Στειρώσεις γυναικών στην Κύπρο: Παραμένουμε στον μεσαίωνα

Της Άντριας Καδή*

Οι κηδεμόνες, οι σύζυγοι, οι σύντροφοι γυναικών με αναπηρίες αλλά και οι κυβερνήσεις σε 13 κράτη μέλη της ΕΕ, μεταξύ των οποίων και η Κύπρος, εφαρμόζουν (μέχρι και σήμερα) σιωπηλά και ατιμώρητα απάνθρωπες και επιβλαβείς πρακτικές αναγκαστικής στείρωσης κυρίως σε γυναίκες με νοητική, ψυχοκοινωνική στέρηση και άλλες αναπηρίες, με το επιχείρημα ότι δεν είναι σε θέση να μεγαλώσουν ένα παιδί. Άτομα με αναπηρίες υποβάλλονται ακόμη και σήμερα σε αναγκαστικές στειρώσεις -μια διαδικασία παντελώς νόμιμη, αρκεί μόνο ο κηδεμόνας τους να κρίνει ότι είναι ακατάλληλοι να γίνουν γονείς. Την ίδια ώρα, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για γυναίκες σε ιδρύματα όπου μπορεί να βιάζονται και οι στειρώσεις να πάνε χέρι με χέρι με τις αμβλώσεις. Γύρω από το θέμα, όμως, επικρατεί ένα πέπλο σιωπής. «Δεν θα πάρεις ποτέ απαντήσεις για το πόσο συχνά συμβαίνει. Κανείς δεν μιλάει», ανέφερε ο Πρόεδρος της Κυπριακής Συνομοσπονδίας Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥΣΟΑ), Χριστάκης Νικολαΐδης.

Η Κύπρος είναι μια από τις χώρες της ΕΕ όπου η αναγκαστική στείρωση σε άτομα με αναπηρίες είναι νόμιμη ή δεν απαγορεύεται ρητά. Όμως, το θέμα συχνά κρατείται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, πίσω από πόρτες κλινικών, δομών και ιδρυμάτων. Ο κ. Νικολαΐδης, ωστόσο, είναι κατηγορηματικός ότι η πρακτική ασκείται, κυρίως, σε άτομα με νοητική αναπηρία.

Η καταγγελία

Το τι ακριβώς ισχύει στη χώρα μας καταδεικνύει η καταγγελία που έγινε πέρσι από την Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥΣΟΑ) και αφορά σε περίπτωση γυναίκας με νοητική αναπηρία την οποία στείρωσαν αφού γέννησε, έτσι ώστε να μην είναι σε θέση στο μέλλον να τεκνοποιήσει. Η στείρωση έγινε με τη συγκατάθεση του κηδεμόνα της γυναίκας και χωρίς τη συγκατάθεσή της. «Εσάσαμε σε», της είπε ο γιατρός όταν ξύπνησε, όπως ισχυρίστηκε ο πρόεδρος της ΚΥΣΟΑ Χριστάκης Νικολαΐδης. Πρόσθεσε ότι οι κακοποιήσεις και οι βιασμοί σε ιδρύματα είναι κοινό μυστικό, ωστόσο, είναι δύσκολο να βρεθούν στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτούς τους ισχυρισμούς. Ο Ιάκωβος Βαλανίδης, πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Συνδέσμου Γονέων και Φίλων των Παιδιών με ειδικές ανάγκες, ανέφερε ότι δεν έχει ακούσει ποτέ να γίνονται αναγκαστικές στειρώσεις. «Κανένας από τους γονείς με τους οποίους έχω συναναστραφεί όλα αυτά τα χρόνια δεν μου έθεσε τέτοια ζητήματα». Ωστόσο, οι ανησυχίες για τους βιασμούς πίσω από τους κλειστούς τοίχους των ιδρυμάτων είναι μια σκληρή πραγματικότητα, υποστηρίζει. «Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τι συμβαίνει εκεί. Αυτοί οι χώροι είναι κλειστοί και ειδικά σε περιπτώσεις που οι άνθρωποι δεν μπορούν να μιλήσουν. Κανείς δεν θα μάθει ποτέ τι συμβαίνει».

Ο γυναικολόγος δρ Γαβριήλ Καλακουτής αναφέρει, ωστόσο, ότι οι αναγκαστικές στειρώσεις γίνονται «σε σπάνιες περιπτώσεις… για καθυστερημένες». Με τη χρήση του όρου «καθυστερημένες» να παίρνει τη συζήτηση πίσω δεκαετίες, ο Καλακούτης αναφέρθηκε σε μια πρόσφατη περίπτωση γυναίκας, η οποία οδήγησε σε αναγκαστική στείρωση την 30χρονη κόρη της. «Υπήρχαν μερικοί τύποι που την παρενοχλούσαν [την κόρη] και έτσι η μαμά προτίμησε να τη στειρώσει».

Τι προβλέπει η νομοθεσία

Σύμφωνα με την κυπριακή νομοθεσία, η αναγκαστική στείρωση αποτελεί ποινικό αδίκημα, το οποίο τιμωρείται με φυλάκιση έως και 10 έτη ή/και πρόστιμο. Ωστόσο, οι νόμοι περί ψυχικής υγείας επιτρέπουν την πραγματοποίηση μιας παρεμβατικής διαδικασίας όπως η στείρωση, εάν ο κηδεμόνας τους δώσει συναίνεση. Ο κ. Νικολαΐδης χαρακτηρίζει την πρακτική «αναχρονιστική» που «ανήκει στον Μεσαίωνα».

Ζητούν απαγόρευση

Η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία έχει επανειλημμένα ζητήσει την απαγόρευση της αναγκαστικής στείρωσης. Έχει τονίσει ότι η πρακτική αυτή μπορεί να θεωρηθεί μορφή σκληρής, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας. Η αναγκαστική στείρωση παραμένει νόμιμη ή δεν απαγορεύεται ρητά στη Βουλγαρία, την Κύπρο, την Κροατία, τη Δανία, την Εσθονία, την Ουγγαρία, τη Φινλανδία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, την Πορτογαλία, τη Σλοβακία και την Τσεχία, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Φόρουμ για την Αναπηρία (EDF). Πάντως, ούτε η πρόεδρος του Συνδέσμου Γυναικολόγων δρ Αφροδίτη Ελισσαίου είχε ακούσει ποτέ να γίνονται αναγκαστικές στειρώσεις στην Κύπρο, όπως ανέφερε.

Η τελευταία έκθεση των ΗΠΑ για τα ανθρώπινα δικαιώματα (2023) διευκρινίζει ότι «δεν υπήρξαν αναφορές για εξαναγκαστικές αμβλώσεις ή αναγκαστική στείρωση». Εντόπισε ωστόσο ότι μια ΜΚΟ προειδοποίησε για ύποπτες περιπτώσεις ατόμων με νοητική αναπηρία που υποβάλλονται σε αμβλώσεις ενώ ζουν σε σπίτια για άτομα με αναπηρία. Η έκθεση τόνισε, επίσης, ότι οι εκκλήσεις προς την Αστυνομία και τις Κοινωνικές Υπηρεσίες να διερευνήσουν το θέμα έπεσαν ουσιαστικά στο κενό, καθώς οι αρχές «δεν ανταποκρίθηκαν».

Ψυχική υγεία και σεξ

Ο Δημήτρης Παρπέρης, ψυχολόγος του Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού, ανέφερε ότι πιθανότατα ο φόβος και η έλλειψη σωστής εκπαίδευσης γύρω από το σεξ να ωθούν τους γονείς να επιδιώξουν μια αναγκαστική στείρωση για τα παιδιά τους. «Όταν τα άτομα με αναπηρία αρχίζουν να έχουν σεξουαλικές ορμές, μπορεί να είναι δύσκολο για τους γονείς να το διαχειριστούν». Το θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που συζητείται έντονα στην Κύπρο σε συνδυασμό με το ταμπού της ψυχικής υγείας, η ιδέα της διεξαγωγής συζητήσεων για ασφαλές και συναινετικό σεξ με άτομα με νοητική αναπηρία, δεν είναι τόσο εκτεταμένη όσο θα έπρεπε, υπογράμμισε ο κ. Παρπέρης. Παρ' όλα αυτά, γίνονται προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση και έχουν αναπτυχθεί εκπαιδευτικά προγράμματα, επεσήμανε. «Είναι απολύτως εφικτό για τα άτομα με αναπηρία να έχουν υγιή και ικανοποιητική σεξουαλική ζωή». Χωρίς τη συζήτηση όμως γύρω από το θέμα, τα άτομα με αναπηρία γίνονται ακόμα πιο ευάλωτα. Επισημαίνει ότι αν και δεν γνωρίζει ότι γίνονται σήμερα αναγκαστικές στειρώσεις, «αν συμβαίνουν σήμερα, είναι απαράδεκτο, δεδομένου ότι υπάρχουν διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις, όπως το σπιράλ, το οποίο προσφέρει μια πολύ λιγότερο επεμβατική διαδικασία που μπορεί να καθησυχάσει ανησυχίες χωρίς να παραβιάζει την αυτονομία ενός ατόμου στον βαθμό που μπορεί να το κάνει μια μόνιμη επέμβαση», εξηγεί.

Από την πλευρά του, ο κ. Βαλανίδης προσθέτει ότι «υπάρχουν περιπτώσεις που μια γυναίκα δεν είναι σε θέση να μεγαλώσει ένα παιδί. Η ευθύνη μπορεί να πέσει στους παππούδες και τις γιαγιάδες που μπορεί να φοβούνται για το μέλλον όταν πεθάνουν. Σε ειδικές περιπτώσεις θα πρέπει να γίνεται αναγκαστική στείρωση», υποστηρίζει. Ο Νικολαΐδης το απορρίπτει αυτό κατηγορηματικά. «Ποιος είναι αυτός που θα αποφασίσει τι θα συμβεί στο σώμα κάποιου άλλου; Φυσικά και τα άτομα με αναπηρία μπορούν να είναι γονείς», υπέδειξε.

Πανευρωπαϊκές προσπάθειες

Το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Αναπηρίας (EDF) έχει κάνει μεγάλες προσπάθειες για την απαγόρευση της αναγκαστικής στείρωσης. Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές απέτυχαν τον Φεβρουάριο όταν η Οδηγία για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας δεν συμπεριέλαβε τις αναγκαστικές στειρώσεις. Η Pirkko Mahlamäki, πρόεδρος της Επιτροπής Γυναικών του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Αναπηρίας, εξέφρασε την απογοήτευσή της για την εξέλιξη αυτή. «Θα έπρεπε να ήταν αυτονόητο βήμα η απαγόρευση μιας τόσο βάρβαρης πρακτικής, να σταματήσει η στείρωση των γυναικών παρά τη θέλησή τους και χωρίς τη γνώση ή τη συγκατάθεσή τους. Τα κράτη πρέπει να ενεργούν σύμφωνα με τα αιτήματα των γυναικών με αναπηρία και να διασφαλίζουν τα δικαιώματά τους, αντί να λαμβάνουν αποφάσεις για λογαριασμό τους!». Μια από τις πρωταγωνίστριες στην εκστρατεία κατά της αναγκαστικής στείρωσης σε ολόκληρη την ΕΕ είναι η Ισπανίδα ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, Cristina Paredero. Σε συνέντευξή της στο Reuters δήλωσε ότι έπεσε θύμα αναγκαστικής στείρωσης, αφού διαγνώστηκε με μια μορφή αυτισμού σε ηλικία 18 ετών. Λέει ότι οι γονείς της, της είπαν πως δεν έπρεπε ποτέ να κάνει παιδιά και την πίεσαν να συμφωνήσει να υποβληθεί σε στείρωση. Η Paredero, η οποία είναι σήμερα 31 ετών και θυμωμένη με τους γονείς της για ό,τι συνέβη, βοήθησε στη σύνταξη ενός νόμου το 2020 που απαγορεύει την αναγκαστική ή εξαναγκαστική στείρωση στην Ισπανία και τώρα αγωνίζεται για να τεθεί εκτός νόμου αυτή η πρακτική σε ολόκληρη την ΕΕ. «Όλες οι γυναίκες έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν μόνες τους», δήλωσε στο Reuters. Έχει πλέον κόψει όλους τους δεσμούς με τους γονείς της.

*Πηγή: Cyprus Mail