Η Κύπρος δεν είναι μόνο ο ήλιος και οι ξαπλώστρες στη θάλασσα. Ούτε τα πολυτελή ξενοδοχεία στα παραλιακά ή τα night club που υπόσχονται ξέφρενη διασκέδαση. Δεν είναι μόνο οι μαρίνες, τα γήπεδα γκολφ και οι φτιαχτοί περίπατοι στις τουριστικές περιοχές. Η Κύπρος έχει και το αυθεντικό της πρόσωπο, το οποίο απεικονίζεται στα όμορφα, γραφικά χωριά του τόπου μας σε όλες τις επαρχίες, και φυσικά στους ανθρώπους της υπαίθρου.
Πολλοί είναι οι τουρίστες που ερχόμενοι στην Κύπρο θέλουν να βιώσουν τη δική μας πραγματικότητα, να ζήσουν την αυθεντική εμπειρία της ζωής στην ύπαιθρο, και να δουν από κοντά την τέχνη της παρασκευής κυπριακών παραδοσιακών εδεσμάτων. Αυτή άλλωστε είναι και η πραγματική έννοια του αγροτουρισμού. Δεν είναι μόνο η διαμονή σε έναν ξενώνα…. Είναι η ενεργή συμμετοχή του τουρίστα στις εργασίες ενός αγροκτήματος ή ενός σπιτιού, η επαφή με τον ντόπιο πληθυσμό, η μύηση στην πραγματική ζωή και η αποκάλυψη νέων γευστικών νοστιμιών.
Καλωσορίσατε, κοπιάστε
Στην Κύπρο αυτή η μορφή του αγροτουρισμού δεν έχει εξαπλωθεί ακόμη, σε αντίθεση με χώρες της Ευρώπης. Υπάρχουν όμως κι εδώ κάτι λίγοι μερακλήδες, μοναδικές προσωπικότητες, όπως η κ. Σοφία Κυριάκου από το χωριό Λετύμπου της επαρχίας Πάφου, που ασχολούνται σοβαρά μ’ αυτό.
Η κ. Σοφία στην οικοτεχνία της που έφτιαξε στο σπίτι της, φορά κάθε μέρα σχεδόν, χειμώνα και καλοκαίρι, την παραδοσιακή κυπριακή ενδυμασία και υποδέχεται μεμονωμένους τουρίστες που θέλουν να δουν πώς φτιάχνεται το ψωμί στον ξυλόφουρνο, τα πουρέκκια, το ρέσι, το χαλλούμι, ο σουτζούκος, η ζιβανία κι ό,τι άλλο κυπριακό έδεσμα μπορεί να υπάρχει.
Η μακρά και περήφανη παράδοση του τόπου μας μεταφέρεται μέσα από τα εργαστήρια που παραδίδει η κ. Σοφία στον κόσμο όλο. Τα μυστικά αποκαλύπτονται και η κυπριακή φιλοξενία, που τη χάσαμε στην πορεία της τουριστικής ανάπτυξης, στο σπιτικό της κ. Σοφίας ζωντανεύει ξανά.
Η όλη εμπειρία ολοκληρώνεται με ένα ωραίο κυπριακό πρωινό από καλούδια που φτιάχτηκαν λίγο πιο πριν μαζί με τους ξένους επισκέπτες, είτε είναι ζεστό ψωμί στο φούρνο, είτε χαλλουμόπιτα και κολοκοτή, και με έναν δυνατό κυπριακό καφέ ή τσάι από φρέσκα βότανα της παφίτικης γης, στο μικρό καφέ στο πάνω δώμα… Ενίοτε οι τουρίστες που θέλουν να ανακαλύψουν το κυπριακό παραδοσιακό μαγείρεμα φτιάχνουν μαζί με την κ. Σοφία και τον άντρα της, τον κ. Ανδρέα Κυριάκου, κλέφτικο στον ξυλόφουρνο με πατάτες, το οποίο απολαμβάνουν αργότερα στην ήσυχη αυλή του σπιτιού κάτω απ’ την κληματαριά και τις λεμονιές.
Ψωμί στον ξυλόφουρνο
Η κ. Σοφία υποδέχτηκε τον «Π» στο σπίτι της μια μέρα του Φεβράρη. Ο τόπος μοσχομύριζε ζεστό ψωμί. Είχε ζυμώσει νωρίς το πρωί. Ζυμώνει τουλάχιστον δυο φορές την εβδομάδα και τα ψωμιά της, δυο μεγάλα κοφίνια από ολόφρεσκο ψωμί με χαραγμένο τον σταυρό σε κάθε καρβέλι, τα διοχετεύει και σε γειτονικά χωριά. Όπως μας λέει, το ψωμί στον ξυλόφουρνο με το προζύμι αντέχει εκτός ψυγείου οκτώ ολόκληρες μέρες!
Το δε αλεύρι προέρχεται από ντόπιο σιτάρι που αλέθει η ίδια στον μύλο της Φύτης, μιας άλλης κοινότητας της επαρχίας Πάφου. «Το φτιάχνω όπως το έφτιαχναν η μάνα μου και η γιαγιά μου. Συνεχίζω την παράδοση εγώ γιατί μου αρέσει».
Αυθεντική εμπειρία
Όπως μας λέει, οι τουρίστες στο σπίτι της μπορούν να ζυμώσουν, να φουρνίσουν, να ξεφουρνίσουν, να κόψουν το ψωμί και να φάνε. «Εκτός από ψωμί, τους φτιάχνουμε ζιβανία σε ένα μικρό καζανάκι, τους δείχνουμε πώς παρασκευάζουμε το χαλλούμι και την αναρή. Γίνονται κι άλλα παραδοσιακά εδέσματα εδώ εποχιακά.
Την εποχή του σουτζούκου φτιάχνουμε παλουζέ και το Πάσχα φλαούνες… Φτιάχνουμε επίσης πουρέκκια, δάκτυλα, μιλλόπιτες (πίτες με λίπος του χοίρου), ρέσι κι ό,τι έχει σχέση με την παράδοση. Έχουν αυτή την ευχέρεια οι επισκέπτες: να δουν πώς παρασκευάζονται τα κυπριακά προϊόντα από την αρχή μέχρι το τέλος. Κι όλα αυτά μπορούν να τα γευτούν εδώ, μαζί με ντομάτα, αγγουράκι κι ελιά, να πιουν κι έναν καφέ, ή ακόμα και να φάνε ένα πλήρες πρόγευμα. Φεύγοντας πάντα θα αγοράσουν το ψωμί τους, το χαλλούμι τους ή άλλα εδέσματα για να τα πάρουν μαζί τους στη χώρα τους».
Λαϊκό μουσείο
Η κυρία Σοφία ως πραγματική πρέσβειρα της κυπριακής παράδοσης έχει μετατρέψει το σπίτι της σε ένα κυπριακό λαϊκό μουσείο. Μέσα σε αυτό έχει τοποθετήσει παλιά έπιπλα, όπως καναπέδες και κρεβάτια, σεντούκια, κυπριακές στολές που, όπως μας λέει, οι τουρίστριες θέλουν να τις φοράνε. «Έχω πολλά φορέματα και φορούν και οι κοπέλες οι ξένες. Κινέζες, Ρωσίδες κι από αλλού. Τα φοράνε και τις μαθαίνω να χορεύουν κυπριακούς χορούς… Περνά όμορφα εδώ ο κόσμος»…
Το σπίτι είναι γεμάτο από παφίτικα κεντήματα, ενώ οι επισκέπτες μπορούν να ψηλαφίσουν και άλλα μικροπράγματα από τον κόσμο της Κύπρου, όπως κυπριακά νομίσματα της εποχής της λίρας, στέφανα γάμου, μερέχες με τις οποίες ράντιζαν ροδόσταγμα τα παλιά χρόνια στα χωριά και πολλά άλλα…
Τα προς το ζην
Τη ρωτάμε αν βγαίνουν τα προς το ζην. «Ένα μεροκάματο στο σπίτι μου το βγάζω. Δεν θέλω να γίνω και εκατομμυριούχα στην ηλικία που είμαι», μας λέει χαριτολογώντας, αποκαλύπτοντάς μας πως σε αυτή τη δουλειά στράφηκε όταν έμεινε άνεργη. Δούλεψε για χρόνια σε κουζίνες ξενοδοχείων ως μαγείρισσα. Κάποια ξενοδοχεία στα οποία εργάστηκε της έδωσαν την ευχέρεια να ζυμώνει κάθε βδομάδα για τους ξένους διότι, όπως μας λέει, «έμαθαν ότι μου επέρναν η παράδοση. Απ’ εκεί μπήκε ο σπόρος σιγά-σιγά για αυτό που σήμερα κάνω».
Το εντυπωσιακό με την κ. Σοφία είναι πως μας έφτιαξε ζύμη για πουρέκκια στο πι και φι. Αυτό που άλλες νοικοκυρές βαριούνται θανάσιμα, στα χέρια της κ. Σοφίας γίνεται εύκολα, γρήγορα και μαγικά. «Κανένα μυστικό δεν υπάρχει», μας λέει. «Μόνο η αγάπη που έχει η νοικοκυρά στο ζυμάρι. Τίποτε άλλο»…
Η Λετύμπου
Της ζητάμε να μας συστήσει τη Λετύμπου: «70 σπίτια όλα κι όλα. Ούτε 150 κατοίκους δεν έχουμε. Καμιά δεκαριά οικογένειες είναι κάτω των 60 ετών. Όλοι οι υπόλοιποι είναι γέροι. Το χωριό μας ήταν πολύ πλούσιο παλιά. Ήταν αμπελοχώρι. Το 1968 ήταν πρώτο στην παραγωγή παγκυπρίως, γιατί έχουμε μεγάλη έκταση γης που ξεπερνά τα όρια της κοινότητάς μας. Αλλά όταν εκριζώθηκαν τα αμπέλια, τι να έκανε εδώ ο κόσμος; Έφυγε και πήγε στην πόλη. Έρχονται τα Σαββατοκύριακα για να βλέπουν τους γέρους τους. Σπούδασαν οι περισσότεροι, βρήκαν δουλειές στις πόλεις».
Ακόμα και σήμερα μπορεί κανείς να βρει στην κυπριακή ύπαιθρο τις φυσιογνωμίες των παλιών χωρικών. Ο παππούς της φωτογραφίας λιάζεται το πρωινό σε ένα από τα καφενεία της Λετύμπου.
Εάν θα πάτε στη Λετύμπου, μην παραλείψετε να επισκεφθείτε την πετρόκτιστη εκκλησία των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης. Είναι του 12ου αιώνα με πολλές επεμβάσεις, κυρίως του 15ου αιώνα. Διασώζει λίγες τοιχογραφίες του 12ου αιώνα, ενώ οι περισσότερες χρονολογούνται στο τέλος του 15ου αιώνα.
