Στον δρόμο της προσφυγιάς ασυνόδευτα παιδιά

Από το 2016 μέχρι και τον Μάρτιο τον Ιούνιο του 2023, 3.072 ασυνόδευτα παιδιά, από εμπόλεμες περιοχές και χώρες της Αφρικής, πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς προς την Κύπρο. Σήμερα, λίγο περισσότεροι από 1.100 ασυνόδευτοι ανήλικοι βρίσκονται υπό την κηδεμονία των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας. Φιλοξενούνται στα διάφορα προγράμματα/δομές για ασυνόδευτους ανήλικους παγκύπρια. Το μεγαλύτερο ποσοστό εξ αυτών (42%) είναι τοποθετημένοι σε προγράμματα ημιανεξάρτητης διαβίωσης, που είτε λειτουργούν φορείς με επιδότηση και επιθεώρηση των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, είτε με διευθετήσεις των υπηρεσιών με συγγενικά πρόσωπα των ανηλίκων. Παράλληλα, 31% είναι τοποθετημένοι σε ιδρύματα/ άλλα καταλύματα και 11% σε ανάδοχες οικογένειες.

Οι αριθμοί

Οι αριθμοί δείχνουν ξεκάθαρα την αύξηση των ασυνόδευτων παιδιών που αιτούνται άσυλο στην Κύπρο τα τελευταία χρόνια. To 2022, περίπου 925 ασυνόδευτα παιδιά αιτήθηκαν άσυλο στην Κυπριακή Δημοκρατία, κυρίως από Συρία, Σομαλία, Λαϊκή Δημοκρατία του Κόνγκο, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Γουινέα, Νιγηρία και Καμερούν. Από τον Ιανουάριο – Ιούνιο του 2023, περίπου 100 ασυνόδευτα παιδιά υπέβαλαν αίτηση ασύλου, κυρίως από Συρία, Σομαλία, Λαϊκή Δημοκρατία του Κόνγκο και Αφγανιστάν.

Το 2021 τα ασυνόδευτα που αιτήθηκαν άσυλο ήταν περίπου 400, 450 το 2020 και 565 το 2019. Ειδικότερα, με βάση τα στατιστικά δεδομένα της Υπηρεσίας Ασύλου, το 2026 αφίχθηκαν στην Κύπρο 216 ασυνόδευτα παιδιά αιτητές ασύλου. Αντιστοίχως, αφίχθηκαν 224 ασυνόδευτα παιδιά το 2017 και ακόμη 192 ασυνόδευτα παιδιά από τον Ιανουάριο έως τον Οκτώβριο του 2018. Σημειώνεται, μάλιστα, ότι λόγω της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται στην Κύπρο συνεχής ροή ασυνόδευτων παιδιών, τα οποία στην πλειοψηφία τους προέρχονται από τη Συρία και τη Σομαλία.

Η διαχείρισή τους

Σύμφωνα με τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, με την υποβολή του αιτήματος για διεθνή προστασία, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δύνανται εντός τριών μηνών να υποβάλουν αίτημα οικογενειακής επανένωσης βάσει του Κανονισμού Δουβλίνου ΙΙΙ. Αρμόδια αρχή για την εφαρμογή της εν λόγω διαδικασίας είναι η Υπηρεσία Ασύλου του Υπουργείου Εσωτερικών. Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας συμβάλλουν ώστε να σταλούν τα απαραίτητα έγγραφα για την αναφερόμενη διαδικασία. Αφού ολοκληρωθούν οι απαιτούμενες διαδικασίες στο Κέντρο Πρώτης Υποδοχής «Πουρνάρα» (ως οι ισχύουσες διαδικασίες για όλους τους αιτητές διεθνούς προστασίας), οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας τοποθετούν τους ασυνόδευτους ανήλικους σε διάφορες δομές/προγράμματα φιλοξενίας (π.χ. ημιανεξάρτητη διαβίωση, ανάδοχες οικογένειες, στέγες κ.λπ.).

Οι δομές

Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους έχει να κάνει με τις δομές διαμονής των ασυνόδευτων ανήλικων. Σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, οι δομές για τη διαμονή και την προστασία τους είναι πλήρεις και παρά τις προσπάθειες ανεύρεσης ενδιάμεσων, προσωρινών λύσεων, εξακολουθούν να παραμένουν στο «Πουρνάρα» 200 ασυνόδευτα παιδιά σε συνθήκες εγκλεισμού και υπερπληθυσμού, χωρίς εκπαίδευση και δραστηριότητες.

Οι κρατικές μόνιμες δομές λειτουργούν σε πλήρη χωρητικότητα, καθώς επίσης και οι ημιανεξάρτητες δομές, όπου διαμένουν περίπου 140 παιδιά. Υπάρχει και ένας αριθμός ασυνόδευτων παιδιών που διαμένουν με ανάδοχες οικογένειες, κυρίως από την κοινότητά τους. Υπενθυμίζουμε ότι πέρυσι δημιουργήθηκαν τρεις προσωρινές δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών στα οποία διαμένουν σήμερα περίπου 250 συνολικά, τα οποία είχαν μεταφερθεί από το «Πουρνάρα».

Όσον αφορά μόνιμες δομές, σήμερα υπάρχουν τρεις στέγες για τη διαμονή και φροντίδα τους – μία στη Λευκωσία για αγόρια, μία στη Λάρνακα για κορίτσια και μία στη Λεμεσό για κορίτσια, όλες γεμάτες (συνολικής χωρητικότητας 450 ατόμων). Επίσης, κάποια παιδιά διαμένουν με μακρινούς συγγενείς ή άλλες οικογένειες κάτω από προγράμματα ανάδοχων οικογενειών και τα παιδιά αυτά είναι κυρίως από τη Συρία (στοιχεία μπορείς να πάρεις από το Hope For Children που τρέχει το πρόγραμμα ανάδοχων οικογενειών).

Έχουν δημιουργηθεί επίσης κάποια εναλλακτικά κέντρα, ημιανεξάρτητες δομές, όπως ονομάζονται, που προωθούν την ανεξάρτητη διαβίωση των αιτητών ασύλου από 16-21 ετών, κάτω από συγκεκριμένα προγράμματα του ΔΟΜ και ΜΚΟ σε συνεργασία με τις ΥΚΕ, όμως η χωρητικότητά τους είναι μικρή (περίπου 150 άτομα) και δεν μπορεί να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες.

Διαδικασίες καθορισμού ηλικίας

Στις 13 Ιουλίου, η Βουλή υπερψήφισε νόμο με τον οποίο επιχειρεί να αντιμετωπίσει την κατάχρηση του συστήματος προστασίας ασυνόδευτων παιδιών που αιτούνται διεθνή προστασία. Ο νόμος, ο οποίος προτάθηκε από τους βουλευτές του ΕΛΑΜ, προνοεί τροποποίηση του περί Προσφύγων Νόμου, ώστε, σε περίπτωση άρνησης αιτητή διεθνούς προστασίας να συναινέσει στη διενέργεια ιατρικής εξέτασης προσδιορισμού της ηλικίας του, να τεκμαίρεται ότι είναι ενήλικας και να του παρέχεται το δικαίωμα σε οποιοδήποτε μεταγενέστερο στάδιο της διαδικασίας να καταθέσει επιπρόσθετα στοιχεία ως προς την ανηλικότητά του ή/και να ζητήσει να υποβληθεί στην εν λόγω ιατρική εξέταση. Υπέρ ψήφισαν 36 βουλευτές, εναντίον 16, ενώ υπήρξε και μια αποχή. Παράλληλα, απορρίφθηκε τροπολογία της βουλεύτριας των Οικολόγων Αλεξάνδρας Ατταλίδου, ώστε όσοι αρνούνται να υποβληθούν στην ιατρική εξέταση να τοποθετούνται σε ξεχωριστό μέρος από αυτούς που τεκμαίρεται ότι είναι ανήλικοι. Αξίζει να σημειωθεί πως, μέχρι και την ψήφιση της νέας νομοθεσίας, η Υπηρεσία Ασύλου παρέπεμπε σε διαδικασία καθορισμού της ηλικίας περίπου 10% των ασυνόδευτων παιδιών, για τους οποίους υπήρχε σοβαρή αμφιβολία ότι πρόκειται για ενήλικες. Από αυτό το 10%, περίπου 60% καθορίζονται ως ενήλικες.