικό αντίκτυπο στους Ιρανούς πολίτες και θα ενίσχυε τη δημοτικότητα των ρεφορμιστών στο Ιράν».

Σημείωσε δε ότι οι συντηρητικοί στο Ιράν απορρίπτουν οποιαδήποτε άμεση διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ σε αυτό το στάδιο, υποστηρίζοντας ότι η συμμετοχή σε συνομιλίες μετά την απώλεια της επιρροής της Τεχεράνης στη Συρία και την αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ και της Χαμάς στον Λίβανο και τη Γάζα, θα τους έφερνε σε αδύναμη θέση, γεγονός που θα κατέληγε σε μια συμφωνία όπου η Τεχεράνη θα ήταν ο μεγαλύτερος χαμένος. «Φυσικά», ανέφερε, «οι συζητήσεις αυτές αποτυπώθηκαν ακόμη και στις ιρανικές εφημερίδες, ορισμένες από τις οποίες επιτέθηκαν στον Τραμπ, ενώ άλλες θεώρησαν την πρόσκληση αυτή ως έμμεση παραχώρηση της κυβέρνησης Τραμπ. Οι συζητήσεις αυτές έληξαν την Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου, όταν ο Χαμενεΐ, σε ομιλία του ενώπιον μελών της ιρανικής πολεμικής αεροπορίας, δήλωσε “δεν πρέπει να υπάρξουν διαπραγματεύσεις υπό αυτό το καθεστώς”».

Μέσα στο μυαλό του Χαμενεΐ

Από τη σκοπιά του Ιρανού ηγέτη Χαμενεΐ, οι διαπραγματεύσεις αυτές θεωρούνται ένα περίπλοκο ναρκοπέδιο, ανέφερε η κ. Κουλουριώτη, λέγοντας ότι «οι πιθανές απώλειες υπερτερούν των όποιων πιθανών κερδών υπό την τρέχουσα κυβέρνηση Τραμπ, η οποία θεωρεί το ιρανικό καθεστώς εχθρό».

«Αυτό το συναίσθημα», σημείωσε, «δεν υπήρχε κατά τη διάρκεια προηγούμενων συνομιλιών υπό την κυβέρνηση Ομπάμα, η οποία ανταποκρίθηκε περισσότερο στα αιτήματα της Τεχεράνης και κατανόησε την επιθυμία του καθεστώτος να παραμείνει ένα κράτος με επιρροή στην περιοχή. Έτσι προέκυψε μια πυρηνική συμφωνία στην οποία η Τεχεράνη έκανε παραχωρήσεις εξασφαλίζοντας παράλληλα περιφερειακά προνόμια». Τώρα, συνέχισε, «ο Τραμπ απαιτεί ευρύτερες παραχωρήσεις χωρίς να προσφέρει προνόμια που θα ικανοποιούσαν την υπερηφάνεια του ιρανικού καθεστώτος».

Ωστόσο, τόνισε, «ο Χαμενεΐ πιστεύει ότι ο Τραμπ, παρά τις απειλές του, δεν επιθυμεί μια στρατιωτική αντιπαράθεση και την έναρξη ενός νέου πολέμου στη Μέση Ανατολή, ιδίως με το Ιράν, πράγμα που σημαίνει ότι το περισσότερο που έχει στα χέρια του είναι οι οικονομικές κυρώσεις, τις οποίες ο Χαμενεΐ πιστεύει ότι η Τεχεράνη μπορεί να αντέξει για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Αν ο Τραμπ αποτύχει σε αυτή τη στρατηγική, αυτό είτε θα τον αναγκάσει να κάνει παραχωρήσεις στο Ιράν είτε θα υπάρξει μια νέα, λιγότερο σκληρή και πιο ευέλικτη αμερικανική κυβέρνηση με την Τεχεράνη σε τέσσερα χρόνια. Ως εκ τούτου, προς το παρόν η επιλογή του Χαμενεΐ είναι να τηρήσει μια στάση προσεκτικής στρατηγικής υπομονής».

Ακολούθως η κ. Κουλουριώτη επεσήμανε ότι η απόρριψη των απευθείας διαπραγματεύσεων με τις ΗΠΑ από πλευράς Χαμενεΐ δεν επεκτείνεται απαραίτητα και στις έμμεσες διαπραγματεύσεις, οι οποίες δεν έχουν σταματήσει τα τελευταία χρόνια μέσω Ευρωπαίων και Αράβων μεσολαβητών. Εκτίμησε δε ότι ενδεχομένος το επόμενο αμερικανικό βήμα θα είναι η εφαρμογή της πολιτικής «μέγιστης πίεσης» από τον Τραμπ, η οποία, παρά τις μεγάλες επιπτώσεις της στην ιρανική οικονομία, μπορεί να μην είναι αρκετή για να αλλάξει ριζικά τη θέση της Τεχεράνης. «Στην πραγματικότητα», συμπλήρωσε, «μπορεί να ωθήσει το ιρανικό καθεστώς σε επιλογές κλιμάκωσης, εγείροντας ένα λογικό ερώτημα: Τι επιλογές έχουν ο Χαμενεΐ και ο Τραμπ στην επόμενη φάση;».

Η πολιτική του Τραμπ στη Μέση Ανατολή

Από αμερικανικής πλευράς, ανέφερε η κ. Κουλουριώτη, «η Ουάσινγκτον έχει ήδη αρχίσει να εργάζεται πάνω σε μια νέα πολιτική στη Μέση Ανατολή, που ονομάζεται “κόβοντας τα χέρια του Ιράν στην περιοχή”».

Στο Λίβανο, όπως είπε, «κατά τη διάρκεια μιας σημαντικής επίσκεψης στη Βηρυτό του αναπληρωτή ειδικού αντιπροσώπου των ΗΠΑ για τη Μέση Ανατολή Μόργκαν Ορτάγκους, επιβεβαιώθηκε η θέση της Ουάσινγκτον ότι δεν θα δεχθεί η Χεζμπολάχ να είναι μέρος της λιβανέζικης κυβέρνησης. Η δήλωση αυτή σηματοδοτεί το ενδιαφέρον της κυβέρνησης Τραμπ για την αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ στον Λίβανο και την αποτροπή της αναδιοργάνωσής της».

Στη Γάζα, επεσήμανε, «ο Τραμπ παρουσίασε το εναλλακτικό του σχέδιο για την επόμενη ημέρα και παρά την περιφερειακή και διεθνή απόρριψη, είναι βέβαιο ότι δεν θα επιτρέψει στη Χαμάς να επανακτήσει τον έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας».

Στη Συρία, υποστήριξε, «φαίνεται ότι η κυβέρνηση Τραμπ είναι ανοιχτή στη νέα συριακή κυβέρνηση, η οποία έχει δώσει υποσχέσεις στην Ουάσινγκτον για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την αποτροπή της μεταφοράς όπλων στη Χεζμπολάχ».

Στην Υεμένη, τόνισε, «το Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ έχει αρχίσει να εντείνει τις επικοινωνίες του με τη Σαουδική Αραβία και το Άντεν, ανοίγοντας το δρόμο για μια νέα αμερικανική πολιτική αντιμετώπισης της πολιτοφυλακής των Χούθι μετά τον επαναπροσδιορισμό της από τον Τραμπ ως τρομοκρατικής οργάνωσης».

Στο Ιράκ, υπέδειξε, «αρκετοί Ρεπουμπλικάνοι γερουσιαστές έχουν ήδη αρχίσει να προετοιμάζουν νομοσχέδιο για να χαρακτηρίσουν ως τρομοκρατικές οργανώσεις μια σειρά από ιρακινές πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Σώμα των Φρουρών της Ιρανικής Επανάστασης, με στόχο να επιβληθούν οικονομικές κυρώσεις σε αυτές και να υπάρξουν απειλές προς την ιρακινή κυβέρνηση για περικοπή της αμερικανικής βοήθειας για την ασφάλεια».

Οι δυνατότητες του Ιράν

Παρά τα σοβαρά πλήγματα που δέχθηκε το Ιράν κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους στην περιοχή, ανέφερε η κ. Κουλουριώτη, η Τεχεράνη εξακολουθεί να είναι ικανή να κλιμακώσει την ανάληψη δράσης σε διάφορα μέτωπα.

Στο Λίβανο, υποστήριξε, «παρά τις παραχωρήσεις που έκανε η Χεζμπολάχ στους φακέλους της προεδρίας και της κυβέρνησης, η πολιτοφυλακή δεν έχει ακόμη αποσυρθεί πλήρως νότια του ποταμού Λιτάνι. Έχουν επίσης αρχίσει να αναδιοργανώνουν τις στρατιωτικές τους δυνατότητες στην Μπεκάα και συνεχίζουν να απορρίπτουν κάθε συζήτηση για την παράδοση των όπλων τους στο λιβανέζικο κράτος. Κατά συνέπεια, η Χεζμπολάχ θα παραμείνει πηγή ανησυχίας και έντασης για την Ουάσιγκτον και το βόρειο Ισραήλ».

Στη Συρία, τόνισε, «η Τεχεράνη εξακολουθεί να δραστηριοποιείται σε τρία μονοπάτια: πρώτον, με τη δημιουργία μιας οδού λαθρεμπορίου από το Ιράκ προς το Λίβανο, δεύτερον με την ενεργοποίηση ομάδων που συνδέονται με αυτήν για την πραγματοποίηση επιθέσεων προς το ισραηλινό έδαφος και τρίτον με την υποστήριξη ομάδων εντός των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) που αρνούνται να καταλήξουν σε συμφωνία με τη νέα συριακή διοίκηση».

Στο Ιράκ, όπως είπε, «η Τεχεράνη απέρριψε κάθε συζήτηση για τη διάλυση των Δυνάμεων Λαϊκής Κινητοποίησης και της πολιτοφυλακής που υποστηρίζει και απείλησε να επαναλάβει τις επιθέσεις εναντίον αμερικανικών βάσεων».

Στην Υεμένη, πρόσθεσε, «η Τεχεράνη ενίσχυσε πρόσφατα τις αποστολές όπλων στους Χούθι, ενώ έστειλε συγκαλυμμένες απειλές προς το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας ότι οποιαδήποτε κλιμάκωση που θα λάβει χώρα μέσω του σαουδαραβικού εδάφους θα αντιμετωπιστεί με την επανάληψη των επιθέσεων με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη».

Το Ισραήλ

Στο Ισραήλ, η ατμόσφαιρα της επίσκεψης του Νετανιάχου στην Ουάσιγκτον και της συνάντησής του με τον Τραμπ φαίνεται να κυριαρχεί στο σκηνικό, σημείωσε η κ. Κουλουριώτη. «Ισραηλινοί αξιωματούχοι», ανέφερε, «θεωρούν το σχέδιο του Τραμπ για τη Γάζα ως την καλύτερη δυνατή λύση. Ωστόσο, η ισραηλινή κυβέρνηση έχει ήδη αρχίσει να εργάζεται και να προετοιμάζεται για το χειρότερο σενάριο με την Τεχεράνη».

Ακολούθως επεσήμανε την απόφαση της Ουάσινγκτον να ανακοινώσει στις 8 Φεβρουαρίου την έγκρισή της για μια συμφωνία ύψους 6,75 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την πώληση βομβών στο Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων τύπων MOAB, οι οποίες διεισδύουν σε αποθήκες και μπορεί να είναι κατάλληλες για να πλήξουν ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις που είναι κρυμμένες σε βουνά. «Φυσικά», όπως είπε, «μια τέτοια κίνηση απαιτεί ακόμη πολύπλοκες υλικοτεχνικές προετοιμασίες, αλλά μπορεί να ειπωθεί ότι το Ισραήλ και οι ΗΠΑ ίσως να διαμορφώνουν ένα σχέδιο Β’ σε περίπτωση μη υπολογισμένης ιρανικής κλιμάκωσης ή αποτυχίας των οικονομικών κυρώσεων, παρέχοντας στο Ισραήλ επαρκή υλικοτεχνική υποστήριξη και προστασία για να πλήξει το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα».

Τρεις επιλογές

Καταλήγοντας, η κ. Κουλουριώτη ανέφερε ότι οι εσωτερικές διαιρέσεις στο Ιράν βαθαίνουν, καθώς η απόφαση του Χαμενεΐ θα πλήξει άμεσα τη μεταρρυθμιστική κυβέρνηση του Πεζεσκιάν. «Ενώ», πρόσθεσε, «ορισμένοι έχουν προτείνει να παραιτηθεί ο Πεζεσκιάν, ο Χαμενεΐ παραμένει ο κύριος καθοριστικός παράγοντας των στρατηγικών σχεδίων του Ιράν». Από την άλλη πλευρά, συμπλήρωσε, «παρά το γεγονός ότι ο Τραμπ δεν καταφεύγει σε στρατιωτικές απειλές, η απόφαση για την επιβολή μέγιστων κυρώσεων αποτελεί κάλυψη για πιο επικίνδυνες περιφερειακές ενέργειες κατά του ιρανικού σχεδίου». Εξέφρασε δε την εκτίμηση ότι «με την πάροδο του χρόνου, ο Χαμενεΐ θα βρεθεί στριμωγμένος, μένοντας με τρεις επιλογές: κλιμάκωση, υπομονή ή παραχωρήσεις».