Βία κατά των γυναικών: Στοίχημα η υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής

Αν είναι κάτι που ξέρει να κάνει και μάλιστα καλά το κυπριακό κράτος, είναι να εκπονεί «εθνικές στρατηγικές» για ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία και για τα οποία πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα. Το ερώτημα είναι κατά πόσον αυτές οι στρατηγικές υλοποιούνται και κυρίως αν μπορούν να υλοποιηθούν. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών 2023-2028. Μετά το πράσινο φως από το Υπουργικό Συμβούλιο, σε δύο προτάσεις για περαιτέρω ενίσχυση της καταπολέμησης της βίας κατά των γυναικών, στις 15 Φεβρουαρίου 2023, η τέως υπουργός Δικαιοσύνης είχε αναλάβει και την ευθύνη δημιουργίας της Εθνικής Στρατηγικής, βάσει της οποίας θα υπάρχει κοινή γραμμή για αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών. Το Υπουργικό Συμβούλιο έδωσε στους αρμόδιους φορείς τρεις μήνες περιθώριο για εκπόνηση της Εθνικής Στρατηγικής, από την οποία απουσιάζουν βασικά θέματα, όπως είναι για παράδειγμα τα χρονοδιαγράμματα υλοποίησης των δράσεων αλλά και το κόστος των υπηρεσιών. Το θέμα αναδείχθηκε και μέσα από συνεδρία της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με τους βουλευτές να μην ικανοποιούνται και να ζητούν δραστικά και κοστολογημένα μέτρα για αντιμετώπιση του φαινομένου.

Τα κενά

Στο σχέδιο δράσης, το οποίο εξασφάλισε ο «Π», προκύπτουν κενά και παραλείψεις που υπάρχουν σε διάφορα ζητήματα. Ένα από αυτά είναι η παροχή νομικής αρωγής στα θύματα και το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή δεν έχουν όλες οι γυναίκες που δέχονται κάποια μορφή βίας πρόσβαση σε νομικό σύμβουλο από το κράτος. Επιτακτική κρίνεται την ίδια στιγμή και η ανάγκη για επέκταση και ενίσχυση των θεραπευτικών προγραμμάτων για τους δράστες, καθώς επίσης και δημιουργία προγραμμάτων και υπηρεσιών επανένταξης των γυναικών στην κοινωνία. Η Εθνική Στρατηγική είναι χωρισμένη σε τρεις πυλώνες, οι οποίοι έχουν να κάνουν με την πρόληψη, την προστασία των θυμάτων και τη δίωξη των δραστών.

Πρόληψη

Ο πρώτος πυλώνας είναι αυτός της πρόληψης, η οποία συνδέεται άμεσα με τα έμφυλα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις και τις πατριαρχικές αντιλήψεις. Αυτά είναι που επί της ουσίας οδηγούν στη διάπραξη ή την αποδοχή της βίας κατά των γυναικών, με την εξάλειψή τους να αποτελεί μια από τις βασικές υποχρεώσεις των κρατών που υπογράφουν τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, ανάμεσα στα οποία βρίσκεται και η Κύπρος. Για το συγκεκριμένο θέμα γίνεται αναφορά και στην έκθεση της GREVIO (Combating Violence against Women and Domestic Violence) για την Κύπρο. Η GREVIO επισημαίνει ότι οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης θα πρέπει να διασφαλίζονται από τις κρατικές αρχές, ενώ τονίζει την ανάγκη για στοχευμένες εκστρατείες, που θα απευθύνονται στις ειδικές ανάγκες ευάλωτων ομάδων γυναικών και κοριτσιών, περιλαμβανομένων των μεταναστευτριών και των γυναικών με αναπηρίες. Στο κομμάτι της πρόληψης συγκαταλέγεται και η εκπαίδευση και η συστηματική επιμόρφωση εκπαιδευτικών στα θέματα ισότητας των φύλων και η προώθηση της υποχρεωτικής περιεκτικής σεξουαλικής αγωγής και των έμφυλων ταυτοτήτων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Στο κομμάτι αυτό, το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναγνωρίζει πως παρατηρείται έλλειψη έμπειρου και σταθερού προσωπικού στις κρατικές υπηρεσίες που ασχολούνται με τα περιστατικά βίας κατά των γυναικών.

Στην Κύπρο δεν υπάρχουν προληπτικά προγράμματα παρέμβασης. Υπάρχει μόνο ένα πρόγραμμα για δράστες ενδοοικογενειακής βίας, το ΠΡΩΤΕΑΣ, που ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 2020. Πρόκειται για θεραπεία αυτοελέγχου αλλά εφαρμόζεται μόνο στη Λευκωσία, γεγονός που δυσκολεύει την πρόσβαση σε δράστες που δεν κατοικούν στην πρωτεύουσα. Όπως επισημαίνεται στην Εθνική Στρατηγική, δεν υπάρχουν εξειδικευμένα προγράμματα για δράστες σεξουαλικής βίας, ενώ υφιστάμενα προγράμματα δεν είναι κατάλληλα για τους σκοπούς θεραπείας δραστών σεξουαλικής βίας κατά των γυναικών. Στόχος είναι όπως μέσα από την Εθνική Στρατηγική:

• Να αυξηθεί η κατανόηση, αναγνώριση και ενημέρωση για όλες τις μορφές βίας κατά των γυναικών.
• Να προωθηθεί η υποχρεωτική εκπαίδευση σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ισότητας των φύλων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
• Να εκπαιδευτούν οι επαγγελματίες πρώτης γραμμής, όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών, για αποτελεσματική ανταπόκριση και χειρισμό όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών.
• Να επεκταθούν και να ενισχυθούν τα θεραπευτικά προγράμματα για δράστες όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών.

Προστασία

Ο δεύτερος πυλώνας σχετίζεται με την προστασία των θυμάτων. Επισημαίνεται ότι κάθε ίδρυμα ή ΜΚΟ που έρχεται σε επαφή με ένα πιθανό θύμα βίας κατά των γυναικών έχει την υποχρέωση, βάσει νόμου του 2021, να το παραπέμπει στις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, που έχουν την ευθύνη για ενημέρωση των θυμάτων. Συγκεκριμένα, αναφέρεται πως οι ΥΚΕ έχουν την υποχρέωση να ενημερώνουν τα θύματα για τα δικαιώματά τους γραπτώς, σε απλή γλώσσα ή στη μητρική τους γλώσσα. Ωστόσο, όπως αναφέρει η GREVIO, στην πράξη οι προσπάθειες που γίνονται για την παροχή πληροφοριών στα θύματα βίας κατά των γυναικών εστιάζονται κυρίως στην ενδοοικογενειακή βία και δεν υπάρχει επαρκής πληροφόρηση για τα δικαιώματα των θυμάτων αναφορικά με τις άλλες μορφές βίας, όπως η οικονομική βία. Παράλληλα, τονίζεται η ανάγκη για παροχή πληροφοριών στις γυναίκες-θύματα σε γλώσσες πέραν των επίσημων γλωσσών της Κυπριακής Δημοκρατίας, κατανοητές προς γυναίκες που διατρέχουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού, όπως είναι οι μετανάστριες. Όσον αφορά στη διατμηματική συνεργασία και συντονισμό, στο κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής χαρακτηρίζεται ως θετική εξέλιξη η συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων κρατικών υπηρεσιών και του ΣΠΑΒΟ, που είναι η κύρια ΜΚΟ που παρέχει υπηρεσίες υποστήριξης στα θέματα. Την ίδια ώρα, αναφέρεται πως η λειτουργία του Σπιτιού του Παιδιού, για παιδιά θύματα σεξουαλικής κακοποίησης, αποτελεί πλέον καλή πρακτική, σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε σχέση με τα καταφύγια, στην Εθνική Στρατηγική τονίζεται πως σήμερα στην Κύπρο λειτουργούν τρία καταφύγια για τα θύματα ενδοοικογενειακής/συντροφικής βίας στη Λευκωσία, στη Λεμεσό και στην Πάφο, τα οποία φιλοξενούν θύματα από τέσσερις έως και έξι μήνες. Στην έκθεση της GREVIO αναφέρεται ότι η χωρητικότητα των υφιστάμενων καταφυγίων δεν επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες για ασφαλή στέγαση, ενώ υπογραμμίζεται πως τα υφιστάμενα καταφύγια δεν καλύπτουν τις ειδικές ανάγκες των θυμάτων όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών, όπως των θυμάτων ακρωτηριασμού γυναικείων γεννητικών οργάνων, σεξουαλικής βίας και βιασμού. Παράλληλα, γίνεται αναφορά και στις τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας που λειτουργούν αυτή τη στιγμή. Τονίζεται πως το 1440 είναι η γραμμή βοήθειας του ΣΠΑΒΟ και λειτουργεί επτά μέρες την εβδομάδα, 24 ώρες την ημέρα και είναι ειδικά σχεδιασμένη για να προσφέρει δωρεάν στήριξη σε θύματα ενδοοικογενειακής/συντροφικής βίας και είναι σε παγκύπρια εμβέλεια. Παράλληλα, υπάρχει το 1455 που είναι η γραμμή βοήθειας του Κυπριακού Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού, που προσφέρει στήριξη και πληροφορίες σε θύματα σεξουαλικής βίας, ενώ υπάρχει και το 1466 που είναι η γραμμή βοήθειας του Hope For Children και παρέχει 24ωρη δωρεάν στήριξη σε παιδιά που βιώνουν κάθε μορφής βίας και σε γονείς που ζητούν καθοδήγηση. Η GREVIO αναφέρει πως θα πρέπει να επεκταθούν οι υφιστάμενες γραμμές βοήθειας για κάλυψη των αναγκών των θυμάτων όλων των μορφών βίας. Όσον αφορά τη στήριξη των θυμάτων σεξουαλικής βίας και βιασμού, στην Εθνική Στρατηγική σημειώνεται ότι κρίνεται αναγκαία η παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών συντονισμένης διατμηματικής διαχείρισης υποθέσεων σεξουαλικής βίας και βιασμού για ολιστική και ολοκληρωμένη στήριξη των θυμάτων. Παράλληλα, επισημαίνεται πως υπάρχει επιτακτική ανάγκη ανάπτυξης πρωτοκόλλων στα δημόσια νοσηλευτήρια, που να θέτουν σαφείς διαδικασίες για την παροχή θεραπείας και περίθαλψης σε θύματα σεξουαλικής βίας και βιασμού. Αναφορικά με τη στήριξη των παιδιών, στο Σχέδιο Δράσης σημειώνεται πως υπάρχει ανάγκη για ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις που να είναι ειδικά προσαρμοσμένες στα παιδιά, για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις τραυματικές τους εμπειρίες, λαμβάνοντας υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, και θεωρείται κρίσιμης σημασίας η εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής και του Σχεδίου Δράσης για την καταπολέμηση της Σεξουαλικής Κακοποίησης και Εκμετάλλευσης των Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας 2021-2023.

Δίωξη δραστών

Ο τρίτος πυλώνας της Εθνικής Στρατηγικής άπτεται της δίωξης των δραστών και όσον αφορά στην αναφορά άμεση ανταπόκριση και ποινική διερεύνηση, σημειώνεται πως έχουν συσταθεί εξειδικευμένες ομάδες για τη διερεύνηση περιστατικών βίας στην οικογένεια, στα ΤΑΕ σε κάθε επαρχία, γεγονός που έχει οδηγήσει στην αύξηση των καταγγελιών βίας στην οικογένεια, αλλά και στην αύξηση των ποινικών υποθέσεων που οδηγούνται στο δικαστήριο. Την ίδια ώρα, έχουν αναπτυχθεί ειδικά πρωτόκολλα στην Αστυνομία, για τον χειρισμό υποθέσεων βίας στην οικογένεια, βιασμού και άλλων μορφών έμφυλης βίας. Στην έκθεση της GREVIO, ωστόσο, τονίζεται πως απαιτείται εντατική και συστηματική εκπαίδευση των μελών των κλιμακίων και αξιολόγηση της εφαρμογής των πρωτοκόλλων και των διαδικασιών που έχουν πρόσφατα υιοθετηθεί. Αναφορικά με την παροχή της νομικής αρωγής, τονίζεται πως είναι αδύνατη η πρόσβαση όλων των θυμάτων βίας στο δικαίωμα δωρεάν νομικής αρωγής και αυτό συνδέεται με την κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση, αφού η ιδιότητα του θύματος, από μόνη της, δεν εξασφαλίζει στην αιτήτρια αυτόματα νομική αρωγή ή δεν αποτελεί επιπλέον κριτήριο για εξασφάλισή της. Τονίζεται πως είναι αναγκαία η συμπερίληψη όλων των ενήλικων και ανήλικων θυμάτων βίας, ανεξαρτήτως καθεστώτος παραμονής, καθώς και όλων των μορφών κακοποίησης στο νομικό πλαίσιο για τη νομική αρωγή, ώστε να μην υπάρχει οποιαδήποτε διάκριση και να προωθηθεί η πρόσβαση στη δικαιοσύνη σε όλα τα θέματα βίας.