Φαινόμενα «bullying»: Αναζητείται θεραπεία στα σχολεία, στους χώρους εργασίας, στο στράτευμα και αλλού

Πόσο αναγκαία είναι στις μέρες μας μια νομοθεσία η οποία θα βάζει φρένο στα φαινόμενα εκφοβισμού «bullying» στα σχολεία, τους χώρους εργασίας και το στράτευμα; Τα στοιχεία δείχνουν πως είναι απαραίτητη όσο ποτέ άλλοτε. Στα σχολεία ο σχολικός εκφοβισμός είναι σχεδόν καθημερινό φαινόμενο, με πιο πρόσφατο το περιστατικό μαθήτριας που ξυλοκοπήθηκε άγρια από συμμαθήτριές της. Το νέο αυτό περιστατικό ήχησε σαν καμπανάκι αφύπνισης και είχε ως αποτέλεσμα την εγγραφή θέματος στη Βουλή με τη μορφή του αυτεπάγγελτου.

Οι βουλευτές τις Επιτροπής Παιδείας της Βουλής θα εξετάσουν την έκταση του προβλήματος του σχολικού εκφοβισμού, καθώς και την παρουσίαση των σχεδιασμών και δράσεων του Υπουργείου Παιδείας για αντιμετώπιση του προβλήματος. Σύμφωνα με τα όσα έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς και από το Υπουργείο Παιδείας, σε δημοσιευμένη έρευνα το 2020, το 14,1%, 900 εφήβων 11-15 ετών, υποστήριξε πως εκφόβισε άλλο άτομο, ενώ, ένας στους τρεις μαθητές ανέφερε ότι δέχεται εκφοβισμό τουλάχιστον μερικές φορές τον μήνα (μέσος όρος της ΕΕ 22 %).

Οι λογικές ανησυχίες για την εξάπλωση του φαινομένου εντείνονται, εάν αναλογιστεί κανείς πως, σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας, οι στατιστικοί δείκτες ταυτόσημης έρευνας που διενεργήθηκε το 2010 ήταν αισθητά μειωμένοι, αφού το 9,4% υποστήριξε πως είχε επιδείξει τέτοια συμπεριφορά, ενώ το 11,3% την είχε υποστεί. Στον εργασιακό χώρο, όπως προκύπτει από το περιεχόμενο μεγάλης έρευνας κοινής γνώμης που πραγματοποίησε η ΣΕΚ, το «bullying» στους χώρους εργασίας στην Κύπρο πλεονάζει, αφού εφτά στους δέκα εργαζόμενους πιστεύουν ότι οι εργαζόμενοι στην Κύπρο υφίστανται εργασιακή παρενόχληση, ενώ ένας στους δύο ομολογούν ότι οι ίδιοι προσωπικά έχουν βιώσει εργασιακό εκφοβισμό.

Η πρόταση νόμου που κατατέθηκε στη Βουλή από την πρόεδρο του Σώματος και της Βουλής, Αννίτα Δημητρίου και τον βουλευτή του ΑΚΕΛ, Ανδρέα Πασιουρτίδη, σκοπεί στην εξάλειψη του φαινομένου. Πρόκειται για τη σύμπηξη δύο προηγούμενων προτάσεων που είχαν κατατεθεί για το θέμα και οι οποίες είχαν αρχίσει να συζητιούνται στην Επιτροπή Νομικών το 2022 και είχε καταλήξει στο συμπέρασμα οι δύο προτάσεις θα έπρεπε να ενοποιηθούν. Αυτό έγινε, και η νέα πρόταση που κατατέθηκε την Πέμπτη στη Βουλή σκοπός της είναι η θέσπιση του ιδιώνυμου αδικήματος του σχολικού εκφοβισμού, του γνωστού ως «bullying», το οποίο θα επισύρει ποινή φυλάκισης μέχρι δώδεκα μήνες ή χρηματική ποινή μέχρι δύο χιλιάδες ευρώ ή και τις δύο αυτές ποινές. Πέραν όμως του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού παρουσιάζονται με ολοένα και μεγαλύτερη ένταση φαινόμενα εργασιακού εκφοβισμού και εκφοβισμού στο στράτευμα, τα οποία χρήζουν επίσης αντιμετώπισης, με την Αννίτα Δημητρίου και τον Ανδρέα Πασιουρτίδη να υπογραμμίζουν ότι είναι αναγκαία η λήψη κατασταλτικών μέτρων, «καθότι προκαλούν ψυχικό πόνο και ταλαιπωρία, όχι μόνο στον στόχο, αλλά και στους οικείους του θύματος, οι οποίοι στις πλείστες των περιπτώσεων δεν έχουν τρόπο να αντιδράσουν».

Η πρόταση

Η πρόταση νόμου ορίζει ως σχολικό εκφοβισμό την κατ’ εξακολούθηση και εκ προθέσεως ασκούμενη από έναν ή περισσότερους μαθητές άσκηση ψυχολογικής βίας, σε σχολικό ή άλλο συναφή χώρο, σε βάρος μαθητή ο οποίος καθίσταται στόχος, στον οποίο δυνατόν να συγκαταλέγεται και η άσκηση σωματικής κακοποιητικής συμπεριφοράς».

Σύμφωνα με την πρόταση νόμου, οποιοσδήποτε μαθητής ασκεί σχολικό εκφοβισμό είναι ένοχος του αδικήματος του σχολικού εκφοβισμού και, σε περίπτωση καταδίκης του, υπόκειται σε ποινή φυλάκισης μέχρι 12 μήνες ή σε χρηματική ποινή μέχρι €2.000 ή και στις δύο αυτές ποινές. Όσον αφορά τον εργασιακό εκφοβισμό, η κατ' εξακολούθηση σε εργασιακό χώρο εκδηλούμενη ηθική παρενόχληση (mobbing) και ψυχολογική χειραγώγηση (gaslighting), όροι οι οποίοι έχουν τεκμηριωμένα καθιερωθεί ως όροι αποδίδοντες τον εργασιακό εκφοβισμό, είτε με πράξεις είτε με άλλες μεθόδους, συστηματική και με πρόθεση, συνήθως από θέση εξουσίας, προκαλεί ανυπολόγιστες συνέπειες σε όλα τα επίπεδα.

Στις πλείστες δε των περιπτώσεων τέτοια συμβάντα παραμένουν εν κρυπτώ από ντροπή και δημιουργία αισθημάτων αυτοενοχοποίησης του θύματος. Ως εκ τούτου, τόσο ο εργασιακός εκφοβισμός όσο και ο εκφοβισμός στο στράτευμα χρήζουν αποτελεσματικής κατασταλτικής αντιμετώπισης και προς τούτο προτείνεται η ποινικοποίηση τέτοιων πράξεων. Σε σχέση με τον εκφοβισμό σε χώρο εργασίας, η πρόταση νόμου προβλέπει πως, όποιος ως εκ της θέσεώς του ως εργοδότης, προϊστάμενος, επικεφαλής τμήματος ή κλάδου ή υπηρεσίας, εργοδοτούμενος, ασκεί εργασιακό εκφοβισμό οποιουδήποτε είδους κατά εργοδοτουμένου, είναι ένοχος του αδικήματος του εργασιακού εκφοβισμού και, σε περίπτωση καταδίκης του υπόκειται σε ποινή φυλάκισης μέχρι δύο έτη ή σε χρηματική ποινή μέχρι 5.000 ευρώ ή και στις δύο αυτές ποινές. Για το στράτευμα, οποιοδήποτε στέλεχος, μέλος της Δύναμης ή μέλος του στρατού και οποιοσδήποτε οπλίτης ή εθνοφρουρός ασκεί εκφοβισμό κατά εθνοφρουρού, είναι ένοχος του αδικήματος του εκφοβισμού στο στράτευμα και, σε περίπτωση καταδίκης του, υπόκειται σε ποινή φυλάκισης μέχρι 2 ετών ή σε χρηματική ποινή μέχρι 5.000 ευρώ ή και στις δύο αυτές ποινές μαζί.

«Νομοθεσία χθες»

Μιλώντας στον «Π» η δρ Στυλιανού Ιφιγένεια, κλινική / εκπαιδευτική ψυχολόγος, ανέφερε πως στην Κυπριακή Δημοκρατία, μέχρι και σήμερα, σε νομοθετικό επίπεδο δεν υπάρχει συγκεκριμένη, ειδική νομοθεσία ή, εν πάση περιπτώσει, ειδική νομοθετική διάταξη που να πραγματεύεται τον «εκφοβισμό» και ό,τι περιστρέφεται γύρω από αυτόν, σε όλες του τις μορφές και τις εκφάνσεις. Συνεπώς, όπως καθίσταται σαφές, η ανυπαρξία οποιουδήποτε ειδικού νομοθετικού πλαισίου στο παρόν στάδιο, συνεπάγεται πως για τον Κύπριο νομοθέτη ο «εκφοβισμός» αυτός καθαυτός, ως έννοια νομική και ως αξιόποινη πράξη, δεν υφίσταται και, ως εκ τούτου, δεν παρέχεται νομική βάση επί της οποίας θα μπορούσε να στηριχθεί ποινική δίωξη που να τον αφορά. Σύμφωνα με την κ. Στυλιανού, εξαιτίας αυτής της κατάστασης, σε νομοθετικό επίπεδο, η πραγματική διάσταση, έκταση, φύση και σοβαρότητα του φαινομένου είναι άγνωστες, με αποτέλεσμα η ειδική νομοθετική παρέμβαση επί τούτου να καθίσταται αναγκαία, διότι το ειδικό νομοθετικό πλαίσιο θα συμβάλει, αφενός, στο να αντικατοπτριστεί και εξεταστεί το φαινόμενο στην πραγματική του φύση και διάσταση, με τις πραγματικές του επιπτώσεις, ενώ, αφετέρου, θα αποσταλεί ένα ξεκάθαρο μήνυμα στην κοινωνία, πως ο «εκφοβισμός» αυτός καθαυτός είναι συμπεριφορά νομικά και κοινωνικά μη αποδεκτή και καταδικαστέα. Περαιτέρω, υποστήριξε πως η ειδική νομοθετική ρύθμιση θα συνδράμει σε μέγιστο βαθμό στον ακριβή και σαφή προσδιορισμό της πράξης που θα ποινικοποιηθεί, αποδίδοντας, πλέον, από τον τίτλο και ερμηνευτικά το φαινόμενο στην πραγματική του μορφή («fair labelling»).

Επιπροσθέτως, η ειδική, νομική διαμόρφωση των όσων σχετίζονται με τον «εκφοβισμό», μέσω της δημιουργίας συγκεκριμένων αδικημάτων, με συγκεκριμένα συστατικά στοιχεία που θα εξετάζονται στις ποινικές διαδικασίες, δίδει και τη δυνατότητα σε εν δυνάμει παραβάτες να προειδοποιούνται και να γνωρίζουν εκ των προτέρων, δηλαδή πριν ασκηθεί η ποινική δίωξη, το πλαίσιο εκείνο εντός του οποίου θα οφείλουν να εντάξουν τη συμπεριφορά τους («fair warning»), προσέγγιση που αποτελεί αναπόσπαστη πτυχή του κράτους δικαίου. Σύμφωνα με την κ. Στυλιανού, απαιτείται, σε κάθε περίπτωση, η πρόβλεψη παραγόντων που θα καθιστούν το εν δυνάμει αδίκημα ακόμη σοβαρότερο. Τέτοιοι παράγοντες, εξήγησε, δυνατόν να σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με την ενδεχόμενη, ευάλωτη θέση του αποδέκτη της κακοποιητικής συμπεριφοράς ή των εκτεταμένων ψυχολογικών ή άλλων ζημιών που η συμπεριφορά αυτή προκάλεσε στη ζωή και καθημερινότητά του. Συγχρόνως, απαιτούνται ειδικά νομοθετικά διαβήματα και αυστηρά μέτρα για τον έλεγχο και εποπτεία κάθε αρμόδιας υπηρεσίας και προσωπικού που θα σχετίζεται με τα περιστατικά αυτά, είτε ως προς τον εντοπισμό, είτε ως προς την προώθηση και διαχείρισή τους. Επιπλέον, ανέφερε, δεν θα πρέπει να παραληφθεί και η εξέταση τυχόν ευθύνης που μπορεί να φέρουν τρίτοι, δηλαδή θεατές («bystanders»), οι οποίοι, είτε υποστηρίζουν το πρόσωπο που επιδεικνύει κακοποιητική συμπεριφορά, είτε γνωρίζουν τι εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια τους και παραβλέπουν να το αναφέρουν.