Στα ύψη παραμένει ο προεκλογικός «πυρετός» στην Τουρκία ενόψει του δεύτερου γύρου των πιο πολωτικών, ίσως, προεδρικών εκλογών στην ιστορία της χώρας. Ταγίπ Ερντογάν και Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου εντείνουν την προεκλογική τους εκστρατεία, επενδύοντας ο κάθε ένας στο αφήγημά του και το πλέον βέβαιο είναι πως στις 28 Μαΐου, μια άλλη εποχή θα ανατείλει για την Τουρκία.
Με τη βοήθεια δύο διεθνολόγων, της Μαρίας Γιαννακάκη και του Πάμπου Χρυσοστόμου, επιχειρούμε μια ανάγνωση του εκλογικού αποτελέσματος της περασμένης Κυριακής αλλά και μια πρόβλεψη της επόμενης ημέρας.
Ερωτήσεις
1. Η Τουρκία βρίσκεται προ των πυλών μιας νέας προεδρικής θητείας Ερντογάν. Μάχη χωρίς αύριο ο δεύτερος γύρος στις 28 Μαΐου;
2. Ποια εποχή ανατέλλει για την Τουρκία;
3. Γιατί τα κατάφερε ο Ερντογάν και πού απέτυχε ο Κιλιτσντάρογλου;
4. Ρυθμιστής των εκλογών ο Σινάν Ογάν με όλα να δείχνουν στήριξη Ερντογάν. Με Ογάν και Μπαχτσελί σε μια νέα κυβέρνηση, ποια Τουρκία δημιουργείται;
5. Σχέσεις Τουρκίας με Δύση και ΕΕ, ελληνοτουρκικά και Κυπριακό. Ποια η προοπτική;
ΠΑΜΠΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
Μια βαθύτατα διαιρεμένη χώρα
1. Μάχη χωρίς αύριο και για τους δυο υποψηφίους. Ο Ερντογάν με επανεκλογή -είναι το πιο πιθανό σενάριο- εκλέγεται Πρόεδρος για τρίτη συνεχή θητεία και γίνεται ο μακροβιότερος ηγέτης της Τουρκίας. Αυτό συμπίπτει με τα 100 χρόνια ίδρυσης του τουρκικού κράτους (1923) αναγορεύοντας τον εαυτό ως πατέρα του Έθνους στο ίδιο βάθρο -αν όχι και ψηλότερα- από τον ίδιο ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, τον Κεμάλ Αττατούρκ. Για τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου της αντιπολίτευσης, η αποτυχία εκλογής σημαίνει και το πολιτικό του τέλος. Και θα ενεργοποίησει τη διαδικασία διαδοχής εντός του Ρεπουμπλικανικού κόμματος με επικρατέστερους διάδοχους τους δημοφιλείς δημάρχους της Κωνσταντινούπολης, Ιμάμογλου ή της Άγκυρας, Γιαβάς.
2. Ξημερώνει μια μέρα με περισσότερο αυταρχισμό, περισσότερο συντηρητισμό, περισσότερο εθνικισμό και περισσότερο ισλαμισμό. Η εποχή της εμπέδωσης του αυταρχισμού, της περιορισμένης δημοκρατίας και του θρησκευτικού εθνικισμού μέσα από την κυριαρχία του πολιτικού Ισλάμ. Το εκλογικό αποτέλεσμα της περασμένης Κυριακής επιβεβαιώνει ότι η Τουρκία είναι μια βαθύτατα διαιρεμένη χώρα ανάμεσα στον κεμαλισμό και το πολιτικό ισλάμ, ανάμεσα στον αυταρχισμό και τη δημοκρατία, ανάμεσα στον θρησκευτικό συντηρητισμό και την κοσμικότητα. Είκοσι και πλέον χρόνια διακυβέρνησης Ερντογάν, η διαίρεση εμπεδώνεται ανάμεσα στην τουρκική κοινωνία. Ο αυταρχισμός και ισλαμικός συντηρητισμός εμπεδώνεται και στην κατεχόμενη Κύπρο. Η προσπάθεια ενσωμάτωσης των κατεχόμενων και ο ιδεολογικός, θρησκευτικός και οικονομικός εναγκαλισμός της τ/κ κοινότητας από την Τουρκία, θα συνεχιστεί με την πιθανή επανεκλογή Ερντογάν.
3. Ο Ερντογάν παρά τη φθορά της εικοσαετούς εξουσίας, τα προβλήματα οικονομίας, την αυταρχικότητα, τις συνέπειες των πρόσφατων σεισμών, κατάφερε να πάρει ένα πολύ ψηλό ποσοστό που τον καθιστά το μεγάλο φαβορί για επανεκλογή. Τα τρία χαρτιά Ερντογάν που τον διατήρησαν στην πρωτιά είναι: α) ισλαμική θρησκεία, β) αντιαμερικανισμός και αντιδυτικό κλίμα, γ) εθνικισμός και αντικουρδικό αίσθημα. Ο Κιλιτσντάρογλου ως προσωπικότητα δεν είχε εκείνα τα χαρακτηριστικά για να εμπνεύσει και να εκφράσει το ετερόκλητο αντιερντογανικό αίσθημα μέσα στην Τουρκία. Η στήριξη προς Κιλιτσντάρογλου από το φιλο-κουρδικό HDP, λειτούργησε αποθαρρυντικά μέσα στο εθνικιστικό ακροατήριο, σπρώχνοντας ψήφους προς τον Ερντογάν. Η πρόθεση Κιλιτσντάρογλου της επαναστροφής προς τη Δύση προσέκρουσε στα αντιαμερικανικά και αντιδυτικά αντανακλαστικά μεγάλου μέρους της κοινωνίας. Ο Ερντογάν πρόβαλλε ως ο υπερασπιστής του ισλαμικού συντηρητικού τρόπου ζωής, ο μαχητής κατά της «κουρδικής τρομοκρατίας» και ο πολιτικός ηγέτης που προβάλλει το ανάστημά του απέναντι στη Δύση.
4. Ο Ογάν προέρχεται από το κόμμα των Γκρίζων Λύκων του Μπαχτσελί με πολύ έντονα εθνικιστικά χαρακτηριστικά. Η προϋπόθεση που θέτει για στήριξη υποψήφιου στον β' γύρο είναι καμία συνεργασία με το Φιλοκουρδικό Κόμμα. Αυτό δημιουργεί μεγάλη δυσκολία για στήριξη του Κιλιτσντάρογλου εφόσον έχει ήδη τη στήριξη του Φιλοκουρδικού Κόμματος. Είτε συμμετέχει είτε όχι, ο Ογάν σε μια κυβέρνηση Ερντογάν – Μπαχτσελί, το σίγουρο είναι ότι η επιρροή και εξάρτηση (και στη Βουλή) του Προέδρου από τους ακραίους εθνικιστές έχει μεγαλώσει ακόμα περισσότερο. Αυτό σημαίνει πιο άτεγκτη γραμμή στα εθνικά θέματα της Τουρκίας (Ελλάδα-Κύπρος, Συρία-Κουρδικό) με προορισμένα περιθώρια συναινετικών προσεγγίσεων. Ο μεγάλος νικητής στην Τουρκία από το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών είναι οι δυνάμεις των εθνικιστών (Μπαχτστελί και Ακσενέρ μαζί συγκεντρώνουν πέραν των 20%).
5. Η πολιτική απέναντι στην Ελλάδα και στο Κυπριακό δεν διαφέρει μεταξύ Ερντογάν και Κιλιτσντάρογλου. Και οι δυο είναι υπέρμαχοι της λύσης δυο κρατών και κυριαρχικής ισότητας στο Κυπριακό. Όσον αφορά τα ελληνοτουρκικά, όταν ο Ερντογάν απειλούσε την Ελλάδα ότι «θα έρθει ένα βράδυ ξαφνικά», ο Κιλιτσντάρογλου του έκανε κριτική ότι μένει μόνο στα λόγια και δεν τολμά να πάρει 2-3 νησιά που είναι όπως ισχυρίζεται υπό «ελληνική κατοχή». Οι δυτικοί θέλουν μια Τουρκία με ξεκάθαρο δυτικό προσανατολισμό, που να συμπλέει με τα συμφέροντά τους, τόσο στο ουκρανικό όσο και για τη συνοχή της στο ΝΑΤΟ. Ο Ερντογάν θα συνεχίζει να επιζητεί τα δυτικά οφέλη χωρίς να διασαλεύσει τη σχέση του με τη Ρωσία.
ΜΑΡΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΑΚΗ
Παγίωση της συντηρητικοποίησης της τουρκικής κοινωνίας
1. Η τρίτη θητεία Ερντογάν είναι πλέον ένα ισχυρό ενδεχόμενο με πολλαπλές και πολυδιάστατες συνέπειες. Αυτό το γνωρίζει τόσο ο κυβερνητικός συνασπισμός, όσο και αυτός της αντιπολίτευσης, οπότε η μάχη που δίνεται είναι μέχρι εσχάτων, με ό,τι αυτό σημαίνει σε επίπεδο επιχειρημάτων, αλλά και προεκλογικών υποσχέσεων.
2. Τα ποσοστά του α’ γύρου των προεδρικών εκλογών μας δίνουν το σαφές μήνυμα της παγίωσης της περαιτέρω συντηρητικοποίησης της τουρκικής κοινωνίας, γεγονός που φαίνεται πλέον να εδραιώνεται και να ευνοεί τον κυβερνητικό συνασπισμό. Ο Ερντογάν ακόμη και στην πιο δύσκολη εκλογική αναμέτρηση της καριέρας του φαίνεται να διαθέτει εφεδρείες και να αξιοποιεί κοινωνικές και πολιτικές συνιστώσες που παραμένουν δυναμικές στην τουρκική κοινωνία. Ας σημειώσουμε, όμως, ότι ο Ερντογάν βγαίνει αποδυναμωμένος σε επίπεδο μεγάλων πόλεων, γεγονός που έχει τη σημασία του.
3. Όπως δείχνουν τα ποσοστά του α’ γύρου, ο Κιλιτσντάρογλου κατόρθωσε να εξαντλήσει τη στήριξη των Κούρδων της νοτιοανατολικής Τουρκίας και να έχει μεγάλη διείσδυση στον χώρο της τουρκικής Αριστεράς. Αυτό όμως αποδείχθηκε δίκοπο μαχαίρι, αφού του αποστέρησε παραδοσιακούς ψηφοφόρους του χώρου του, όπως κοσμικούς εθνικιστές ή ψηφοφόρους του κόμματος της Ακσενάρ. Πιθανόν ένας άλλος υποψήφιος, ο Ιμάμογλου ή ο Γιαβάς, δήμαρχοι της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας αντίστοιχα, να είχαν καλύτερη τύχη σε αυτά τα παραδοσιακά ακροατήρια. Από την άλλη μεριά ο Ερντογάν αξιοποίησε τον συντηρητισμό του τουρκικού εκλογικού σώματος, που εν πολλοίς είναι δημιούργημα της 20ετούς διακυβέρνησής του, καθώς και την επιθυμία των επιχειρηματικών ελίτ, στην ανάδυση των οποίων ο ίδιος συνέβαλε τα μάλα να μην απωλέσουν τα προνόμια που τους εξασφαλίζει η παντοδυναμία του.
4. Ο Ογάν συγκέντρωσε ψήφους από ποικίλες δεξαμενές της Δεξιάς. Αν προσέξουμε τα ποσοστά του θα διαπιστώσουμε ότι σε ορισμένες περιοχές, όπως στη δυτική Τουρκία, συγκεντρώνει πολύ υψηλότερα ποσοστά από τον εθνικό μέσο όρο του. Πρόκειται για ψήφους κατεξοχήν εθνικιστικές, αλλά έχει διείσδυση και σε χώρους της ισλαμιστικής συντήρησης. Κατανοούμε ότι και οι δύο αυτοί χώροι είναι προνομιακό πεδίο για τον Ερντογάν και είναι πολύ πιο εύκολο για αυτούς να κινηθούν προς τον κυβερνητικό συνασπισμό. Οι συντηρητικές αυτές ψήφοι είναι πολύφερνες και περιζήτητες ενόψει του β’ γύρου, γι’ αυτό και τις τελευταίες μέρες παρατηρούμε ότι ο Κιλιντσντάρογλου υψώνει τους τόνους σε θέματα όπως το προσφυγικό προκειμένου να προσελκύσει πιο συντηρητικά ακροατήρια. Μία κυβέρνηση με Ογάν και Μπαχτσελί δεν προοιωνίζει τίποτα ελπιδοφόρο για την πορεία της Τουρκίας. Η απομάκρυνσή της από τη Δύση θα συνεχιστεί και ο Ερντογάν θα καταστεί ακόμη πιο απρόβλεπτος και ανεξέλεγκτος.
5. Είναι σαφές ότι μία τρίτη θητεία Ερντογάν θα σηματοδοτήσει τη συνέχεια της πολιτικής του σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, όπου θα απομακρύνεται από τη Δύση και την ΕΕ και θα προσεταιρίζεται επιλεκτικά και κατά τα συμφέροντά του τη Ρωσία, την ώρα που θα προσπαθεί να αναδείξει την Τουρκία ως ένα σημαντικό περιφερειακό παίκτη τόσο για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, όσο και για τον ευρύτερο χώρο του Ισλάμ. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις τα τελευταία χρόνια γνώρισαν στιγμές μεγάλης έντασης, οι οποίες πήραν τέλος με το δραματικό συμβάν του σεισμού. Όσον αφορά στο Κυπριακό, να σημειώσουμε ακόμη μία φορά ότι, για πρώτη φορά δεν απασχόλησε την προεκλογική εκστρατεία, αλλά αποτέλεσε μέρος της συνολικής εικόνας της Ανατολικής Μεσογείου. Τέλος, ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι η εσωτερική πολιτική έχει άμεση σχέση και αντανάκλαση στην εξωτερική πολιτική. Η παραβίαση του Κράτους Δικαίου, η ανυπαρξία σεβασμού στα Ανθρώπινα Δικαιώματα και η καταστολή, είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα οδηγούν στην εξαγωγή των εσωτερικών εντάσεων.
