Πρόσφυγες εκ μητρογονίας δύο ταχυτήτων - Τούς στερούν την στεγαστική βοήθεια

Κάτω από το μικροσκόπιο της Βουλής και δη της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ίσων Ευκαιριών τίθεται προς εξέταση η δυσμενής μεταχείριση που τυγχάνει μια μεγάλη μερίδα προσφύγων εκ μητρογονίας από την πολιτεία. Νιώθουν αδικημένοι και πικραμένοι, διότι το κράτος αρνείται να τους παραχωρήσει οικονομική βοήθεια για την οικιστική μονάδα που απέκτησαν. Αιτία, ο νόμος που ψήφισε η Βουλή και τέθηκε σε εφαρμογή στις 27/12/2013, με τον οποίον ναι μεν εξισώθηκαν πλήρως οι εκ μητρογονίας με τους πατρογονίας πρόσφυγες αλλά δεν δόθηκε αναδρομική ισχύ στον νόμο σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή τους στα εκάστοτε ισχύοντα στεγαστικά σχέδια. Σημειώνεται ότι η οικονομική βοήθεια που παραχωρείται στους πρόσφυγες από την Υπηρεσία Μέριμνας και Αποκατάστασης Εκτοπισθέντων για την απόκτηση οικιστικής μονάδας ανέρχεται σε αρκετές χιλιάδες ευρώ και το ύψος της αυξάνεται ανάλογα με τη σύνθεση της οικογένειας του δικαιούχου.

Η συζήτηση στη Βουλή

Παρά την καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), το 2015, η Κυπριακή Δημοκρατία δεν αποκατέστησε πλήρως την αδικία που τόσα χρόνια υφίστανται πρόσφυγες εκ μητρογονίας. Το γραφείο της επιτρόπου Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εξέδωσε σχετική έκθεση τον Απρίλιο του 2019 με την οποίαν καταγγέλλει τη δυσμενή διάκριση και αδικία σε βάρος αυτής της κατηγορίας προσφύγων και ζητά τη λήψη διορθωτικών μέτρων από το κράτος. Τίποτα, όμως, δεν έγινε μέχρι σήμερα προς αυτήν την κατεύθυνση. Αυτός είναι και ο λόγος, άλλωστε, που οι βουλευτές της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ίσων Ευκαιριών αποφάσισαν να συζητήσουν σε συνεδρία τους, την ερχόμενη Δευτέρα, τα δικαιώματα των εκ μητρογονίας προσφύγων σε συνδυασμό με ένα δεύτερο αίτημα που προήλθε από συνδέσμους και οργανώσεις που εκπροσωπούν τους εκ μητρογονίας πρόσφυγες, για να ψηφίζουν στην επαρχία καταγωγής τους. Όπως έγραψε ο «Π» στην προχθεσινή κυριακάτική του έκδοση, και γι’ αυτό το ζήτημα το Υπουργείο Εσωτερικών διατηρεί τις ενστάσεις του και αντιδρά σφόδρα καθώς, όπως εξηγεί στην επιστολή του προς τη Βουλή ο γενικός διευθυντής του υπουργείου κ. Ελίκκος Ηλία, σε περίπτωση νομικής κατοχύρωσης του δικαιώματος ψήφου των εκ μητρογονίας προσφύγων στην επαρχία καταγωγής τους, θα αλλάξει ο εκλογικός χάρτης της χώρας και σε βάθος χρόνου, η κατανομή των βουλευτικών εδρών δεν θα είναι αντιπροσωπευτική του εκλογικού σώματος.

Γιατί απορρίφθηκαν

Το Υπουργείο Εσωτερικών απέρριψε δεκάδες αιτήσεις από εκ μητρογονίας πρόσφυγες για παραχώρηση οικονομικής βοήθειας βάσει του οικείου στεγαστικού σχεδίου για εκτοπισθέντες, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι έχουν παρέλθει τα δύο χρόνια από την απόκτηση οικιστικής μονάδας. Σύμφωνα με το Υπουργείο Εσωτερικών, η πρόνοια που περιλαμβάνεται στα κριτήρια του στεγαστικού σχεδίου όπως αυτά καθορίστηκαν στις 6/11/2013 αφορά στην υποχρέωση υποβολής αίτησης για κρατική βοήθεια εντός δυο ετών από την ημερομηνία απόκτησης της οικιστικής μονάδας και ισχύει τόσο για τους εκ μητρογονίας όσο και τους εκ πατρογονίας εκτοπισθέντες. Άρα, όσοι εκ μητρογονίας πρόσφυγες απέκτησαν οικιστική μονάδα πριν τις 27/12/2011, όπου συμπληρώνονται δυο χρόνια από την ημέρα που κατέστησαν δικαιούχοι στεγαστικής βοήθειας (27/12/2013), δεν δικαιούνται οικονομικής βοήθειας από την Υπηρεσία Μέριμνας και Αποκατάστασης Εκτοπισθέντων.

Η αιτιολόγηση της σχετικής απόφασης θεωρείται τουλάχιστον παράδοξη, αφού μέχρι τον Δεκέμβριο του 2013 οι πρόσφυγες εκ μητρογονίας δεν αναγνωρίζονταν ως πρόσφυγες, συνεπώς, δεν είχαν το δικαίωμα να αποταθούν για στεγαστική οικονομική βοήθεια. Προς υποστήριξη δε των ισχυρισμών τους, οι παραπονούμενοι πρόσφυγες εκ μητρογονίας επικαλούνται την απόφαση του ΕΔΑΔ στην υπόθεση Μαρίας Βρούντου εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας, κατά την οποία αποφασίστηκε όπως η Δημοκρατία καταβάλει στην ενδιαφερόμενη/ αιτήτρια αναδρομικά το ποσό που δικαιούταν από τη στιγμή που κατέστη δικαιούχος της οικονομικής βοήθειας που παρεχόταν στους εκ πατρογονίας πρόσφυγες πριν το 2013.

Ισχυρίζονται, περαιτέρω, ότι η απόφαση του ΕΔΑΔ αποτελεί δεδικασμένο σε ό,τι αφορά τον χειρισμό παρόμοιων περιπτώσεων και κατ' επέκταση δεσμεύει την Κυπριακή Δημοκρατία στο να παρέχει σε όλους τους εκ μητρογονίας πρόσφυγες το ποσό που δικαιούνται αναδρομικά.

Η καταδίκη από το ΕΔΑΔ

Στην ατομική προσφυγή της κ. Μαρίας Βρούντου εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας, το ΕΔΑΔ διέγνωσε ότι το νομικό καθεστώς που ίσχυε για τα παιδιά των εκτοπισθέντων γυναικών από το 1974 - 2013, το οποίο τους απέκλειε τόσο από τη χορήγηση προσφυγικής ταυτότητας όσο και από το να αναγνωριστούν ως δικαιούχοι στεγαστικής βοήθειας, αποτελούσε απαγορευμένη διάκριση βάσει φύλου. Ως εκ τούτου, το δικαστήριο διέταξε τη Δημοκρατία να καταβάλει στην παραπονούμενη ποσό €21.500 ως χρηματική αποζημίωση, ποσό €4.000 για ηθική βλάβη και ποσό €6.981 για κάλυψη των δικηγορικών της εξόδων. Η προσφυγή στο ΕΔΑΔ κατατέθηκε το 2006 και η επίμαχη απόφαση εκδόθηκε στις 13/10/2015. Την αιτήτρια στο ΕΔΑΔ εκπροσώπησε ο δικηγόρος κ. Χριστόφορος Χριστοφή.

Η κυβέρνηση Αναστασιάδη σε μια προσπάθεια να προλάβει την καταδικαστική απόφαση του ΕΔΑΔ, αποφάσισε στις 19/6/2013 την πλήρη εξίσωση των εκ μητρογονίας με τους πατρογονίας εκτοπισθέντες σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή τους στα εκάστοτε ισχύοντα στεγαστικά σχέδια χωρίς, όμως, αναδρομική ισχύ. Η τροποποίηση των σχετικών νομοθεσιών ολοκληρώθηκε με την ψήφισή τους από τη Βουλή και τη δημοσίευσή τους στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας στις 27/12/2013. Αυτόματα, κατέστησαν δικαιούχοι στεγαστικής βοήθειας μόνο οι εκ μητρογονίας πρόσφυγες που απέκτησαν οικιστική μονάδα από τις 27/12/2011 και εντεύθεν, λόγω της πρόνοιας που περιλαμβανόταν στο στεγαστικό σχέδιο και προέβλεπε την υποβολή αίτησης εντός δυο χρόνων από την απόκτηση της οικιστικής μονάδας.

Η δικαίωση από την επίτροπο

Στην απόφαση που εξέδωσε η επίτροπος Διοικήσεως, τον Απρίλιο του 2019, δικαίωσε τους παραπονούμενους εκ μητρογονίας πρόσφυγες. Μεταξύ άλλων, στην απόφασή της αναφέρει τα εξής:

1. Τα δικαιώματα στους εκ μητρογονίας πρόσφυγες να διεκδικήσουν τις κοινωνικές παροχές που η πολιτεία νομοθέτησε γι' αυτούς αναγνωρίστηκαν από τη δημοσίευση της οικείας νομοθεσίας το 2013, και όχι νωρίτερα από το χρονικό σημείο που απέκτησαν την οικιστική μονάδα για την οποία αιτούνται χρηματικής βοήθειας, καθώς κατά τον τότε ουσιώδη χρόνο δεν είχαν τη δυνατότητα πρόσβασης στις παροχές, εφόσον τότε δεν θεωρούνταν πρόσφυγες - δικαιούχοι.

2. Η προϋπόθεση που τίθεται από τα κριτήρια του Υπουργικού Συμβουλίου, εκ των πραγμάτων περιορίζει το ποσοστό των δικαιούχων στα πρόσωπα που θα αποκτήσουν ακίνητη περιουσία μετά την έκδοση της προσφυγικής τους ταυτότητας, γεγονός, ωστόσο, που εκφεύγει του σκοπού που επεδίωκαν οι εν λόγω νόμοι, που δεν είναι άλλος από την κατοχύρωση της ίσης μεταχείρισης μεταξύ της συγκεκριμένης κατηγορίας πολιτών, των προσφύγων, ανεξαρτήτως φύλου, από την ημερομηνία δημοσίευσης του νόμου.

3. Η εισαγωγή κριτηρίων που δεν σχετίζονται με την προσφυγική ταυτότητα, αλλά όπως εν προκειμένω, με τον χρόνο αγοράς της οικιστικής μονάδας σε συνδυασμό με τον χρόνο υποβολής της αίτησης για παροχή οικονομικής βοήθειας, συνιστούν εξωγενείς παράγοντες που προσβάλλουν τον πυρήνα του δικαιώματος στην ισότητα των δυο φύλων και ως εκ τούτου είναι ανεπίτρεπτοι. Δεν νοείται η πολιτεία να ζητεί πλήρωση κριτηρίων, των οποίων η πλήρωση εκ των πραγμάτων δεν είναι δυνατή. Ο τρόπος που ενήργησαν οι αρμόδιες υπηρεσίες στην υπόθεση αυτή συγκρούεται με το δεδικασμένο που απορρέει από την υπόθεση Μαρίας Βρούντου. Υπό το φως των πιο πάνω, διαφαίνεται ότι ο καθορισμός των εν λόγω κριτηρίων οδηγεί σε παρεκτροπή από το νομικό πλαίσιο που διέπει τη συγκεκριμένη υπόθεση και ως εκ τούτου δεν είναι νομικά επιτρεπτή.

4. Ο τρόπος εφαρμογής των εν ισχύ κριτηρίων του Υπουργικού Συμβουλίου παραβιάζει την αρχή της ίσης μεταχείρισης των δυο φύλων και το δεδικασμένο της υπόθεσης Βρούντου για μια μερίδα εκ μητρογόνιας δικαιούχων που είχαν αγοράσει την κατοικία τους σε χρόνο προγενέστερο των δυο χρόνων και έτσι εκ προοιμίου όταν αναγνωρίστηκαν ως δικαιούχοι, η προθεσμία άσκησης του δικαιώματος είχε ήδη λήξει.

5. Η προθεσμία των δυο χρόνων μέσα στην οποία επιβάλλεται να υποβληθεί η αίτηση για στεγαστική βοήθεια, θα έπρεπε για αυτούς που αγόρασαν κατοικία σε προηγούμενα έτη να άρχιζε από την ημερομηνία που κατέστησαν δικαιούχοι, δηλαδή, την ημερομηνία αναγνώρισής τους ως εκτοπισθέντες και όχι νωρίτερα.

6. Ως εκ τούτου, για άρση της διαφορετικής μεταχείρισης ομοίων περιπτώσεων μεταξύ των εκ μητρογονίας προσφύγων που είχαν αγοράσει κατοικία σε προγενέστερο της αναγνώρισης του δικαιώματός τους χρονικό διάστημα και σε αυτούς που θα αγόραζαν ή αγόρασαν στο περιοριστικό διάστημα των δυο ετών από την αναγνώριση, εισηγούμαι όπως οι αρμόδιες υπηρεσίες λάβουν όλα τα δέοντα μέτρα προς ενημέρωση του Υπουργικού Συμβουλίου με σκοπό την αναθεώρηση των προϋποθέσεων που θέτουν τα κριτήρια για παροχή οικονομικής βοήθειας σε εκ μητρογονίας πρόσφυγες, με τρόπο που να καθιστά εφικτή την άσκηση του δικαιώματός τους σε συνδυασμό με τις οικονομικές δυνατότητες της πολιτείας.