«Είσιες τζαι στη χώρα σου κρέας να φάεις;»

Το σύγχρονο δουλεμπόριο ανθεί σιωπηρώς στην Κύπρο. Οι γυναίκες μετανάστριες, και κυρίως οι οικιακές βοηθοί, ανήκουν σε μία από τις πιο ευάλωτες ομάδες εργαζομένων στον τόπο μας, και σύμφωνα με μεγάλη έρευνα που είχε γίνει πριν από δύο χρόνια, οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έρχονται και εργάζονται στην Κύπρο εμπεριέχουν αυξημένο κίνδυνο εκμετάλλευσης.

Ο καθένας μπορεί να αναλογιστεί γιατί οι συνθήκες επιτρέπουν αυτές οι γυναίκες - ως επί το πλείστον είναι γυναίκες και μάλιστα νεαρές- να εξελιχθούν σε θύματα. Γιατί η κατάσταση είναι δύσκολη ούτως ή άλλως. Βρίσκονται ξαφνικά σε έναν ξένο τόπο όπου δεν μιλάνε τη γλώσσα και δεν ξέρουν κανέναν και τίποτα. Όλα γύρω είναι άγνωστα και συνεπώς εχθρικά. Μπαίνουν σε ένα ξένο σπίτι, τον χώρο εργασίας και διαμονής τους, και καλούνται να συμβιώσουν με άγνωστους ανθρώπους διαφορετικής κουλτούρας.

300 ευρώ με το ζόρι

Έχουν πληρώσει μέχρι και 4-5 χιλιάδες ευρώ στον ατζέντη στη χώρα τους για να τους κανονίσει τη βίζα για να φύγουν, χρήματα που πρέπει να δουλέψουν σκληρά για να αποπληρώσουν. Το μηνιάτικό τους καθαρίζει στα 300 ευρώ, αφού από τα 460 που πρέπει να λαμβάνουν ως μισθό (αυτό από μόνο του αποτελεί εκμετάλλευση αφού ο αντίστοιχος μισθός για τις Κύπριες είναι κοντά στα 900 ευρώ) αποκόπτεται ένα 15% για το φαγητό τους, ένα 10% για τη διαμονή τους και ένα 8% για τις κοινωνικές τους ασφαλίσεις.

Αν είναι τυχερές και κουμαντάρουν, θα κάνουν ένα κομπόδεμα για να στείλουν στην οικογένειά τους. Το σίγουρο είναι πως χρειάζονται πάνω από έναν χρόνο μισθών για να πληρώσουν τον ατζέντη. Συνεπώς, αν τα καταφέρουν, θα στείλουν από την ξενιτιά στη χώρα τους γύρω στις 10 χιλιάδες ευρώ στα τέσσερα χρόνια που θα μείνουν εδώ.

Η κακομεταχείριση

Απ' εκεί και πέρα είναι ένα μεγάλο ρίσκο να πετύχουν ένα καλό σπίτι για να ζήσουν και να δουλέψουν.

Η κουλτούρα μας δεν είναι και η καλύτερη απέναντι στου ξένους, παρότι έχουμε φήμη φιλοξενίας. Άλλοτε γιατί όταν έχουμε εξουσία γινόμαστε οι "μάστροι" και κάνουμε κατάχρηση τη θέση μας, άλλοτε γιατί λόγω βιολογικής ανεπάρκειας δεν είμαστε καλά και φερόμαστε αλλόκοτα, άλλοτε γιατί είμαστε ανίκανοι να συμπεριφερθούμε ανθρώπινα.

Εξάλλου, σε πολλές περιπτώσεις οι οικιακές βοηθοί έχουν να κάνουν με δύσκολα περιστατικά, όπως ηλικιωμένους ανθρώπους που πρέπει να φροντίζουν ή άτομα με ειδικές ανάγκες που χρειάζεται κουράγιο και καθημερινός αγώνας για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στο έργο τους.

Περιστασιακά κάποιες εξαιρετικά λυπητερές ιστορίες εκμετάλλευσης αλλοδαπών οικιακών βοηθών είδαν το φως της δημοσιότητας. Δυστυχώς το σύστημα - όπως κι εμείς ως κυπριακές φυσιογνωμίες- ευαισθητοποιείται στην αρχή και μετά απλώς συνεχίζει να αναπαράγει τον κακό εαυτό του.

40 μέρες άντεξε

Η BU κατάγεται από το Νεπάλ και έφτασε στην Κύπρο πριν από 40 μέρες. Όπως αφηγείται σε επιστολή της, η οποία κατατέθηκε μαζί με το παράπονό της στο Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης, καθώς επίσης στο Γραφείο Εργασιακών Σχέσεων, το σπίτι όπου εργάστηκε οι συνθήκες ήταν φρικτές. Έπρεπε να ξεκινήσει δουλειά στις 7 το πρωί και να τελειώσει στις 11 τη νύχτα. Χωρίς καν να δικαιούται ξεκούραση. "Έπρεπε να μαγειρεύω μόνη μου το φαγητό μου, το οποίο ήταν ρύζι και λαχανικά μόνο. Δεν μου πρόσφεραν καθόλου κρέας. Ολόκληρη η οικογένεια μου συμπεριφερόταν σαν να ήμουν σκλάβα και με προειδοποίησαν πολλές φορές να μην αγγίξω το φαγητό τους. Με υποχρέωναν να πίνω νερό από το μπάνιο! Μου συμπεριφέρονταν σαν να ήμουν σκύλος, τόσο η madam όσο και ο γιος της".

Ο ρόλος του ατζέντη

Και συνεχίζει: "Πριν έρθω στην Κύπρο υπέγραψα ένα συμβόλαιο εργασίας που προνοούσε 7 ώρες ημερησίως δουλειά την ημέρα, αλλά στο σπίτι της κυρίας υπέφερα πολύ. Ζήτησα από τον ατζέντη μου να με αποδεσμεύσει και να με στείλει σε ένα σπίτι όπου θα αντιμετώπιζα ανθρώπινη συμπεριφορά, αλλά αρνήθηκε να με ακούσει, επικαλούμενος τον νόμο που λέει πως έπρεπε να μείνω εκεί τουλάχιστον για έξι μήνες. Η μάνταμ με φοβέριζε πως θα με στείλει πίσω στη χώρα μου κι ο ατζέντης μου επίσης (σ.σ. κατονομάζονται και οι δύο στην επιστολή). Αυτό που έχω να πω για τον ατζέντη είναι πως συμπεριφερόταν άψογα μέχρι να εισπράξει μέρος των 4.000 ευρώ που πλήρωσα για να έρθω στην Κύπρο. Αλλά με το που πήρε τα χρήματα και τα έβαλε στην τσέπη, ήθελε να με στείλει πίσω. Κανένας δεν ενδιαφέρθηκε για μένα, κανένας δεν με σεβάστηκε, και κανένας δεν άκουσε την κραυγή μου για βοήθεια, ούτε ο ατζέντης στην Κύπρο ούτε αυτός στο Νεπάλ που με έστειλε εδώ"

Απόπειρα αυτοκτονίας

"Κάτω από αυτές τις άθλιες συνθήκες έκοψα τις φλέβες μου για να τερματίσω τη ζωή μου. Ευτυχώς δεν τα κατάφερα και μετά άκουσα για τον Σύνδεσμο Οικιακών Βοηθών ο οποίος με βοήθησε".

Η νεαρή γυναίκα έφυγε από το σπίτι όπου εργαζόταν, εγκατέλειψε το σπίτι στην πραγματικότητα, και ζητά από το κράτος να της δώσει μια ευκαιρία να συνεχίσει να εργάζεται εδώ, για να μπορέσει να πληρώσει το δάνειο που έκανε στο Νεπάλ, αλλά και τον ατζέντη που την έφερε στην Κύπρο για να δουλέψει με στόχο να προσφέρει στον εαυτό της και στην οικογένειά της καλύτερες μέρες.

Αυτή τη στιγμή η νεαρή είναι ασφαλής και φιλοξενείται σε σπίτι και η πηγή μας επιβεβαιώνει τα σημάδια στους καρπούς της από την απόπειρα αυτοκτονίας, καθώς επίσης το γεγονός ότι έχει αδυνατίσει πολύ αφού για 40 μέρες σχεδόν λιμοκτονούσε. Όπως χαρακτηριστικά μας είπε ο άνθρωπος που τη φιλοξενεί, αυτοί για τους οποίους δούλευε της έλεγαν προκλητικά: "Είσιες τζαι στη χώρα σου κρέας να φάεις;".

Έναν μήνα προειδοποίηση

Πέραν από την ανθρωπιστική πτυχή της ιστορίας, η κραυγή αγωνίας της νεαρής από το Νεπάλ δείχνει, όπως θα δούμε παρακάτω, κι όλα τα τρωτά του συστήματος.
Δεν πρόκειται για τη μοναδική ιστορία που καταμαρτυρεί την άγρια και άσπλαχνη συμπεριφορά απέναντι σε οικιακές βοηθούς που αποφασίζουν να εργαστούν στην Κύπρο, με αποτέλεσμα να υποχρεωθούν να εγκαταλείψουν το χώρο εργασίας τους.

Γιατί είναι πολλές οι οικιακές βοηθοί που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν, με αποτέλεσμα οι υποθέσεις να βαίνουν εις βάρος τους, διότι σύμφωνα με τα συμβόλαιά τους και τον νόμο δεν δικαιούνται να εγκαταλείψουν αν δεν δώσουν έναν μήνα προειδοποίηση. Και το ερώτημα είναι το εξής: Πώς να αντέξει ένας άνθρωπος ένα μήνα κάτω από τρομακτική ψυχολογική πίεση; Και πώς να τον στείλεις πίσω επειδή δεν άντεξε και το έσκασε χρωστώντας χιλιάδες ευρώ στον ατζέντη που την έστειλε;

600 παράπονα τον χρόνο

Σύμφωνα με στοιχεία που έχει εξασφαλίσει ο "Π", κάθε χρόνο υποβάλλονται στο Τμήμα Εργασιακών Σχέσεων γύρω στα 580 παράπονα που αφορούν οικιακές βοηθούς. Σύμφωνα με τις πληροφορίες μας, τα πλείστα παράπονα ήταν από εργοδότες οι οποίοι κατάγγειλαν τις αλλοδαπές οικιακές βοηθούς για εγκατάλειψη της εργασίας τους, εκ των οποίων οι μισές περιπτώσεις, έως πρόσφατα, έδιναν δίκαιο στον εργοδότη και οι άλλες μισές στην οικιακή βοηθό. Σήμερα η πλάστιγγα γέρνει εναντίον των οικιακών βοηθών, είτε γιατί εγκαταλείπουν επειδή δεν αντέχουν άλλο, είτε γιατί έμαθαν να εκμεταλλεύονται το σύστημα και ψάχνουν για μια καλύτερα αμειβόμενη δουλειά.

Από τα 580 παράπονα, 195 κατέληξαν πέρσι, σύμφωνα με στοιχεία που εξασφαλίσαμε από το Τμήμα Μετανάστευσης, σε μία επιτροπή εξέτασης παραπόνων η οποία λειτουργεί ως δευτεροβάθμιο όργανο. Αυτή η επιτροπή συνεδριάζει κάθε 15 μέρες και εξετάζει γύρω στις 15-20 περιπτώσεις κάθε φορά.

Σε δευτεροβάθμιο επίπεδο εξετάζονται υποθέσεις για τις οποίες δεν βρέθηκε συναινετική λύση. Συνήθως σε πρωτοβάθμιο επίπεδο η συναινετική λύση αφορά την αποδέσμευση του συμβολαίου των οικιακών βοηθών. Στις περιπτώσεις όπου το δίκαιο είναι με το μέρος των αλλοδαπών, τους δίνεται περιθώριο 30 ημερών να βρουν νέα εργασία στην Κύπρο. Αν όχι, θα πρέπει να επιστρέψουν στη χώρα τους με δικά τους έξοδα. Στις περιπτώσεις που οι εξεταστές της υπόθεσης κρίνουν ότι το δίκαιο είναι με το μέρος του εργοδότη, οι οικιακές βοηθοί υποχρεώνονται αμέσως να επιστρέψουν στη χώρα τους. Το ερώτημα εδώ είναι εάν επιστρέφουν, γιατί ένας τεράστιος αριθμός οικιακών βοηθών, μπορεί και πάνω από 7 χιλιάδες, εργάζονται παράνομα στην Κύπρο, προσπαθώντας είτε να στείλουν λεφτά στη χώρα τους είτε να ξοφλήσουν το χρέος τους προς τον ατζέντη.

Τις έχουν να πεινούν

Τα παράπονα που συνήθως επικαλούνται οι αλλοδαπές οικιακές βοηθοί ως λόγο εγκατάλειψης της εργασίας τους είναι τα εξής: - Υποχρεώνονται να δουλεύουν περισσότερες ώρες καθημερινά.

- Για κάθε επτά μέρες που εργάζονται δικαιούνται ένα ρεπό (εμείς εργαζόμαστε πενθήμερη εργασία - άλλη μία ανισότητα σε βάρος των οικιακών βοηθών), αλλά δεν τους το επιτρέπουν ούτε αυτό.

- Το φαγητό δεν είναι αρκετό ή δεν είναι της αρεσκείας τους.

- Δεν έχουν δικό τους δωμάτιο, ενώ είναι υποχρέωση του εργοδότη να τους το παράσχει.

- Δεν πληρώνονται τον κανονικό τους μισθό ή τους κατακρατάνε τον μισθό τους.

- Δεν τους έχουν ανοίξει τραπεζικό λογαριασμό, κάτι που αποτελεί απαίτηση του λειτουργού μετανάστευσης.

- Πιο σπάνια είναι τα παράπονα που αφορούν σωματική ή σεξουαλική βία. Αυτή είναι η μόνη περίπτωση κατά την οποία δικαιούνται να εγκαταλείψουν τον χώρο εργασίας τους χωρίς προειδοποίηση.

Αξίζει να αναφερθεί πως το κράτος δεν έχει τη δυνατότητα να κάνει ελέγχους στα σπίτια για να διαπιστώσει εάν τηρούνται οι όροι των συμβολαίων. Έτσι, όλα είναι στο έλεος του Θεού.

Ατζέντηδες... πειρατές

Όπως όλα δείχνουν, πέρα από την απάνθρωπη μεταχείριση την οποία κάποιες γυναίκες οικιακές βοηθοί αντιμετωπίζουν, το ίδιο το σύστημα - κράτος και παρακράτος- επιτρέπει την εκμετάλλευσή τους.

Πρώτο και κύριο πρόβλημα οι ατζέντηδες - πειρατές. Μη νόμιμα γραφεία ατζέντηδων που βρίσκουν ελκυστικό το επάγγελμα γιατί είναι πολύ προσοδοφόρο. Τα κυκλώματα αυτά λειτουργούν ως σύνδεσμοι με τους αλλοδαπούς και τους υποχρεώνουν να καταβάλουν υπέρογκα ποσά για να έρθουν στην Κύπρο, χωρίς όμως να χρεώνουν τον εργοδότη, με αποτέλεσμα να θησαυρίζουν σε βάρος των αλλοδαπών πριν καν αυτοί φτάσουν στην Κύπρο.

Η κανονική διαδικασία είναι να πληρώσουν και οι δύο, εργοδότης και εργοδοτούμενος, τους ατζέντηδες, ο καθένας στη χώρα του, που μεσολάβησαν για να γίνει η συμφωνία για το συμβόλαιο εργασίας. Μια λογική χρέωση, σύμφωνα με τις πληροφορίες μας, είναι γύρω στις 2.000 ευρώ (κάποιες χώρες το έχουν ως ανώτατο όριο αμοιβής ατζέντη, όπως π.χ. οι Φιλιππίνες). Το ποσό ωστόσο που καλούνται να πληρώσουν οι γυναίκες μπορεί να ανέβει μέχρι και τις 6.000 ευρώ!

Ευάλωτοι σε εκβιασμούς

Όπως έχουμε μάθει διερευνώντας το όλο θέμα, θύματα κυκλωμάτων πέφτουν οι οικιακές βοηθοί και στις περιπτώσεις που εγκαταλείψουν την εργασία τους στην Κύπρο. Τα μέλη των κυκλωμάτων, με την επίκληση ότι θα βοηθήσουν αυτές τις κοπέλες, τις εκμεταλλεύονται ζητώντας οικονομικά ανταλλάγματα για να τους βρουν δουλειά.

Οι μετανάστες που ζουν παράνομα στην Κύπρο, όπως μας λένε άνθρωποι που γνωρίζουν, είναι ένα φαινόμενο-μάστιγα για την Κύπρο που κανένας ακόμη δεν κατάλαβε το μέγεθός του. Αυτά τα άτομα, λοιπόν, είναι ευάλωτα ακόμη και σε εκβιασμούς. Σε έναν έμπορο ναρκωτικών, για παράδειγμα, που θα τους πει να μεταφέρουν ένα κιβώτιο με ναρκωτικά, για το οποίο δεν θα έχουν καν γνώση τι περιλαμβάνει και σε ποιο κίνδυνο αυτό τους βάζει.

Πόρνες

Σε άλλες περιπτώσεις υπάρχουν κυκλώματα πορνείας τα οποία εκμεταλλεύονται το σύστημα και παρουσιάζουν πόρνες ως οικιακές βοηθούς οι οποίες έρχονται, δουλεύουν έναν μήνα και εγκαταλείπουν τα σπίτια τους για να κάνουν πεζοδρόμιο. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που έχει απαγορευτεί η έκδοση βίζας σε οικιακές βοηθούς από το Βιετνάμ. Το εν λόγω κύκλωμα δρούσε κυρίως στη χώρα αυτή.

Η άλλη όψη του νομίσματος

Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει πως υπάρχουν και καιροσκόποι εργοδοτούμενοι. Οι οποίοι φεύγουν από τους χώρους από τους οποίους τοποθετούνται γιατί ο μισθός είναι εξαιρετικά χαμηλός, δουλεύουν παράνομα έναν χρόνο ή όσο πάρει για να τους εντοπίσει το Τμήμα Μετανάστευσης, και καταφέρνουν σε αυτό το διάστημα να στείλουν όσα περισσότερα χρήματα μπορούν στη χώρα τους.

Οι οικιακές βοηθοί που εγκαταλείπουν ένα ανάπηρο παιδί ή έναν ηλικιωμένο τον οποίο οι δικοί του εμπιστεύτηκαν για να μπορέσουν να βγουν στην αγορά εργασίας. Και αυτή τους εγκαταλείπει αφήνοντάς τους στα κρύα του λουτρού. Υπάρχουν κι αυτές οι περιπτώσεις που αφήνουν εκτεθειμένους αυτούς που τις εμπιστεύτηκαν.

Να μην ξεχνάμε όμως ποτέ πως οι οικιακές βοηθοί είναι αυτές που έχουν βοηθήσει δικούς μας ανθρώπους, άτομα ηλικιωμένα ή με ειδικές ανάγκες, να συνεχίσουν να ζουν στο σπίτι τους με αξιοπρέπεια και με ποιότητα ζωής.

Στις 19,5 χιλιάδες οι οικιακές βοηθοί

Πριν από την κρίση ο αριθμός των νόμιμων οικιακών βοηθών ανερχόταν στις 25 χιλιάδες περίπου. Την περίοδο της κρίσης μειώθηκε στις 18 χιλιάδες και τα τελευταία δυο χρόνια άρχισε πάλι να ανεβαίνει ο αριθμός, φτάνοντας τις 19,5 χιλιάδες. Στους αριθμούς αυτούς ένα ποσοστό λιγότερο του 10% αφορά και άντρες, οι οποίοι αξιοποιούνται κυρίως σε γεωργικές εργασίες.

Οι χώρες από τις οποίες προέρχονται, ως επί το πλείστον οι οικιακές βοηθοί, είναι η Σρι Λάνκα, η Ινδία και το Νεπάλ. Παλαιότερα υπήρχαν και πολλές Βιετναμέζες, ωστόσο απαγορεύτηκε η χορήγηση βίζας, επειδή πολλές γυναίκες από τις χώρες αυτές παρατηρήθηκε ότι έπεφταν θύματα εμπορίας προσώπων και κατέληγαν τελικά πόρνες.