Προδομένη, διασκορπισμένη Αιγιαλούσα - Εκεί που τελειώνει ο εγκλωβισμός αρχίζει ο εκτοπισμός

Του Ηλία Παντελίδη*

Το 1911 κατοικούσαν 2.519 άτομα στη Γιαλούσα και 13 στην Αγία Τριάδα. Το 1973 οι κάτοικοι της Γιαλούσας ήταν 2.460 και της Αγίας Τριάδας 1.212. Η Αγία Τριάδα «αυτονομήθηκε» μεταξύ των ετών 1931-1946. Τον πρώτο Αύγουστο του εγκλωβισμού, κατά την 4η Αυγούστου 1975 στη Γιαλούσα ζούσαν 1.841 και στην Αγία Τριάδα 1.010 ψυχές. Οι τελευταίοι κάτοικοι της Γιαλούσας εκδιώχθηκαν μετά τη συνάντηση Μακαρίου, Ντενκτάς, Βάλντχαϊμ στις 12 Φεβρουαρίου του 1977. Ανάμεσα στους τελευταίους, την άνοιξη του 1977 ήταν η οικογένεια του Παντελή Ηλία Παντελίδη, του Σώτου Χατζησωτηρίου. Οι Γιαλουσίτες διασκορπίσθηκαν σε 177 κοινότητες. Τι συνέβη στη μη κατεχόμενη Κύπρο ήταν απίστευτο. Σύμφωνα με σχετικά πρόσφατα δεδομένα, ο πίνακας διασκορπισμού τα λέει όλα. Την κρίσιμη για τους Γιαλουσίτες εποχή, υπουργός Εσωτερικών ήταν ο κύριος Χριστόδουλος Βενιαμίν, (15/01/1975 - 06/01/1985) με πρόεδρο τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και μετά τις 3/8/1977 τον Σπύρο Κυπριανού.

Μηδενική ενσυναίσθηση

Από έλλειψη ενσυναίσθησης, είτε σκόπιμα, είτε από αμέλεια, ή από έλλειψη ενδιαφέροντος οι κάτοικοι της Γιαλούσας διασκορπίσθηκαν σε συνοικισμούς εκτοπισμένων, σε οικισμούς αυτοστέγασης ή σε μικρά αλλά πανάκριβα ενοικιασμένα υποστατικά. Οικογένειες έγιναν κομμάτια, συγγενείς και φίλοι χάθηκαν, άλλοι στην ανατολή και άλλοι στη δύση. Ίσως κάποιοι να έβλεπαν τη συσπείρωση των εκτοπισμένων ως μια ανεπιθύμητη εχθρική κατάσταση, ως εκ τούτου γνωρίζοντας τις γραφές με αγαλλίαση, αντιλήφθηκαν πως… «και διασκορπισθήτωσαν οι εχθροί αυτού».

Ταυτόχρονα και παράλληλα, με τον διασκορπισμό των εκτοπισμένων, ο υπουργός - κηδεμόνας των τουρκοκυπριακών περιουσιών (σπίτια και 500.00 σκάλες γης), απολάμβανε… «πεδίον δόξης λαμπρόν»! Λειτουργούσε και αυτός και πολλοί λειτουργοί του με πνεύμα ευνοιοκρατίας και κομματοκρατίας, αγνοώντας προκλητικά το γεγονός πως οι εκτοπισθέντες άφησαν στα κατεχόμενα 1.500.000 περίπου σκάλες γης.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Μηδενική ενσυναίσθηση απέδειξαν το 1974 και στα επόμενα χρόνια κάποιοι Κύπριοι αξιωματούχοι, οι «διασκορπιστές». Κανένα γνήσιο ενδιαφέρον για τον κόσμο που σταδιακά εκδίωξε ο Αττίλας και διασκόρπιζαν ηγετικά στελέχη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Να σημειωθεί πως πολλοί Γιαλουσίτες φεύγοντας σταδιακά από τη γενέθλια γη, έφερναν μαζί τους μια γλάστρα με βασιλικό, μια γαρουφαλλιά ή έναν μικρό κάκτο, λίγο χώμα από τον τόπο τους. Οι τελευταίες λέξεις του Ηλία Βενέζη, στο βιβλίο του «Αιολική γη», λίγη σημασία είχαν για τους κύριους «διασκορπιστές». Έγραψε ο Βενέζης: «Τα μάτια τους δακρυσμένα στέκουν εκεί. -Δεν είναι τίποτα λέω / Λίγο χώμα / Γη, Αιολική Γη, Γη του τόπου μου».

Αυτήν την γλάστρα με τον βασιλικό την ενστερνίστηκε ο μέγας ποιητής Κυριάκος Χαραλαμπίδης, ένιωσε το κλάμα της Έλλης και έγραψε το ποίημα του «Αιγιαλούσης επίσκεψις». Εξέδωσε και την ποιητική συλλογή «Αχαιών ακτή» στην οποία γράφει: Ήθελα να μπορούσα να πετούσα / (και να μη με θωρούν)/ πάνω απ’ αυτό που λέγεται νησί / απ’ τη Γραμμή του Αττίλα πέρα […].

Παγκόσμιος διασκορπισμός

Η μαζική μετακίνηση ανθρώπων συνέβαινε ανέκαθεν ως αποτέλεσμα της αρχέγονης επιθυμίας για επιβίωση. Σεισμοί, λοιμοί, κατακλυσμοί, εκρήξεις ηφαιστείων, οδηγούν ανθρώπους ζώα και πτηνά σε μαζικές μετακινήσεις. Μαζικές μετακινήσεις παρουσιάζονται και στη διάρκεια των περισσοτέρων πολεμικών συγκρούσεων, πάντοτε με την κρυφή ενδόμυχη ελπίδα της σύντομης επιστροφής. Αλίμονο όμως, παντού και πάντοτε διαχρονικά σε ολόκληρο τον πλανήτη όλοι οι πόλεμοι είναι έγκλημα κατά της ανθρωπότητας με καταστροφικά, μακροχρόνια αποτελέσματα για πολλούς και ευεργετικά για λίγους (όπως τους κλέφτες, τους λεηλάτες, τους μαυραγορίτες). Ένα δεκαετής φρικτός πόλεμος που έμεινε στην ιστορία και μελετήθηκε όσο λίγοι είναι ο Τρωικός. Στο τέλος του πολέμου, που επικά ύμνησε ο Όμηρος, ο Τεύκρος γιος του σκληρού Τελαμώνα βασιλιά της Σαλαμίνας έρχεται στην Κύπρο εξόριστος και βασιλεύει σε μια άλλη Σαλαμίνα που ίδρυσε στο νησί. Ιστορικά, επιβεβαιώνεται η ίδρυση της Σαλαμίνας της Κύπρου γύρω στα 1100 π.Χ. Ο Τεύκρος, ο καλύτερος τοξότης των Ελλήνων, προσάραξε σε ένα ακρογιάλι της Καρπασίας που από τότε το λένε Αχαιών Ακτή. Γράφει ο Στράβωνας: «Στράβων: Άπαντα 14. VI. Απομένει να περιγράψω τη νήσο Κύπρο… […] Μετά βρίσκεται το Αφροδίσιο, όπου το νησί είναι στενό. Για τη Σαλαμίνα είναι μια διαδρομή εβδομήντα στάδια. Μετά η ακτή των Αχαιών, όπου πρώτα αγκυροβόλησε ο Τεύκρος που έκτισε τη Σαλαμίνα της Κύπρου, διωγμένος, όπως λένε, από τον πατέρα του Τελαμώνα. Μετά η πόλη η Καρπασία, με λιμάνι». Σε αυτό το ακρογιάλι του Τεύκρου που το λένε Αχαιών Ακτή μού έλαχε η μοίρα να γεννηθώ, σε τόπο πανέμορφο λουσμένο στο φως και σε χρώματα, στο θαλασσί, το ουρανί και το πράσινο των χαμηλών λόφων του ανατολικού Πενταδακτύλου.

Το 2023 η τεχνολογία καλπάζει και με έναν απλό έλεγχο DNA είναι δυνατόν να υπάρξει συσχέτιση ενός προσώπου με όλους τους συγγενείς που έχουν προβεί στην ίδια διαδικασία που προσφέρει ο παγκόσμιος ιστός. Κάνοντας το τεστ, τα δεδομένα στο σύστημα αποδεικνύουν πως έχω 17 συγγενικά πρόσωπα διασκορπισμένα στην Κύπρο. Πρόσωπα που έχουν κάνει το ίδιο γενεαλογικό τεστ, στον ίδιο οργανισμό. Πολλοί άλλοι συγγενείς δεν το έχουν κάνει.

Παγκοσμίως 209 συγγενείς (με τεστ DNA) είναι διασκορπισμένοι σε τρεις ηπείρους. Είναι δεδομένη η ύπαρξη 35 συγγενικών προσώπων σε ΗΠΑ και Καναδά, 35 σε Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία και 139 σε Ηνωμένο Βασίλειο. Κάποιους γνωρίζω προσωπικά, άλλους όχι. Γνωρίζω από πρώτο χέρι πως μερικοί από αυτούς είναι μετανάστες, οι οποίοι ξενιτεύτηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Άλλοι μετανάστευσαν μετά το 1974 και την εκδίωξή τους από τη Γιαλούσα. Πολλοί δεν συμπεριλαμβάνονται στους 209 που προαναφέρθηκαν. Οι συμμαθητές από το Κακούλλιον δημοτικό, ένα από τα καλύτερα δημοτικά σχολεία της Κύπρου, βρίσκονται: ο Πάμπος στη Θεσσαλονίκη, η Νίκη στην Πάτρα, η Αντρούλλα στη Σουηδία, ο Γιαννάκης στις ΗΠΑ. Άλλοι όπως ο Βάσος και ο Πανίκος βρίσκονται από το 1974 στο πάνθεον των αθανάτων. Αιωνία τους η μνήμη.

Όσο για τους άλλους, τι να πούμε τι, για τους θύτες; Ανεξάρτητα από χρώμα, θρησκεία ή εθνότητα, πολλοί ευθύνονται για την προδοσία, την εισβολή, τον εγκλωβισμό, απαγωγές, δολοφονίες, αιχμαλωσίες τον εκτοπισμό και τον διασκορπισμο. Διασκορπίσθηκαν οι Γιαλουσίτες, και πολλοί άλλοι, στα τρία άκρα της Κύπρου και στα τέσσερα άκρα της γης ολόκληρης. Για όλους αυτούς τους θύτες ισχύουν οι τρεις τελευταίες λέξεις της Δ. Σωτηρίου από το βιβλίο της «Ματωμένα χώματα»… Ανάθεμα στους αίτιους.

17/08/1974: Eγκλωβισμός, εκτοπισμός, διασκορπισμός

17 Αυγούστου: Μετά τη μεγάλη προδοσία που την είπανε και αναδίπλωση, οι Τούρκοι ανενόχλητοι έφθασαν στη Γιαλούσα, μέρα Σάββατο περιπατώντας. Η ανατολική Καρπασία είχε εγκαταλειφθεί αμαχητί, αφού είχε προδοθεί από τον αντισυνταγματάρχη Πεζικού Κυριάκο Μαύρο. Στις 17/08 ήρθε ένα τζιπ με Τούρκους στρατιώτες και πυροβόλησαν την προτομή του Σταύρου Στυλιανίδη, αγωνιστή της ΕΟΚΑ, ανάρτησαν τη σημαία τους στον αστυνομικό σταθμό του χωριού και έφυγαν. Στις 19 Αυγούστου, ήρθαν και απήγαγαν εννέα πρόσωπα, το οποία αργότερα δολοφόνησαν στη Γαλάτεια. Οι απαγωγές και δολοφονίες συνεχίστηκαν και αργότερα μετά που ήρθαν τα τουρκικά καμιόνια την Κυριακή 25 Αυγούστου και πήραν πολλούς αιχμαλώτους. Εβδομάδες πολλές μετά, όταν έγινε η ανταλλαγή των αιχμαλώτων, πολλοί επέλεξαν να επιστρέψουν στην προδομένη κατεχόμενη Αιγιαλούσα, αντί να προτιμήσουν τη σχετική ασφάλεια της μη κατεχόμενης Κύπρου.

Ο αποκλεισμός της Γιαλούσας ήταν ασφυκτικός, αρχής γενομένης τον Αύγουστο του 1974. Καμία επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Χωρίς τηλέφωνα, χωρίς ταχυδρομείο, μονάχα κάποια μηνύματα σε έντυπα του Ερυθρού Σταυρού, ανοικτά φύλλα με έντονη γραφή να περιορίζει τα γραφόμενα σε 25 μόνο λέξεις. Τα βάσανα των προδομένων κατοίκων της Γιαλούσας μόλις είχαν αρχίσει. Ακόμη και απλές γεωργικές ασχολίες ήταν αδύνατον να γίνουν χωρίς την άδεια των κατοχικών δυνάμεων. Κλοπές, λιθοβολισμοί, φυλακίσεις ήταν στο καθημερινό μενού. Στις 2 Αυγούστου 1975 υπογράφηκε στην Βιέννη συμφωνία για τους εγκλωβισμένους. Καταπατήθηκε βάναυσα από τους Τούρκους.

Στο κέντρο της Γιαλούσας στέκει ακόμη, ταλαιπωρημένο και μισοάδειο το σπίτι που γεννήθηκα. Το 1974 μέχρι την άνοιξη του 1977 κατοικούσαν εκεί οι γονείς μου, Παντελής και Νίτσα και η μικρή Μαρή, γέννημα του 1969. Τα υπόλοιπα 3 παιδιά ήμασταν αλλού. Μια νύχτα σκοτεινή κοντά στα μεσάνυχτα, ήρθαν κάποιοι αστυνομικοί και στρατιώτες και βροντούσαν την πόρτα. Ακολούθησε απαγωγή του πατέρα μου και εικονική εκτέλεση στον κάμπο. Το έγκλημά του ήταν πως απάντησε κάτι απλό σε αξιωματικό του ΟΗΕ και δεν υπήρχε κοντά αγγλομαθής σπιούνος των Τούρκων να ακούσει τι λέχθηκε. Η περίπτωση αυτή δεν ήταν η μοναδική. Προηγήθηκαν και ακολούθησαν άλλες πολλές. Αποτέλεσμα των απαγωγών, δολοφονιών, εκβιασμών και άλλων δεινών, ήταν η υπογραφή της «εθελοντικής αίτησης» για μετοίκηση στον νότο, με μποναμά τη μεταφορά της οικοσκευής κάθε οικογένειας. Μετά τον σταδιακό εκτοπισμό ακολούθησε ο διασκορπισμός. Φίλοι και συγγενείς, διασκορπίσθηκαν στα 3 άκρα της Κύπρου και σταδιακά στα τέσσερα άκρα της γης.

15/20/07-14/08: Οι προδότες της Κύπρου

15 Ιουλίου: Οι παράφρονες χουντοφασίστες προδότες δεν άνοιξαν μία Κερκόπορτα στην Κύπρο, άνοιξαν χίλιες. Εν γνώση τους οι Ιωαννίδης, Μπονάνος, Γκιζίκης, Γεωργίτσης, Κομπόκης διέλυσαν κάθε αμυντική ικανότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας, προς ηλιθία αγαλλίαση και των Κυπρίων εοκαβητατζήδων και άλλων που ενεργά τους υποστήριξαν.

Στις 20 Ιουλίου, οι Τούρκοι έκαναν αποβίβαση και στις 14 Αυγούστου περίπατο από Λευκωσία σε Μόρφου, Αμμόχωστο και Καρπασία. Στις 14 Αυγούστου, ο Μπιτσάκης και ο Ζαρκάδας, εγκατάλειψαν την Αμμόχωστο. Ο διοικητής της Διοίκησης Ανατολικού Τομέα (ΔΑΤ) συνταγματάρχης Αντώνιος Μπιτσάκης μαζί με τον διοικητή της 1ης Ανωτέρας Τακτικής Διοίκησης Αμμοχώστου συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Ζαρκάδα, τον διοικητή όλων των στρατιωτικών δυνάμεων στην Αμμόχωστο, ήταν δύο χουντοφασίστες που πρόδωσαν την Αμμόχωστο και την Καρπασία. Η προδοσία τους επιβεβαιώνεται και από το γεγονός πως είχαν δώσει διαταγές στον διοικητή του 291 Τ.Π. με έδρα στις Ακράδες, 5 χιλιόμετρα δυτικά της Γιαλούσας να αποχωρήσει μαζί με το 376 Τ.Ε. Με μέγιστη μυστικότητα, ο Κυριάκος Μαύρος με χίλια άτομα υπό τις διαταγές του, κατάληξε στις Αγγλισίδες, στον δρόμο Λάρνακας - Λεμεσού. Η Αμμόχωστος ήταν δυνατόν να σωθεί με δύο μόνο λόχους, όχι δύο τάγματα που πέρασαν από δίπλα.

Ενώ λίγοι πολεμούσαν, πολλοί λιποτακτούσαν, διοικητές και απλοί φαντάροι. Μέχρι το τέλος του Ιούλη, η Τουρκία είχε τσιμεντώσει το προγεφύρωμα της και νυχθημερόν αποβίβαζε και στοίβαζε αμερικανικά όπλα και άρματα. Η μισή Κύπρος βούλιαζε. Την ίδια περίοδο θρασύδειλοι, χουντοφασίστες, πραξικοπηματίες αξιωματικοί, όπως ο ταξίαρχος Γεωργίτσης Μιχαήλ, ο συνταγματάρχης Κομπόκης Κωνσταντίνος των ΛΟΚ, ο αντιπλοίαρχος Γ. Παπαγιάννης και άλλοι, εναγωνίως επεδίωξαν και πέτυχαν την ανάκλησή τους στην Αθήνα. Οι τρεις πιο πάνω έφυγαν στις 6, 9 και 11 του Αυγούστου 1974, αντιστοίχως [βλέπε: «Η έκθεση του ΓΕΕΦ για το 1974» του Δ. Βλάσση, σελίδα 100, και πρόσφατο βιβλίο Υπουργείου Άμυνας, για το 1974, σελίδα 391].

Στις 14 Αυγούστου, του 1974, ο δειλός αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Ζαρκάδας, εγκληματικά και αδικαιολόγητα, εγκατέλειψε αμαχητί την Αμμόχωστο. Ο προσωπικός φίλος, ταγματάρχης τότε Δημήτρης Αλευρομάγειρος με έφεδρους Αμμοχωστιανούς υπερασπίσθηκε επιτυχώς τη δυτική Λευκωσία. Παντού, ο άμαχος πληθυσμός, τα γυναικόπαιδα φεύγανε να γλυτώσουν την αιχμαλωσία, δολοφονίες και βιασμούς. Στην Καρπασία, ανατολικά της Γαλάτειας, χιλιάδες ψυχές έμειναν εγκλωβισμένες.

ΜΗΜΥΜΑ ΣΕ ΑΥΤΟΥΣ… και στους άλλους.

Το μήνυμα μου ως Γιαλουσίτης

σ’ αυτούς που γύρευαν και ακόμη γυρεύουν

ν’ αλυσοδέσουν τον Ελλήσποντο και τις ψυχές μας,

είναι απλό:

--Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα…

--Και εσύ σιωπάς… μίλα… μην σιωπάς…

η φωνή σου, η ψυχή σου, έχει δύναμη …

Η ελευθερία της σκέψης είναι η ζωή της ψυχής. [Βολτέρος]

και οι ψυχές όλων των εκτοπισμένων φτερουγίζουν ελεύθερες

σε τόπους πράσινους και θαλασσί, αγαπημένους.

Διασκορπισμένα είναι τα σώματα μας, όχι οι ψυχές.

Οι ψυχές μας έμειναν εκεί που τις αφήσαμε…

και να ξέρετε (ανάθεμα σας αίτιοι)

δεν ξεγίνονται οι ψυχές.

*οικονομολόγου, λογιστή από την Αιγιαλούσα και συγγραφέα 7 βιβλίων