Διχασμένη κοινωνία έβγαλε η κάλπη

Σε περίοδο αβεβαιότητας και νέων εντάσεων εισέρχεται η Τουρκία μετά την πύρρειο νίκη για τον Ταγίπ Ερντογάν στο δημοψήφισμα της Κυριακής, όπου η πρόταση για την αλλαγή του πολιτεύματος έλαβε μόλις 51,4%.

Αυτό εκτιμούν πολιτικοί αναλυτές στην Τουρκία, που θεωρούν ότι το αποτέλεσμα είναι τόσο οριακό και επισκιάζεται τόσο πολύ από επικρίσεις περί καλπονοθείας που στερεί ουσιαστικά τον Ταγίπ Ερντογάν από τη μεγάλη νομιμοποίηση που επιθυμούσε μέσα από τη λαϊκή ετυμηγορία.
Ο βαθύς πλέον πολιτικός αλλά κυρίως κοινωνικο-πολιτισμικός διχασμός που κατέγραψε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος καθιστά τη διαχείριση της χώρας ιδιαίτερα πολύπλοκη.
Ο Τούρκος Πρόεδρος έσπευσε ήδη να δώσει το στίγμα των προθέσεών του κάνοντας λόγο για ενδεχόμενη επαναφορά της θανατικής ποινής, ενώ ξέρει ότι το ζήτημα αυτό είναι «κόκκινο πανί» για την ΕΕ.

Εξαιρετικής σημασίας θεωρείται για τις πολιτικές και κοινωνικές δυναμικές στην Τουρκία η ανάδειξη, μέσα από την ανάλυση των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος, μιας σημαντικής ομάδας πολιτών που ήδη ονομάζονται από δημοσιογράφους και αναλυτές ως οι «δυσαρεστημένοι συντηρητικοί αστοί». Η ομάδα αυτή προέρχεται από τη βάση του ΑΚΡ αλλά δεν στήριξε τον Ταγίπ Ερντογάν και το «ναι» στο δημοψήφισμα.

Η Κύπρος

Για την Κύπρο και τις όποιες προοπτικές επίλυσης του Κυπριακού το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν φαίνεται ότι θα είναι θετική εξέλιξη, όλα όμως θα εξαρτηθούν από το πώς ο Τούρκος Πρόεδρος θα «διαβάσει» το αποτέλεσμα αυτό.

Οι πρώτες ωστόσο εκτιμήσεις που γίνονται από Τούρκους και Ευρωπαίους αναλυτές είναι ότι ο Ταγίπ Ερντογάν βγήκε από το δημοψήφισμα της Κυριακής πιο αδύναμος, παρά την επικράτηση του «ναι», και συνεπώς δεν θα πάρει κανένα ρίσκο να εκτεθεί στα μάτια των υποστηρικτών του «πουλώντας» την Κύπρο και τους Τουρκοκύπριους. Ορισμένοι μάλιστα αναλυτές δεν αποκλείουν η Κύπρος, συγκεκριμένα η βόρεια Κύπρος, να μετατραπεί και σε ένα θέατρο όπου ο Ταγίπ Ερντογάν θα αποπειραθεί να προβεί σε μια επίδειξη ισχύος, πάντα με αποδέκτη το εσωτερικό της Τουρκίας. Οχι άμεσα, αλλά αν ο Τούρκος Πρόεδρος βρεθεί αναγκασμένος να προβεί σε μια επίδειξη ισχύος, η Κύπρος είναι αυτήν τη στιγμή το μόνο μέτωπο στο οποίο μπορεί να κάνει κάτι με το χαμηλότερο για αυτόν ρίσκο. Επιπλέον, οι ευρωτουρκικές σχέσεις αναμένεται να χειροτερεύσουν την επόμενη περίοδο και αυτό δεν θα λειτουργήσει προς όφελος μιας εποικοδομητικής στάσης της Άγκυρας στο Κυπριακό. Μια κατάρρευση των ευρωτουρκικών σχέσεων, κυρίως σε περίπτωση που ο Τούρκος Πρόεδρος επιμείνει για την επαναφορά της θανατικής ποινής, θα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για την Κύπρο.
Την ίδια ώρα, ιδιαίτερη σημασία για τις δυναμικές που αναπτύσσονται στην τουρκοκυπριακή πλευρά έχει το γεγονός ότι το «όχι» υπερίσχυσε με 56,6% στις ψήφους των Τούρκων στη βόρεια Κύπρο.

Οι δυσαρεστημένοι αστοί

Το δημοψήφισμα ανέδειξε με σαφή τρόπο ότι τα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου την πλειοψηφία αποτελούν οι μορφωμένες μεσαίες τάξεις, συμπεριλαμβανομένων και των νεοαστών του ΑΚΡ, δεν στήριξαν την πρόταση του Ταγίπ Ερντογάν. Ο Τούρκος Πρόεδρος έλαβε στήριξη κυρίως από την εσωτερική Ανατολία, τη Μαύρη Θάλασσα και την ύπαιθρο, μαζί με ορισμένες περιοχές στη νοτιοανατολική Τουρκία όπου πλειοψηφία είναι οι συντηρητικοί μουσουλμάνοι Κούρδοι. Στην Κωνσταντινούπολη το «όχι» έλαβε 51,3%, στην Αγκυρα 51,1% ενώ υπερίσχυσε συνολικά σε 17 από τις 30 μεγάλες πόλεις. Στις 9 από τις υπόλοιπες 13 πόλεις όπου το «ναι» υπερίσχυσε, δεν κατάφερε να πάρει τα ίδια υψηλά ποσοστά που είχε λάβει το ΑΚΡ στις τελευταίες εκλογές του Νοεμβρίου 2015.
Χαρακτηριστικό επίσης της στάσης που κράτησαν οι μορφωμένοι αστοί του ΑΚΡ εκτιμάται ότι είναι η υπερίσχυση του «όχι» σε ορισμένες περιοχές στην Κωνσταντινούπολη που θεωρούνται παραδοσιακά ως προπύργια του ΑΚΡ, με πιο χαρακτηριστικό το Ουσκουντάρ, στην καρδιά της ασιατικής πλευράς της Κωνσταντινούπολης.

Πώς θα «διαβάσει» ο Ερντογάν

Αν ο Ταγίπ Ερντογάν θεωρήσει ότι πρέπει να ξαναπάρει με το μέρος του αυτούς τους «δυσαρεστημένους αστούς συντηρητικούς», δηλαδή την «ισλαμική» μεσοαστική τάξη, τότε θα υιοθετήσει μια πιο μετριοπαθή στάση και θα προσπαθήσει να φέρει την Τουρκία σε μια τροχιά ομαλοποίησης. Αν όμως θεωρήσει ότι η βάση του είναι πια μόνο οι συντηρητικοί ισλαμιστές της Ανατολίας και της Μαύρης Θάλασσας και οι πιο χαμηλές κοινωνικές τάξεις, τότε θα ενισχύσει τις πολιτικές της οργής και τον λαϊκισμό και θα εντείνει τον αντιδυτικισμό και τον εθνικισμό.
Στην Τουρκία ήδη μιλούν για μια τριχοτομημένη χώρα, ανάμεσα στους αστούς των μεγάλων πόλεων και της δυτικής Τουρκίας, στους υπερσυντηρητικούς της υπαίθρου και της Ανατολίας και στους Κούρδους.

Αποτελεί ερώτημα αν ο Ταγίπ Ερντογάν «διαβάσει» το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ως μια «κόκκινη γραμμή» που έβαλε η κοινωνία στις προθέσεις του και στο ύφος της διακυβέρνησής του, και συνεπώς θα προσπαθήσει να ρίξει τους τόνους και να αμβλύνει τις εντάσεις, ή αν θα αποπειραθεί να οξύνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση, θεωρώντας ότι δεν έχει ακόμα λάβει αυτό που διακαώς επιθυμεί.

Πάντως, στην ομιλία του αμέσως μετά την ανακοίνωση των τελικών αποτελεσμάτων ο Ταγίπ Ερντογάν έδωσε το πρώτο στίγμα των προθέσεών του κάνοντας εκτενή αναφορά στο θέμα της επαναφοράς της θανατικής ποινής, ενώ γνωρίζει πολύ καλά ότι το ζήτημα αυτό είναι «κόκκινο πανί» για την ΕΕ.
Σε επίπεδο επικοινωνίας, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φρόντισε χθες να δείξει ότι ο λαός τον στηρίζει, με τη διοργάνωση θριαμβευτικής υποδοχής του στο αεροδρόμιο της Άγκυρας.
Mόλις έφθασε στο αεροδρόμιο Εσένμπογκα κατά την επιστροφή του στην τουρκική πρωτεύουσα από την Κωνσταντινούπολη, πλήθος υποστηρικτών του τον υποδέχθηκε. Ενώπιόν τους ο Τούρκος Πρόεδρος υποσχέθηκε ότι «τα πράγματα (θα πάνε) καλύτερα», αφού τεθεί σε ισχύ η συνταγματική αναθεώρηση.

Αναλυτές βλέπουν και πολιτικές εξελίξεις στον ορίζοντα

Οι παλιοί μεταρρυθμιστές του ΑΚΡ, με επικεφαλής τον Αμπντουλάχ Γκιουλ, είχαν κρατήσει αρνητική στάση στο «ναι»

Το άλλο μεγάλο ερώτημα που προκύπτει μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι αν μετά το τόσο οριακό αποτέλεσμα θα υπάρξουν πολιτικές εξελίξεις στον ευρύτερο ισλαμικό χώρο και στην Κεντροδεξιά.

Οι παλιοί μεταρρυθμιστές του ΑΚΡ, με επικεφαλής τον Αμπντουλάχ Γκιουλ, είχαν κρατήσει αρνητική στάση απέναντι στο «ναι» και πολλοί είναι αυτοί στα πολιτικά και δημοσιογραφικά «πηγαδάκια» της Τουρκίας που αναμένουν κινήσεις εκ μέρους τους με σκοπό να επανέλθουν στο πολιτικό προσκήνιο. Η δυσαρέσκεια των αστών του ΑΚΡ και το κλίμα μέσα στο κόμμα ενδέχεται να αποτελέσουν τους καταλύτες που θα κάνουν τους βετεράνους του ΑΚΡ να υπερβούν τους δισταγμούς τους και να αναλάβουν ενεργό δράση. Είτε προσπαθώντας να επανέλθουν στο κόμμα και να πάρουν τον έλεγχο είτε ιδρύοντας ένα άλλο κόμμα. Επιπλέον, στους κύκλους ξένων επενδυτών και αναλυτών αναμένονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι κινήσεις της Μεράλ Ακσενέρ, της προσωπικότητας του Κόμματος της Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ) που θεωρείται σήμερα ως μια χαρισματική πολιτικός με δυναμική να γίνει βασικός αντίπαλος του Ταγίπ Ερντογάν. Είτε αναλαμβάνοντας τα ινία του ΜΗΡ είτε, που θεωρείται πιο πιθανό σήμερα, προχωρώντας σε ίδρυση νέου κόμματος στην Κεντροδεξιά.

Το σίγουρο είναι ότι μετά το δημοψήφισμα οι προσδοκίες αναλυτών και πολιτικών παρατηρητών είναι ότι το πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας δεν θα μείνει για πολύ ακόμα με τη σημερινή του μορφή.

Στα κατεχόμενα

Το «όχι» επικράτησε στην ψηφοφορία για το δημοψήφισμα που έγινε στα κατεχόμενα από τις 5 έως τις 9 Απριλίου.

Τουρκοκυπριακά ΜΜΕ όμως μεταδίδουν διαφορετικά αποτελέσματα, επικαλούμενα και το τουρκικό επίσημο πρακτορείο ειδήσεων Ανατολή.

*Μένει να φανεί αν η δυσαρέσκεια των αστών του ΑΚΡ θα κάνει παραδοσιακά στελέχη να αναλάβουν ενεργό δράση

Η «Γενί Ντουζέν» στο πρωτοσέλιδό της αναφέρει ότι το «όχι» έφτασε το 54,82% και το «ναι» το 45,18%. Στα κατεχόμενα ψήφισαν 43.479 άτομα από τους 104.507 που είχαν δικαίωμα ψήφου. Έγκυρες ήταν 42.549 ψήφοι, με το ποσοστό συμμετοχής να φτάνει το 41,6%.

Στην ιστοσελίδα του ο «Μπαϊράκ» επικαλείται το πρακτορείο Ανατολή της Τουρκίας και δίδει ποσοστό του «όχι» 55,69% και του «ναι» 44,31%.