Την ώρα που οι προσπάθειες για άρση του αδιεξόδου στο Κυπριακό συνεχίζονται ενόψει και της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη, η παρουσία και η αποστολή της προσωπικής απεσταλμένης του ΓΓ των ΗΕ στην Κύπρο, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, ανέδειξε μια σοβαρή παράμετρο του κυπριακού προβλήματος, η οποία δεν τέθηκε σχεδόν ποτέ προς συζήτηση στον δημόσιο διάλογο, αλλά κρίνεται νευραλγικής σημασίας για την κατανόηση μιας κατάστασης και τελικά για την αντιμετώπισή της και που δεν είναι άλλη από την ψυχολογική διάσταση του προβλήματος σε σχέση με το ανεπούλωτο τραύμα των προσφύγων, οι οποίοι έζησαν τη φρίκη και συνεχίζουν να βιώνουν τις επιπτώσεις του πολέμου.
Η επίκληση, από πλευράς προσωπικής απεσταλμένης του ΓΓ, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, στο πλαίσιο της ανοικτής της επιστολής προς τους Κύπριους, της νευροεπιστήμης, που της επέτρεψε, όπως λέει, να κατανοήσει κάποιες συμπεριφορές στην Κύπρο, θέτει, ακριβώς, στο επίκεντρο την ψυχολογική διάσταση του Κυπριακού και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι, ατομικά ή συλλογικά, κατασκευάζουν ψυχικές άμυνες που μπορεί να είναι ευεργετικές για μικρό χρονικό διάστημα, αφού στοχεύουν στη διασφάλιση της επιβίωσης του τραυματισμένου ατόμου ή συνόλου, αλλά επιζήμιες μακροπρόθεσμα εάν το τραύμα, το οποίο ακολουθεί/συνοδεύει μια κρίση (όπως η περίοδος 1963-64 για τους Τ/Κ και η περίοδος 1974 μέχρι σήμερα, λόγω της εισβολής και συνεχιζόμενης παράνομης κατοχής, για τους Ε/Κ), δεν τύχει της κατάλληλης επεξεργασίας.
Η Μαρία Άνχελα Ολγκίν κωδικοποίησε την ψυχολογική διάσταση του Κυπριακού ως εξής: «Σημαντικές γνώσεις στη νευροεπιστήμη έχουν διευρύνει την κατανόησή μου για κάποιες συμπεριφορές στην Κύπρο. Υποδηλώνουν ότι ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα συγχωνεύοντας πεποιθήσεις του παρελθόντος με νέες εμπειρίες. Αυτές οι πεποιθήσεις, που διαμορφώνονται, κληρονομούνται και ενισχύονται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, είναι βαθιά ριζωμένες στον εγκέφαλο, ο οποίος χάνει την ικανότητα αφομοίωσης νέων πληροφοριών. Ως αποτέλεσμα, όταν ένα οδυνηρό παρελθόν διδάσκεται επανειλημμένα, καθίσταται αδύνατο για τους ανθρώπους να είναι ανοιχτοί στην αλλαγή και να πιστεύουν σε μια ελπιδοφόρα εναλλακτική λύση για ένα κοινό και καλύτερο μέλλον». Τη δική τους ανάλυση σε σχέση με το τραύμα που συνοδεύει την τουρκική εισβολή και συνεχιζόμενη κατοχή έκαναν σε αυτό το πλαίσιο, μιλώντας στον «Πολίτη», δύο ψυχολόγοι και ένας ψυχίατρος.
Δρ Μπετίνα Ντάβου, καθηγήτρια Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ
«Υπάρχει μία σημαντική διαφορά ανάμεσα στον πόλεμο και την κατοχή, που διαφοροποιεί το αποτύπωμα στον ανθρώπινο ψυχισμό»
Η δρ Μπετίνα Ντάβου, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ανέδειξε μεταξύ άλλων τη σημαντική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στον πόλεμο και την κατοχή, που διαφοροποιεί το αποτύπωμα στον ανθρώπινο ψυχισμό,
Ποια είναι τα αποτελέσματα μιας κρίσης (π.χ. πόλεμος και κατοχή στην προκειμένη) και ποιο είναι το αποτύπωμα στον ανθρώπινο ψυχισμό, ατομικά και συλλογικά;
Υπάρχει μία σημαντική διαφορά ανάμεσα στον πόλεμο και την κατοχή, που διαφοροποιεί το αποτύπωμα στον ανθρώπινο ψυχισμό. Ο πόλεμος έχει χαρακτηριστικά κρίσης, εάν υποθέσουμε ότι ξεσπάει αιφνίδια και δεν εξελίσσεται σε χρόνια κατάσταση. Σε αυτή την περίπτωση το αποτύπωμα του πολέμου έχει τα χαρακτηριστικά μιας κρίσης. Η κατοχή είναι μια κατάσταση πολύ μεγαλύτερης διάρκειας, που έχει επιβληθεί στην κοινότητα από τα έξω, έχει σταθεροποιηθεί και απαιτεί μεγάλες και διαρκείς προσαρμογές από τους ανθρώπους.
Η κρίση αφορά ένα συμβάν ή μια ακολουθία συμβάντων, τα οποία αποτελούν κρίσιμη απειλή για την υγεία, την ασφάλεια, την προστασία και την ευημερία ενός ατόμου ή μιας κοινότητας. Είναι μία μείζων επείγουσα κατάσταση που ξεπερνά τις δυνατότητες του ατόμου, της κοινότητας ή ενός μόνο φορέα ή θεσμού να ανταποκριθεί και ορίζεται από τρία χαρακτηριστικά: (α) το αιφνίδιο και το επείγον του συμβάντος, (β) την αποδιοργάνωση του συστήματος -ατομικού ή κοινωνικού- και την αναστάτωση που προκαλεί και (γ) τη διάρρηξη της συνοχής που κρατούσε το σύστημα ενωμένο, με αποτέλεσμα να αποδιοργανώνεται ολόκληρο το σύμπαν αναφορών του ατόμου ή της κοινότητας (όλα τα πλαίσια δηλαδή), από όπου οι άνθρωποι αντλούν νόημα και σημασίες (οικογένεια, εργασία, θεσμοί, οργανισμοί κ.λπ.). Σημαντικός παράγοντας που καθορίζει την κρίση είναι η ανισορροπία ανάμεσα στο πόσο δύσκολη και σημαντική είναι η κατάσταση και στους πόρους -ψυχικούς και υλικούς- που έχουν στη διάθεσή τους τα άτομα και οι κοινότητες για να την αντιμετωπίσουν. Υπάρχει δηλαδή, μια υποκειμενική διάσταση στην έννοια της κρίσης που προκύπτει από το ότι αυτός που την υφίσταται νιώθει ανήμπορος να ανταποκριθεί στο συμβάν, τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον.
Όμως οι άνθρωποι και οι κοινότητες μπορούν να διαχειριστούν μία κρίση -όπως π.χ. ήταν η οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας- αν καταφέρουν να παραμείνουν συσπειρωμένοι, εάν μπορούν να μοιραστούν συναισθήματα και σκέψεις που τους γέννησε η κρίση, ώστε να μπορέσουν να βρουν τον τρόπο να την αντιμετωπίσουν και εάν έχουν στο ιστορικό τους παρελθούσες, μικρές ή μεγάλες κρίσεις που κατάφεραν να ξεπεράσουν, έχουν δηλαδή αναπτύξει ανθεκτικότητα.
Η κατοχή έχει μεγαλύτερη διάρκεια, ισχυρότερο αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή, αποδυναμώνει τον άνθρωπο και τον υποτάσσει.
Η κρίση είναι μια ξαφνική ρήξη της συνέχειας της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, που προκαλεί πόνο, τους κάνει ανήμπορους, τους τραυματίζει. Άρα η κρίση οδηγεί σε τραύμα; Και τι γίνεται σε τέτοιες περιπτώσεις ανεπούλωτων και ανείπωτων τραυμάτων;
Όχι ακριβώς. Η κρίση δεν οδηγεί πάντοτε σε τραύμα και η αντιμετώπισή της μπορεί να λειτουργήσει επουλωτικά. Το τραύμα είναι ψυχικά πιο επώδυνο και πιο περίπλοκη η αντιμετώπισή του. Το ψυχολογικό τραύμα αναφέρεται σε ένα συμβάν της ζωής ενός ατόμου ή μιας κοινότητας και ορίζεται από την έντασή του, από την αδυναμία του ατόμου ή της κοινότητας να το αντιμετωπίσει επαρκώς και από τον συγκλονισμό και τις παθογόνες επιπτώσεις διαρκείας που επιφέρει στην ψυχική οργάνωση. Το τραύμα προκαλεί διεγέρσεις υπερβολικές, σε σύγκριση με την αντοχή του ατόμου ή της κοινότητας. Είναι ένας βίαιος κλονισμός που προκαλεί ρήξη της συνέχειας των ψυχικών ή και των σωματικών λειτουργιών, για να οδηγήσει εντέλει σε μια γενική μετατροπή του ψυχισμού. Συνεπώς, η κρίση και το τραύμα, σε επίπεδο ψυχικό, έχουν δύο κοινά σημεία (κλονισμό και ρήξη) και μία διαφορά. Το τραύμα οδηγεί σε πιο μόνιμες συνέπειες στο σύνολο της ψυχικής οργάνωσης. Με απλά λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το άτομο ή οι κοινότητες που υποφέρουν από ανεπούλωτα τραύματα εξακολουθούν να ζουν αποξενωμένοι από τον ίδιό τους τον εαυτό, ενώ η οδύνη παραμένει στον πυρήνα της ύπαρξή τους και τους φθείρει τόσο ψυχολογικά όσο και σωματικά, όπως ακριβώς θα γινόταν και με ένα οργανικό ανεπούλωτο τραύμα.
Το τραύμα αναγκάζει το άτομο ή το σύνολο/συλλογικότητα να αναπτύξει ψυχικές άμυνες; Τι είδους άμυνες και πώς λειτουργούν;
Οι ψυχικές άμυνες προϋπάρχουν. Αναπτύσσονται καθώς αναπτυσσόμαστε και οι ίδιοι. Είναι ένα τρόπος να αντέχουμε τα προσκόμματα της ζωής. Όταν κάτι μας υπερβαίνει, οι ψυχολογικοί αμυντικοί μηχανισμοί παραποιούν υποσυνείδητα λίγο την πραγματικότητα για να μπορέσουμε να αντέξουμε τα δυσάρεστα συναισθήματα ωσότου κάπως εκτονωθούν. Συνεπώς έως ένα βαθμό, η πρόσκαιρη ενεργοποίηση αμυντικών μηχανισμών είναι χρήσιμη. Το πρόβλημα με το τραύμα είναι ότι διαταράσσει και επηρεάζει ολόκληρο τον ψυχισμό για μεγάλα χρονικά διαστήματα, οπότε οι αμυντικοί μηχανισμοί παγιώνονται και το άτομο γίνεται δυσλειτουργικό. Για παράδειγμα, η αποσύνδεση του συναισθήματος είναι ένα αμυντικός μηχανισμός. Το άτομο αναφέρεται στο συμβάν σαν να αφορά κάποιον τρίτο, ακριβώς γιατί εάν αποδεχθεί τη συναισθηματική αναστάτωση που του προκαλεί θα καταρρεύσει. Εξακολουθεί μηχανικά να ζει, χωρίς να μπορεί να μεταβολίσει ψυχολογικά το συμβάν, που σημαίνει ότι δεν μπορεί να σκεφτεί γι’ αυτό ούτε και πώς να το αντιμετωπίσει. Η άρνηση επίσης είναι αμυντικός μηχανισμός. Όπως όταν η οικογένεια ενός αγνοούμενου προτιμά να σκέφτεται ότι αυτός ζει κάπου αλλού και ίσως κάποτε επιστρέψει -κι ας έχουν περάσει 50 χρόνια- και συμπεριφέρεται ανάλογα (π.χ. κρατάει το δωμάτιό του αναλλοίωτο), παρά να αποδεχτεί ότι αυτός έχει μάλλον χαθεί. Ή η εξιδανίκευση, δηλαδή η πίστη ότι κάποιος ισχυρός και καλύτερος από εμάς (π.χ. το κράτος, οι μεγάλες δυνάμεις) θα λύσει το πρόβλημα για λογαριασμό μας.
Είναι θέμα συλλογικής συνείδησης; Ξεπερνιέται;
Το τραύμα διαρρηγνύει ολόκληρη την ύπαρξη, άρα και την ταυτότητα. Το άτομο δεν ξέρει ποιος είναι μετά από όσα έζησε, ούτε και ποιος μπορεί να γίνει μέσα στη νέα, πρωτόγνωρη συνθήκη. Όταν αυτό συμβαίνει σε επίπεδο ατομικό, βάλλεται και η συλλογική ταυτότητα και συνεπώς ή έννοια του «κοινού» που βρίσκεται στον πυρήνα της συλλογικής συνείδησης. Για να αναπτυχθεί ξανά η συλλογική συνείδηση, τα άτομα και η κοινότητες πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τους εαυτούς τους. Δηλαδή, το ποιοι είναι στην τρέχουσα συνθήκη. Αλλά, για να γίνει αυτό, χρειάζεται να μοιραστούν συναισθήματα, αναμνήσεις και σκέψεις σε επίπεδο προσωπικής και συλλογικής ιστορίας, με λόγο που πηγάζει από μέσα τους, όχι με όρους πολιτικής ή διπλωματίας ή κομματικής ιδεολογίας. Να αναπτύξουν ξανά, στη βάση της κοινής ατομικής εμπειρίας, την αίσθηση του συλλογικού. Να καταλάβουν τι έχει συμβεί και τι έχει αλλάξει, ώστε καθώς διεργάζονται το παρελθόν -και τα λάθη του- να καταφέρουν να σκεφτούν ένα καλύτερο κοινό μέλλον.
ΔΡ ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΙΚΕΛΛΙΔΗΣ, ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ
«Μια κρίση, όπως ο πόλεμος και η κατοχή, αποτελεί μια ξαφνική ρήξη της συνέχειας της καθημερινής ζωής, προκαλώντας τραύμα»
Το κυπριακό πρόβλημα, που περιλαμβάνει την εισβολή και κατοχή, έχει βαθιά ψυχολογική διάσταση που επηρεάζει τον ανθρώπινο ψυχισμό τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, λέει ο ψυχίατρος, διευθυντής στο Κέντρο Διακρανιακής Μαγνητικής Διέγερσης και επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, δρ Γιώργος Μικελλίδης.
Κωδικοποιώντας τα αποτελέσματα μιας κρίσης, όπως ο πόλεμος και η κατοχή, καθώς και το αποτύπωμα στον ανθρώπινο ψυχισμό, ο ψυχίατρος ανέφερε ότι προκαλούν έντονο συναισθηματικό και ψυχολογικό στρες.
Σε ατομικό επίπεδο, τα άτομα μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα μετατραυματικού στρες (PTSD), άγχος, κατάθλιψη και διαταραχές ύπνου. Επίσης, η εμπειρία του πολέμου μπορεί να επηρεάσει την αυτοεκτίμηση, την αυτοεικόνα και τη γενικότερη ψυχική υγεία των ατόμων.
Σε συλλογικό επίπεδο, η συλλογική ταυτότητα και η κοινωνική συνοχή μπορούν να διαταραχθούν. Υπάρχει ένας κοινός πόνος και ένα αίσθημα απώλειας και αδικίας που μεταφέρεται στις επόμενες γενιές, δημιουργώντας μια κουλτούρα τραύματος και μνήμης.
Διεργασίες στον εγκέφαλο μετά από βίαιες κρίσεις
Μετά από βίαιες κρίσεις, ο εγκέφαλος υφίσταται σημαντικές αλλαγές.
• Στη νευροχημεία: Υπάρχει αύξηση των επιπέδων του στρες, ορμονών, όπως η κορτιζόλη, που μπορεί να επηρεάσει την εγκεφαλική λειτουργία και την ψυχική υγεία.
• Διαταραχές στην επεξεργασία της μνήμης: Οι τραυματικές εμπειρίες μπορεί να αποθηκευτούν ως ασυνείδητες ή δυσάρεστες μνήμες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά και την ψυχολογία των ατόμων.
• Αναδιοργάνωση των νευρωνικών δικτύων: Ο εγκέφαλος μπορεί να αναπροσαρμόσει τις συνάψεις του με τρόπους που επηρεάζουν τη συναισθηματική επεξεργασία και τις αντιδράσεις στο στρες.
Η σχέση κρίση-τραύματος
Σύμφωνα με τον ψυχίατρο, μια κρίση, όπως ο πόλεμος και η κατοχή, αποτελεί μια ξαφνική ρήξη της συνέχειας της καθημερινής ζωής, προκαλώντας τραύμα.
Τραύμα: Οι καταστάσεις κρίσης προκαλούν σοβαρά τραύματα που μπορεί να μην επουλωθούν ποτέ πλήρως. Αυτά τα τραύματα μπορεί να είναι σωματικά, ψυχικά ή συναισθηματικά και μπορούν να διαρκέσουν για χρόνια.
Ανείπωτα τραύματα: Τα τραύματα που δεν έχουν αντιμετωπιστεί ή εκφραστεί μπορεί να μετατραπούν σε χρόνιο ψυχικό πόνο, επηρεάζοντας την καθημερινή λειτουργικότητα και τις διαπροσωπικές σχέσεις των ατόμων.
Ανάπτυξη ψυχικών αμυνών
Το τραύμα αναγκάζει τα άτομα και τις συλλογικότητες να αναπτύξουν ψυχικές άμυνες. Σε ατομικό επίπεδο (ατομικές άμυνες), οι μηχανισμοί άμυνας περιλαμβάνουν την άρνηση, την απώθηση, τη διασπαστικότητα και την αποφυγή. Αυτές οι άμυνες βοηθούν το άτομο να αντιμετωπίσει το άμεσο στρες αλλά μπορεί να δημιουργήσουν μακροπρόθεσμα προβλήματα ψυχικής υγείας.
Σε συλλογικό επίπεδο (συλλογικές άμυνες), οι κοινότητες μπορεί να αναπτύξουν συλλογικούς μηχανισμούς, όπως η μνήμη και η αφήγηση, για να διατηρήσουν τη συλλογική ταυτότητα και να επεξεργαστούν το τραύμα. Αυτοί οι μηχανισμοί μπορούν να ενισχύσουν τη συνοχή και την ανθεκτικότητα της κοινότητας.
Η κρίση και το τραύμα είναι ζητήματα συλλογικής συνείδησης αφού το τραύμα που βιώνει μια κοινότητα μπορεί να διαμορφώσει μια συλλογική συνείδηση, που περιλαμβάνει την ιστορική μνήμη και την κοινή ταυτότητα. Η κατανόηση και η αποδοχή αυτού του τραύματος είναι κρίσιμες για την ψυχολογική ανάρρωση.
Υπέρβαση του τραύματος
Η υπέρβαση του τραύματος απαιτεί συνειδητή προσπάθεια για αποκατάσταση, που μπορεί να περιλαμβάνει συλλογικές τελετουργίες, μνήμη και αφηγήσεις. Επίσης, οι θεσμοί ψυχικής υγείας και η κοινωνική υποστήριξη είναι καθοριστικοί για τη θεραπεία και την αποκατάσταση.
Το κυπριακό πρόβλημα, επεσήμανε ο ψυχίατρος, έχει δημιουργήσει βαθιές ψυχολογικές επιπτώσεις, τόσο ατομικές όσο και συλλογικές, προσθέτοντας ότι η κατανόηση αυτών των επιπτώσεων και η ανάπτυξη μηχανισμών αντιμετώπισης είναι κρίσιμες για την ψυχική ανάρρωση και τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής.
ΔΡ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΤΑΥΡΙΝΙΔΗΣ, ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
«Στην ακραία τους εκδοχή οι ψυχικοί μηχανισμοί άμυνας αποσυνδέουν το άτομο από τη συνείδηση ή τον πραγματικό κόσμο και αντικαθιστούν τα συμπτώματα του τραύματος με άλλες δυσλειτουργικές συμπεριφορές»
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, δρ Παναγιώτης Σταυρινίδης, ο οποίος επεσήμανε ότι στην ακραία τους εκδοχή, οι ψυχολογικοί μηχανισμοί άμυνας, που δημιουργεί ο άνθρωπος μετά από κρίσεις, αποσυνδέουν το άτομο από τη συνείδηση ή τον πραγματικό κόσμο και ουσιαστικά αντικαθιστούν τα συμπτώματα του τραύματος με άλλες δυσλειτουργικές συμπεριφορές.
Ποια είναι τα αποτελέσματα μια κρίσης, όπως ο πόλεμος, στον ανθρώπινο ψυχισμό, ατομικά και συλλογικά;
Σε συλλογικό επίπεδο δύσκολα μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι ως λαός βιώσαμε συλλογικά μια από τις πλέον τραυματικές εμπειρίες. Για να καταλάβει κανείς το μέγεθος της εμπειρίας αυτής, δύσκολα βρίσκει στην ανθρώπινη ιστορία παρόμοιου μεγέθους συλλογικό βίωμα όπου ένας ολόκληρος λαός βρέθηκε υπό τον φόβο της ολικής εξαφάνισής του και της απόλυτης καταστροφής. Αυτό δεν μπορούσε παρά στα χρόνια που ακολούθησαν να αποτυπωθεί στην ελληνοκυπριακή ταυτότητα, να δημιουργήσει εύλογους υπαρξιακούς φόβους αλλά, και στην πιο ακραία εκδοχή, κάποιες φοβίες. Το ενδιαφέρον επίσης είναι ότι η εμπειρία αυτή ήταν τόσο συγκλονιστική που βλέπουμε πλέον κάποιες γενεές μετά αυτή να μεταβιβάζεται και να δημιουργείται μέσα στις δεκαετίες το διαγενεακό τραύμα.
Σε ατομικό επίπεδο, θεωρώ ότι η παράμετρος της εγγύτητας μαζί με την ένταση του τραύματος ήταν καθοριστικές. Γι’ αυτό και, παρά τα κοινά στοιχεία, έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να δει κανείς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του τραύματος σε επιμέρους ομάδες. Για παράδειγμα αλλιώς βίωσε ένας αιχμάλωτος πολέμου το τραύμα, αλλιώς οι νεαρές ή μεγαλύτερες γυναίκες που θυματοποιηθήκαν σωματικά και σεξουαλικά, αλλιώς τα παιδιά που στάληκαν στην Ελλάδα, οι εκτοπισμένοι που περίμεναν να επιστρέψουν στα σπίτια τους, οι συγγενείς των αγνοουμένων που πίστευαν ότι τα αγαπημένα τους πρόσωπα ζούσαν, και, βεβαίως, πολύ διαφορετικά βίωσαν την εισβολή άτομα τα οποία γεωγραφικά και ψυχολογικά πολύ λίγο τα άγγιξε.
Τι γίνεται σε περιπτώσεις ανεπούλωτων και ανείπωτων τραυμάτων;
Η κρίση είναι η αιτία του τραύματος και το ψυχολογικό τραύμα είναι το αποτύπωμα μιας κρίσης. Είναι ο τρόπος, αν θέλετε, που ο ψυχισμός προσπαθεί να νοηματοδοτήσει την τραυματική εμπειρία, να τη διαχειριστεί και να μπορέσει να διατηρήσει την ισορροπία και λειτουργικότητά του. Ενίοτε αυτό συμβαίνει σχετικά επιτυχώς, ιδιαίτερα στα άτομα με υψηλή ανθεκτικότητα και υγιή υποστηρικτικό ιστό, άλλοτε όμως ο άνθρωπος καταρρέει, ανήμπορος να ανταπεξέλθει των δομικών αλλαγών που επιφέρει το τραύμα στην ταυτότητά του, στα συναισθήματα και στη σκέψη του.
Το τραύμα αναγκάζει το άτομο ή το σύνολο/συλλογικότητα να αναπτύξει ψυχικές άμυνες; Τί είδους άμυνες και πώς λειτουργούν;
Οι μηχανισμοί αυτοπροστασίας του εγώ ή αλλιώς μηχανισμοί άμυνας θεωρούνται τουλάχιστον από ψυχαναλυτικής σκοπιάς ότι (α) είναι ασυνείδητοι, (β) εξισορροπούν το σύστημα όταν βρεθεί ενώπιον δυσφορίας, ανυπέρβλητου άγχους και τραύματος και (γ) είναι δίκοπο μαχαίρι, για να το πω εκλαϊκευμένα. Δηλαδή, ενώ η βασική τους λειτουργία είναι η εξισορρόπηση του ψυχισμού διά της διαστρέβλωσης της πραγματικότητας ή του βιώματος, εάν προτιμάτε, εντούτοις στην ακραία τους εκδοχή οι μηχανισμοί άμυνας αποσυνδέουν το άτομο από τη συνείδηση ή τον πραγματικό κόσμο και ουσιαστικά αντικαθιστούν τα συμπτώματα του τραύματος με άλλες δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Για κάποιους μπορεί να είναι χρήση ουσιών, για άλλους ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, για τρίτους δυσλειτουργία στις σχέσεις τους, για παιδιά μια έξαρση επιθετικότητας ή άλλων δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών και πάει λέγοντας.
