Η «πυριτιδαποθήκη» του Κουρδιστάν και το σημερινό δημοψήφισμα

«Το Κερκούκ είναι επικίνδυνο». Μια μέρα πριν το σημερινό δημοψήφισμα και αυτές είναι οι πρώτες κουβέντες, μετά τα καλωσορίσματα, που μας λέει ο άνθρωπος του κόμματος της Πατριωτικής Ένωσης του Κουρδιστάν (PUK) που ήρθε να μας παραλάβει από τις παρυφές της πόλης. Όπου ένας οδηγός από το Σουλεϊμάνιγιε μας είχε αφήσει πριν κάνει βιαστικά αναστροφή. Στο κέντρο της πόλης χαμηλά κτήρια, πολλά με επιγραφές και στα τουρκικά καθώς μια από τις μειονότητες του Κιρκούκ είναι οι Τουρκμένοι, μαγαζιά παλαιικού τύπου, άντρες και γυναίκες με ποικιλόμορφα πρόσωπα και απαλά χαρακτηριστικά.

Όλοι οι συνομιλητές μας στο Βόρειο Ιράκ, αλλά και στην Τουρκία, η οποία παρακολουθεί πολύ στενά τις εξελίξεις στην πόλη, εκτιμούν ότι το Κιρκούκ είναι η «πυριτιδαποθήκη» της περιοχής. Γιατί σήμερα δεν το διεκδικούν μόνο Κούρδοι και Άραβες, έχει μετατραπεί σε λάφυρο γοήτρου για τα δυο μεγάλα κόμματα του Ιρακινού Κουρδιστάν, ενώ κανείς δεν αποκλείει άμεση ανάμειξη της Τουρκίας, αλλά κυρίως του Ιράν, στο παιχνίδι αυτό με τη φωτιά.

Εκτός από «πυριτιδαποθήκη», το πάμπλουτο σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο Κιρκούκ είναι και μια εξαιρετικά πιστή μικρογραφία των δυναμικών που διέπουν το κουρδικό ζήτημα του Βορείου Ιράκ. Μειονότητες, αλλαγή συμμάχων, αλλαγή στρατοπέδων, ενδοκουρδικές συγκρούσεις.

«Ό,τι συμβεί αύριο στο δημοψήφισμα θα συμβεί στο Κιρκούκ. Μαίνεται εκεί μια αληθινή πάλη γα εξουσία ανάμεσα κυρίως στα δυο μεγάλα κόμματα του Κουρδιστάν, αλλά και μια μάχη ανάμεσα σε Άραβες και Κούρδους. Που μπορεί το επόμενο εικοσιτετράωρο να εκτραπεί σε βία», μου λέει ένα πρόσωπο το οποίο γνωρίζει όσο λίγοι τις δυναμικές αλλά και τις υπόγειες ζυμώσεις στο Ιρακινό Κουρδιστάν. Το αυτοκίνητο με τους δυο άντρες του PUK που μας παρέλαβαν στις παρυφές της πόλης μάς πηγαίνει στα κεντρικά γραφεία του κόμματος στο Κιρκούκ. Μια γειτονιά οχυρωμένη από ψηλά και χοντρά τσιμεντένια παραπετάσματα και πάνοπλους πεσμεργκά. Έλεγχοι εξονυχιστικοί.

Μιλάμε για αρκετή ώρα με έναν υπεύθυνο του κόμματος, έναν πενηντάρη με ευγενικούς τρόπους και απαλή φωνή. Η οικογένειά του είναι Κούρδοι της πόλης που ζουν στο Κιρκούκ εδώ και αιώνες. Το καθεστώς Σαντάμ τους έδιωξε από την πόλη τους μαζί με χιλιάδες άλλους Κούρδους, στο πλαίσιο της στρατηγικής του να αραβοποιήσει την πόλη και την περιοχή. Τον πατέρα του τον απαγχόνισαν άντρες του Σαντάμ.

Επαναλαμβάνει πολλές φορές ότι στο Κιρκούκ ακόμα και μια λέξη μπορεί να φέρει πόλεμο. Και δεν είναι υπεκφυγή μπροστά σε δημοσιογράφο, είναι η σκληρή πραγματικότητα του Κιρκούκ σήμερα. Τα πάντα κρέμονται από μια κλωστή. Και μέχρι την ώρα που γραφόταν αυτό το άρθρο χθες βράδυ δεν ήταν ακόμα σίγουρο αν και πώς θα διεξαγόταν το δημοψήφισμα στο Κιρκούκ.

Eυαίσθητο θέμα

Το Κιρκούκ ήταν ήδη ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο ζήτημα καθώς είναι ένα από τα αμφισβητούμενα εδάφη, δηλαδή περιοχές που είχαν γίνει θύμα της πολιτικής αραβοποίησης επί καθεστώτος Μπάαθ, αλλά κυρίως επί Σαντάμ. Περιοχές στις οποίες ζούσαν κυρίως μη αραβικοί πληθυσμοί, αλλά όχι μόνο Κούρδοι. Οι περιοχές αυτές περιγράφονται από το μετα-Σαντάμ Σύνταγμα στο περίφημο στην περιοχή εδώ άρθρο 140. Που βασικά προβλέπει ότι πρέπει, μετά από μελέτες ειδικών επιτροπών και λεπτομερούς απογραφής πληθυσμών, να διεξαχθεί δημοψήφισμα σε κάθε περιοχή ώστε οι κάτοικοί της να αποφασίσουν αν θέλουν να είναι μέρος της Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν. Το δημοψήφισμα για το Κιρκούκ θα έπρεπε να είχε γίνει από το 2007, αλλά λόγω κωλυσιεργιών και πολιτικών παιχνιδιών δεν έγινε.

Απόλυτη ρευστότητα

Η απόφαση του Μασούντ Μπαρζανί να συμπεριλάβει και το Κιρκούκ στο σημερινό δημοψήφισμα έβαλε λάδι στη φωτιά και ανέβασε την ένταση. Τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με πρόσωπα με βαθιά γνώση του Κιρκούκ με τα οποία μίλησε ο «Π», κυρίως μετά το 2014 και την είσοδο των πεσμεργκά στην πόλη που κινδύνευε από το Ισλαμικό Κράτος, το KDP του Μασούντ Μπαρζανί προσπαθεί να «ροκανίσει» την εξουσία και την πρόσβαση στις πετρελαιοπηγές του PUK του Τζελάλ Ταλαμπάνι, στη σφαίρα ελέγχου του οποίου ανήκει η πόλη ουσιαστικά από το τέλος του πολέμου κατά του Σαντάμ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των εφήμερων συμμαχιών και της ιδιαίτερης ερμηνείας της νομιμοφροσύνης που δίνουν ορισμένοι στην περιοχή είναι ο κυβερνήτης της περιοχής του Κιρκούκ. Ο οποίος ήταν και θεωρητικά είναι ακόμα από το PUK, αλλά από τη στιγμή που ανέλαβε κυβερνήτης άλλαξε στρατόπεδο και πήγε με τον Μασούντ Μπαρζανί και το KDP, μάλλον για λόγους οικονομικών συμφερόντων.

Τα πράγματα έγιναν ακόμα πιο πολύπλοκα καθώς η τοπική ισχυρή οργάνωση του PUK ήρθε πριν από λίγες βδομάδες σε ανοιχτή σύγκρουση με το κεντρικό Πολιτικό Γραφείο του κόμματος, αρνούμενη να προχωρήσει στο δημοψήφισμα με το επιχείρημα ότι αν διεξαχθεί στο Κιρκούκ θα απειλήσει να βάλει φωτιά σε όλες τις λεπτές ισορροπίες που διατηρούν οι Κούρδοι με τους άλλους παίκτες της περιοχής. Από ένοπλες δυνάμεις σουνιτών Τουρκμένων μέχρι τους σιίτες Άραβες των Δυνάμεων Επιστράτευσης του Λαού, τους γνωστούς ως Hashd, αλλά και τον τακτικό ιρακινό στρατό ο οποίος πια κυριαρχείται από το ιρανικό στοιχείο. Λεπτές ισορροπίες που ο «Π» διαπίστωσε στο έδαφος.

Ακροβατώντας ανάμεσα σε ένοπλες ομάδες

Μετά από αρκετή ώρα συζητήσεων στα γραφεία του PUK, καταλήγουμε τελικά με τους συνομιλητές μας πού θα θέλαμε εμείς και πού θα μπορούσαν αυτοί για λόγους ασφαλείας να μας συνοδέψουν.

Μπαίνουμε σε ένα αυτοκίνητο με δύο άντρες του PUK και κατευθυνόμαστε στον νότο, προς την κατεύθυνση της Βαγδάτης, έξω από το Κιρκούκ. Ήδη από το κέντρο σχεδόν της πόλης μάς έκανε εντύπωση ότι δίπλα στη σημαία του Κουρδιστάν κυμάτιζε συχνά και η σημαία του Ιράκ. Κάτι που στις αμιγώς κουρδικές περιοχές από τις οποίες ερχόμασταν θα ήταν αδιανόητο. Βγαίνοντας από την πόλη αρχίζουμε να βλέπουμε δεκάδες μαύρες, κόκκινες και πράσινες σημαίες στον δρόμο.

«Είναι σιιτική περιοχή εδώ και ελέγχεται και από τους πεσμέργκα του PUK αλλά και από τον ιρακινό στρατό και τους Hashd», μας λέει ο συνοδός μας. Σε πολλά check points υπάρχουν άντρες του ιρακινού στρατού και πεσμέργκα του PUK.

Κάτι που για τους πεσμέργκα του KDP θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο μέχρι και αδιανόητο. Ο ιρακινός στρατός και οι Hashd είναι ένας από τους εφιάλτες των Κούρδων και του Ερμπίλ, καθώς εκτιμούν ότι σε περίπτωση έντασης οι δυνάμεις αυτές ουσιαστικά θα λειτουργήσουν ως αντιπρόσωποι της Τεχεράνης και δεν θα διστάσουν να χτυπήσουν τους Κούρδους.
Όταν είμαστε σε τέτοια check points ο συνοδός μας μάς λέει ότι δεν μπορούμε να βγάζουμε φωτογραφίες και κανονίζει το πέρασμά μας με τον πεσμέργκα του και όχι με τον ιρακινό στρατιώτη.

Διασχίζουμε τη σιιτική περιοχή με τις σημαίες και τα τεράστια πορτρέτα του Αλί και του γιου του Χουσεΐν, ιερά σύμβολα του σιιτικού Ισλάμ.

Ύστερα μπαίνουμε σε έναν δρόμο που οδηγεί στο μέτωπο με το «Ισλαμικό Κράτος». «Αριστερά είναι σιίτες, δεξιά είναι πεσμέργκα», μας λέει ο συνοδός μας και μας δείχνει στη δεξιά μεριά σκελετούς από μπουλντόζες που το Ισλαμικό Κράτος χρησιμοποιεί για να χτυπάει με βόμβες τους πεσμέργκα. Το μέτωπο δεν είναι μακριά και οι πεσμέργκα μαζί με τους παράξενους συμμάχους τους ετοιμάζονται τις επόμενες βδομάδες να κάνουν μια μεγάλη έφοδο. Κάτι που σημαίνει ότι έχει συγκεντρωθεί στην περιοχή ένας πολύ μεγάλος αριθμός ιρακινών στρατιωτών και Hashd, οι οποίοι θα μπορούσαν σε περίπτωση που η κατάσταση εκτραπεί στο Κιρκούκ να επέμβουν.

Την ώρα που ακροβατούσαμε ανάμεσα σε σιίτες, ιρακινό στρατό και πεσμέργκα του PUK, η επικεφαλής της τοπικής οργάνωσής του προσπαθούσε να πείσει το Πολιτικό Γραφείο του PUK να μην διεξαχθεί το δημοψήφισμα στο Κιρκούκ. Ενώ το PUK ως κόμμα έχει συμφωνήσει μαζί με το ΚDP για τη διεξαγωγή του και ενώ για τον Μασούντ Μπαρζανί είναι αδύνατον να δεχθεί κάτι τέτοιο που θα έπληττε ανεπανόρθωτα το γόητρό του ως εθνικού Κούρδου ηγέτη.