1η Οκτωβρίου: Οι επίσημοι εορτασμοί και η πορεία προς την Ανεξαρτησία

Γιορτάζεται σήμερα επίσημα η 1η Οκτωβρίου 1960 ως η ημέρα ανακήρυξης της Ανεξαρτησίας της Κύπρου.

Η Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο, κυρίαρχο κράτος στις 16 Αυγούστου 1960 με βάση τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου του 1959 και ύστερα από τον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-1959) ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία. Ωστόσο, στις 11 Ιουλίου του 1963 το Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο τότε αποτελείτο από επτά Ελληνοκύπριους και τρεις Τουρκοκύπριους, αποφάσισε να θεσπίσει ως επίσημη Ημέρα της Ανεξαρτησίας της Κύπρου την 1η Οκτωβρίου, έτσι ώστε να μπορεί να γιορτάζεται με όλες τις τιμές και στην παρουσία διεθνών διπλωματικών σωμάτων.

Οι επίσημοι εορτασμοί άρχισαν με τρισάγιο στις 08.30 όπου ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης κατέθεσε στεφάνι στα Φυλακισμένα Μνήματα. Στις εκδηλώσεις θα παραστούν η πρόεδρος της Βουλής Αννίτα Δημητρίου και η Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Αικατερίνη Σακελλαροπούλου η οποία βρίσκεται στην Κύπρο για την επέτειο της ανεξαρτησίας της Κύπρου.

Στις 0900 στο Προεδρικό Μέγαρο, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα καταθέσει στεφάνι στον ανδριάντα του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, ενώ θα παραστεί στο τρισάγιο και θα καταθέσει στεφάνι στο Μνημείο Αντιστασιακών, στο Πάρκο του προεδρικού Μεγάρου.

Στις 11πμ ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα δεχθεί τον χαιρετισμό της στρατιωτικής παρέλασης, με την ευκαιρία της 64ης επετείου της Ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας κατά μήκος της Λεωφ. Ιωσήφ Χ”Ιωσήφ στον Στρόβολο στη Λευκωσία ενώ στις 1230 θα παραθέσει δεξίωση με την Πρώτη Κυρία προς τα μέλη του Προξενικού και Διπλωματικού Σώματος.

Στην μεγάλη στρατιωτική παρέλαση θα λάβουν μέρος τα Μηχανοκίνητα και Πεζοπόρα Τμήματα της Εθνικής Φρουράς, της Αστυνομίας, της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, του Τμήματος Δασών, της Πολιτικής Άμυνας και της Υπηρεσίας Ασθενοφόρων.

Η ανεξαρτησία

Η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 16 Αυγούστου 1960 από τη Μεγάλη Βρετανία μέσω των συνθηκών Ζυρίχης -Λονδίνου. Τις συμφωνίες υπέγραψαν εκ μέρους των Ελληνοκυπρίων ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄ και εκ μέρους των Τουρκοκυπρίων ο Δρ Φαζίλ Κιουτσούκ. Ορίζεται η 1η Οκτωβρίου ως η επίσημη ημέρα της Ανεξαρτησίας του νησιού. Η Κυπριακή Δημοκρατία έγινε μέλος των Ηνωμένων Εθνών στις 24 Αυγούστου 1960.

Με βάση το Σύνταγμα της απέκτησε κρατική διάρθρωση διά της λειτουργίας του Υπουργικού Συμβουλίου και της Δημόσιας Υπηρεσίας. Ιδρύθηκε επίσης το Κυπριακό Κοινοβούλιο και άρχισε να λειτουργεί ως ανεξάρτητη η τρίτη εξουσία, η Δικαστική.

Οι Βρετανοί

Η Μεγάλη Βρετανία μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου, μαζί με την Ελλάδα και την Τουρκία ορίστηκαν ως εγγυήτριες χώρες του νέου Κράτους. Διατήρησε επιπλέον πολλά δικαιώματα στην Κύπρο, μεταξύ δε αυτών το κυριότερο ήταν η ύπαρξη δυο μεγάλων στρατιωτικών βάσεων σε μια έκταση που θα ήταν κυρίαρχη και που κάλυπτε 99 τετραγωνικά μίλια κυπριακού εδάφους. Επίσης διατήρησε το δικαίωμα εγκαταστάσεων ραντάρ στην κορυφή του Τροόδους, δικαίωμα διεξαγωγής στρατιωτικών ασκήσεων στον Ακάμα και άλλες περιοχές καθώς και δικαίωμα ελέγχου θαλάσσιας και ουράνιας έκτασης στις περιοχές των δύο βάσεων.

Η κοινότητα των Ελλήνων του νησιού και η κοινότητα των Τούρκων Κυπρίων έπρεπε τώρα να εργαστούν μαζί και στενά για την πρόοδο του νέου κράτους. Τέτοια θέληση δεν επέδειξαν όμως ούτε οι μεν ούτε οι δε, που παρέμειναν σταθερά προσηλωμένοι στις αντίστοιχες «μητέρες πατρίδες», οι οποίες εξακολούθησαν να έχουν σημαντική επιρροή στην Κύπρο, η κάθε μια επί του αντίστοιχου κυπριακού πληθυσμού. Στην ουσία, και μετά την παροχή ανεξαρτησίας και μετά τη ρύθμιση του Κυπριακού ζητήματος, τα συμφέροντα των τριών ενδιαφερομένων άμεσα χωρών παρέμεναν, πολύ δε περισσότερο εσυναντώντο κι εξακολουθούσαν να συγκρούονται στην Κύπρο. Στην πραγματικότητα η Κύπρος δεν κατέστη πλήρως ανεξάρτητη χώρα, αλλά βρισκόταν υπό την κηδεμονία των 3 εγγυητριών χωρών. Τα συμφέροντα των τριών χωρών που εγγυήθηκαν την κυπριακή ανεξαρτησία ετοποθετούντο με τη σειρά τους στο ευρύτερο πλαίσιο των γενικότερων συμφερόντων πολλών χωρών, και κυρίως των υπερδυνάμεων, που διασταυρώνονταν τώρα στον τόσο ζωτικό χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Η γεωγραφική θέση της Κύπρου, στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, επηρέαζε και πάλι σε τεράστιο βαθμό τη μοίρα του νησιού. Κάποτε, στα πανάρχαια χρόνια, ήταν ο χαλκός. Αργότερα ήταν η ζωτικής σημασίας θέση της Κύπρου μεταξύ δυο κόσμων, επί της σπουδαιότερης οδού του μεγάλου εμπορίου Ανατολής -Δύσης. Ακόμη πιο ύστερα ήταν η αντιπαράθεση της Δύσης με την Ανατολή στον ίδιο χώρο. Τώρα, ήταν τα πετρέλαια.

Οι αδυναμίες

Μέσα στο φάσμα αυτό, των εθνικών συμφερόντων και των μεγαλύτερων διεθνών οικονομικο-στρατιωτικών συμφερόντων, η Κύπρος απέτυχε να ζήσει για πολύ εν ειρήνη. Το πιο τραγικό ήταν τούτο: ότι οι συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, που επεβλήθησαν στον κυπριακό λαό, ήσαν αρκετά ατελείς και παρείχαν αρκετές δυνατότητες για δημιουργία ανώμαλης κατάστασης σε οποιανδήποτε στιγμή. Την ίδια στιγμή οι ηγεσίες Ε/κ και Τ/κ στην Κύπρο δεν εργάστηκαν με ειλικρίνεια για να τις βελτιώσουν απεναντίας πόνταραν στις όποιες δυσλειτουργίες τους για να πετύχουν τους πρωταρχικούς τους στόχους που ήταν από πλευράς Ε/κ η Ένωση με την Ελλάδα και από πλευράς Τ/κ η διχοτόμηση.

Αμέσως μετά την ανεξαρτητοποίησή της, η Κύπρος εντάχθηκε στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, ως ισότιμο μέλος. Εντάχθηκε επίσης στην ομάδα των χωρών της Κοινοπολιτείας, αλλά και στο κίνημα των Αδεσμεύτων. Την1η Μαΐου 2004 η Κυπριακή Δημοκρατία έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το 2008 της Ευρωζώνης.

Ενώ όμως η νεαρή Κυπριακή Δημοκρατία άρχισε να κάνει τα πρώτα της βήματα στον διεθνή πολιτικό στίβο, στο εσωτερικό τα πράγματα δεν παρουσιάζονταν ρόδινα. Στο μακροχρόνιο αίτημα των Ελλήνων του νησιού για ένωση με την Ελλάδα, οι Τούρκοι της Κύπρου αντιπαρέθεσαν το αίτημα της διχοτόμησης. Τώρα, μετά την ανεξαρτησία, ούτε οι μεν ούτε κι οι δε διαφοροποίησαν τις θέσεις τους αυτές. Αλλά υπήρχαν και ζητήματα πρακτικής εφαρμογής των περίεργων συμφωνιών που είχαν συνομολογηθεί, τα οποία και δημιουργούσαν σοβαρά και συνεχή προβλήματα στη λειτουργία του κράτους. Οι Τουρκοκύπριοι, εκμεταλλευόμενοι τα υπερπρονόμια που είχαν αποκτήσει, φρόντιζαν να δημιουργούν συνεχώς προβλήματα. Όταν μάλιστα έγινε γνωστό ότι εξοπλίζονταν κιόλας με πολεμικό υλικό που αποστελλόταν κρυφά από τη γειτονική Τουρκία, τότε και οι Έλληνες Κύπριοι άρχισαν να προετοιμάζονται για το ενδεχόμενο μιας σύγκρουσης. Υπήρχαν, εξάλλου, αρκετά προηγούμενα: κατά τη διάρκεια του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων Κυπρίων, οι Τουρκοκύπριοι υποκινήθηκαν κι επιστρατεύθηκαν από τους Βρετανούς (είτε ως «ειδικοί αστυνομικοί», είτε ως τρομοκρατικές ομάδες, είτε και με άλλους τρόπους) κι ερρίφθησαν στη μάχη κατά των Ελλήνων Κυπρίων. Ελληνοκυπριακές περιουσίες πυρπολήθηκαν, Έλληνες Κύπριοι σφαγιάστηκαν, άλλοι δε εκτοπίστηκαν (οι πρώτοι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες, προερχόμενοι από περιοχές όπου κυριαρχούσε αριθμητικά το τουρκικό στοιχείο, εμφανίστηκαν από το 1958, κατά την εποχή που προβλήθηκε από τους Βρετανούς το σχέδιο Μακμίλλαν). Σε αρκετές περιπτώσεις οι Ελληνοκύπριοι αναγκάστηκαν να αμυνθούν στις υποκινημένες επιθέσεις των Τουρκοκυπρίων. Με άλλα λόγια, τις όποιες πολιτικές διαφορές μεταξύ τους (θρησκευτικές ή φυλετικές δεν υπήρξαν ποτέ), καθιστούσε τώρα πιο τραγικές κι ένας ποταμός αίματος που είχε στο μεταξύ χυθεί.

Από την άλλη οι Ε/κ ουδέποτε είδαν την ίδρυση του νέου κράτους ως τελικό στόχο. Αντιμετώπισαν την Ανεξαρτησία ως ένα ενδιάμεσο σταθμό πριν την Ενωση με την Ελλάδα, αντιμετωπίζοντας ως εκ τούτου κάθε αίτημα των Τ/κ, ακόμα και καλόπιστο με αρνητισμό. Ο Μακάριος πχ αρνήθηκε να εφαρμόσει τις διατάξεις του Συντάγματος που προνοούσαν κάποιους χωριστούς Τ/κ Δήμους. Κατά την περίοδο αυτη οι Ε/κ διέπραξαν επίσης μεγάλα εγκλήματα κατά των Τ/κ με τους νεκρούς τους έως και το 1974 να ανέρχονται σε μερικές εκατοντάδες στο πλαίσιο διακοινοτικών ταραχών.

Τα 13 σημεία

Παρά τα τόσα προβλήματα, η εύθραυστη ειρήνη κατόρθωσε να διατηρηθεί για τρία χρόνια. Κατά τα τέλη του 1963, ωστόσο, ο πρόεδρος Μακάριος υπέβαλε προς τον αντιπρόεδρο Φαζίλ Κουτσιούκ τις γνωστές προτάσεις του για τροποποίηση δεκατριών άρθρων του Συντάγματος, προς ομαλότερη λειτουργία του κράτους (βλέπε λήμμα δεκατρία σημεία). Ήταν μια κακοπροαίρετη πρόταση προς διαπραγμάτευση. Ωστόσο η Τουρκία θεώρησε ότι αποτελούσε αρκετή δικαιολογία για πρόκληση αναταραχής και διάλυση του Κυπριακού Κράτους. Η κρίση δεν άργησε να έλθει, κι εκδηλώθηκε με ένοπλες συγκρούσεις Ε/κ και Τ/κ τον Δεκέμβριο του 1963.

Οι Διακοινοτικές Ταραχές του 1963 οδήγησαν στην πρώτη διχοτόμηση της Κύπρου διά της δημιουργίας της Πράσινης Γραμμής και στη συνέχεια τη δημιουργία των Τ/κ θυλάκων. Στην πραγματικότητα όμως δεν ήταν διαμάχη που αφορούσε τον ίδιο τον λαό, γιατί η μεγάλη μάζα των Τουρκοκυπρίων ούτε είχε σοβαρά προβλήματα να επιλύσει ούτε κι είχε τόσο τεταμένες σχέσεις με τον αντίστοιχο ελληνοκυπριακό πληθυσμό. Αντίθετα, η συμβίωση ήταν αρμονική όταν δεν υπήρχαν επεμβάσεις. Ήταν, συνεπώς, μια τεχνητή αντιπαράθεση, όπου οι Τουρκοκύπριοι υπό τον έλεγχο διαφόρων των τοπικών εξτρεμιστικών οργάνων όπως αρχικά η VOLKAN και στη συνέχεια η ΤΜΤ προχώρησαν ακόμα και σε εγκληματικές ενέργειες που περιελάμβαναν δολοφονίες παραγόντων της τουρκοκυπριακής κοινότητας οι οποίοι ήσαν αντίθετοι στη διαμάχη και την αντιπαράθεση.

Το Συμβούλιο Ασφαλείας

Παρά την κατάσταση αυτή, το Κυπριακό κράτος κατόρθωσε να επιβιώσει. Υποστηριζόμενο από διάφορες κατευθύνσεις, και με προσφυγές στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, κατόρθωσε να διατηρήσει την υπόστασή του με βάση το Ψήφισμα 186 και να συνεχίσει να αναγνωρίζεται από όλο τον κόσμο, εκτός της Τουρκίας. Ο τότε πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας στρατάρχης Τίτο επισκέφθηκε επίσημα την Κύπρο το 1964, υπογραμμίζοντας έτσι με την επίσκεψή του τη διεθνή αναγνώριση του Κυπριακού κράτους (εκφράζοντας ταυτόχρονα και την ευρύτερη πολιτική της ομάδας των Αδεσμεύτων). Στα Ηνωμένα Έθνη, τόσο η Ελλάδα όσο και πολλές άλλες χώρες (ομάδα Αδεσμεύτων, ομάδα αραβικών κρατών, ομάδα ανατολικών κρατών, ομάδα Κοινοπολιτείας κλπ.) τάχθηκαν αποφασιστικά υπέρ της Κύπρου. Στην ίδια την Κύπρο όμως έγινε τώρα το δεύτερο σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση του διαχωρισμού και οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν σποραδικά και μέσα στο 1964 και μέσα στο 1965.

Το 1964 ήταν χρόνος σημαντικών εξελίξεων:

Δημιουργήθηκαν τα γκέτο των Τουρκοκυπρίων.

Ιδρύθηκε από την κυπριακή κυβέρνηση η Εθνική Φρουρά.

Συγκροτήθηκε από τον ΟΗΕ η Διεθνής Ειρηνευτική Δύναμη Κύπρου (UNFICYP).

Με μυστική απόφαση, η Ελλάδα ενίσχυσε στρατιωτικά την Κύπρο, αποστέλλοντας κρυφά στο νησί ελληνικά στρατεύματα που τελικά ανήλθαν αριθμητικά σε μεραρχία, με δύναμη πυρός σώματος στρατού. Εστάλησαν επίσης Έλληνες αξιωματικοί για τη στελέχωση της Εθνικής Φρουράς.

Ο στρατηγός Γρίβας επανήλθε στην Κύπρο και, παρά την αντίδραση των Τούρκων, ανέλαβε την ηγεσία της Εθνικής Φρουράς.

Με αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών, η Κύπρος επίσημα αναγνωριζόταν ως ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος.

Ο συνασπισμός των ανατολικών κρατών τάχθηκε ανεπιφύλακτα υπέρ της Κύπρου, με επικεφαλής τη Σοβιετική Ένωση η οποία και παρουσιάστηκε αποφασισμένη να υπερασπιστεί το νησί από οιανδήποτε ξένη επιβουλή.

Οι συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων επεξετάθησαν στον θύλακα Μανσούρας-Κοκκίνων που, για να τον υπερασπιστεί, η Τουρκία διενήργησε αεροπορικές επιδρομές στην Τηλλυρία.

Ο ΟΗΕ διόρισε μεσολαβητή για την κυπριακή κρίση, παράλληλα δε και οι Ηνωμένες Πολιτείες έσπευσαν να διορίσουν δικό τους μεσολαβητή, τον περιβόητο Ντην Άτσεσσον.

Ο τότε Έλληνας πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου αρνήθηκε να υποκύψει σε αμερικανικό εκβιασμό για το Κυπριακό. Οι ΗΠΑ άρχισαν να μεθοδεύουν την πτώση του, που ήλθε μέσα στον επόμενο χρόνο, δημιουργώντας μια πολιτική κρίση στην Ελλάδα η οποία θα κατέληγε στην επιβολή δικτατορίας την 21.4.1967.

Οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να επέμβουν για να παρεμποδίσουν την υλοποίηση τουρκικών απειλών για εισβολή στο νησί, ύστερα από την αποφασιστική υπέρ της Κύπρου στάση της Ελλάδας, της Σοβιετικής Ένωσης και άλλων χωρών.

Η Κύπρος φάνηκε ότι είχε κερδίσει τον πρώτο γύρο. Η Τουρκία δεν πέτυχε του σκοπού της και οι Τουρκοκύπριοι είχαν οδηγηθεί στην απομόνωση, από την ίδια την ηγεσία τους.

Η Κύπρος ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο μέσα στο 1965, όταν ο μεσολαβητής των Ηνωμένων Εθνών Γκάλο Πλάζα υπέβαλε τη σχετική έκθεσή του. Ορθή στάση είχε τηρήσει και ο τότε γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Ου Θαντ. Ο όλος ρόλος των Ηνωμένων Εθνών στην κυπριακή κρίση, καθώς και τα διάφορα ψηφίσματα που κερδήθηκαν, αναλύονται στο λήμμα Ηνωμένα Έθνη και Κύπρος. Ο Άτσεσσον υπέβαλε επίσης το δικό του σχέδιο, που περιείχε διχοτομικά στοιχεία κι απορρίφθηκε και από την Κύπρο και από την Ελλάδα.

Περισσότερα στο polignosi.com