Τι μπορεί να κάνει η τεχνολογία mRNA: Ο Δρ Διέτης μιλά στον «Π» για τους πειραματικούς εμβολιασμούς καρκινοπαθών

Πριν από μερικές ημέρες έγινε γνωστό ότι στην Αγγλία ξεκίνησε ο εμβολιασμός σε καρκινοπαθείς. Χιλιάδες ασθενείς του NHS θα λάβουν εξατομικευμένα εμβόλια για τον καρκίνο του δέρματος, του εντέρου και του πνεύμονα μέσα στο επόμενο έτος, γεγονός που χαρακτηρίστηκε ως «στιγμή ορόσημο» για τη φροντίδα του καρκίνου. Οι ειδικοί θεωρούν ότι οι θεραπείες που είναι ειδικά σχεδιασμένες για τους ασθενείς, ώστε να σταματήσουν την επανεμφάνιση του καρκίνου θα σημάνουν μια νέα εποχή στην καταπολέμηση της νόσου ώστε μια μέρα να χρησιμοποιηθεί ενάντια σε όλους τους καρκίνους. Επί του θέματος μίλησε στον «Π» ο επίκουρος καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου Δρ Νικόλας Διέτης. Ο ίδιος σε συνέντευξή του στον «Π» μιλά για τα «εξατομικευμένα εμβόλια», τα mRNA εμβόλια και τα πλεονεκτήματα που έχουν σε σχέση με άλλες θεραπείες, όπως είναι για παράδειγμα οι «πολύ λιγότερες παρενέργειες σε σχέση με τη συμβατική χημειοθεραπεία».

Τι ακριβώς συμβαίνει τώρα με τους καρκινοπαθείς στην Αγγλία και πότε αναμένονται τα πρώτα αποτελέσματα από τους «πειραματικούς» αυτούς εμβολιασμούς;

Οι εμβολιασμοί που γίνονται αυτή τη στιγμή είναι στο πλαίσιο μιας κλινικής μελέτης που ξεκίνησε πριν λίγες εβδομάδες, βάσει μιας συνεργασίας μεταξύ του βρετανικού NHS και της εταιρείας Biontech, όπου θα χορηγηθούν «προσωποποιημένα» (εξατομικευμένα) εμβόλια σε ασθενείς με ορθοκολικό καρκίνο αρχικού σταδίου. Οι ασθενείς μπαίνουν σε μια ειδικά σχεδιασμένη πλατφόρμα όπου εξετάζονται τα κριτήρια καταλληλότητάς τους για τη συμμετοχή τους στη μελέτη. Ο πρώτος ασθενής, για παράδειγμα, ήταν 55 ετών, με ορθοκολικό καρκίνο σε πρώιμο στάδιο, που βρέθηκε μετά από ένα τεστ ρουτίνας. Ο συγκεκριμένος καρκίνος δίνει περίπου ένα ποσοστό 65% βιωσιμότητας 5 ετών. Αφού ο ασθενής εγχειρίσθηκε για αφαίρεση όγκου και ολοκλήρωσε τη χημειοθεραπεία του, εντάχθηκε στην κλινική μελέτη μετά από τον έλεγχο της σχετικής πλατφόρμας. Ο στόχος της μελέτης είναι να χορηγηθούν εμβόλια σε 10.000 ασθενείς μέχρι το 2030. Πιστεύω όμως ότι τα πρώτα προκαταρκτικά αποτελέσματα θα αρχίσουν να βγαίνουν πολύ πιο νωρίς, αφού χορηγηθεί το εμβόλιο σε έναν μικρότερο αριθμό ασθενών και αφού όμως έχει παρέλθει ένας συγκεκριμένος χρόνος εξέτασης των ασθενών και αναλυθούν τα πρώτα δεδομένα.

«Εξατομικευμένα εμβόλια»

Ακούμε ότι τα εμβόλια αυτά είναι «εξατομικευμένα». Εξηγήστε μας λίγο πώς δημιουργείται-λειτουργεί ένα «εξατομικευμένο εμβόλιο».

Κατ’ αρχήν είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι υπάρχουν δύο ειδών εμβόλια για τον καρκίνο, τα προληπτικά εμβόλια και τα θεραπευτικά. Τα προληπτικά εμβόλια είναι αυτά που μειώνουν το ρίσκο ανάπτυξης καρκίνου, συνήθως αυτών των τύπων καρκίνου που σχετίζονται με συγκεκριμένες λοιμώξεις. Για παράδειγμα, ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων, που είναι ένας σεξουαλικά μεταδιδόμενος ιός που μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, και για την αποτροπή της μόλυνσης και του ρίσκου ανάπτυξης καρκίνου χορηγούμε το εμβόλιο HPV. Άλλο γνωστό παράδειγμα προληπτικού εμβολίου είναι το εμβόλιο της ηπατίτιδας Β, όπου ο ιός μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του ήπατος και το εμβόλιο μπορεί να προσδώσει σημαντική προστασία. Αντίθετα, τα θεραπευτικά εμβόλια είναι εμβόλια που χρησιμοποιούνται ως θεραπεία για να μειώσουν είτε το μέγεθος του όγκου, είτε το ρίσκο εξάπλωσης/μετάστασής του, είτε το ρίσκο επανεμφάνισης του καρκίνου. Παράδειγμα τέτοιων εμβολίων είναι του εμβόλιο T-VEC που δίνεται από το 2015 για μεταστατικό μελάνωμα, το εμβόλιο Sipuleucel-t που δίνεται από το 2010 εναντίον του μεταστατικού καρκίνου του προστάτη, αλλά και το πρόσφατο Adstiladrin που χορηγείται από το 2022 κατά του καρκίνου ουροδόχου κύστης σε ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στη χημειοθεραπεία.

Παρ’ όλα αυτά, τα θεραπευτικά εμβόλια που είχαμε τόσα χρόνια δεν ήταν τόσο αποτελεσματικά, γι’ αυτό τον λόγο εξάλλου δεν έχουμε και πολλά που να έχουν περάσει τις κλινικές μελέτες και να έχουν πάρει έγκριση. Επιπλέον, ο ίδιος τύπος καρκίνου σε διαφορετικούς ασθενείς μπορεί να έχει πολλές γενετικές διαφορές, πράγμα που δημιουργεί τη βάση για μια μεγάλη διακύμανση στην αποτελεσματικότητα ενός φαρμάκου ή εμβολίου. Με λίγα λόγια, ακόμα και αν δοθεί το ίδιο φάρμακο στον ίδιο τύπο καρκίνου, σε διαφορετικούς ασθενείς, θα υπάρξει διαφοροποίηση στο αποτέλεσμα της θεραπείας. Για να λυθεί αυτό το πρόβλημα, θα πρέπει να στοχεύσουμε τον καρκίνο του ασθενούς με ένα φάρμακο που να είναι αποτελεσματικό για τον συγκεκριμένο ασθενή, να υπάρχει δηλαδή «εξατομίκευση» στη θεραπεία. Αυτό το καταφέρνουν τα νέα εμβόλια, τα οποία βασίζονται στην πλατφόρμα του mRNA. Το κάθε εμβόλιο σχεδιάζεται με βάση το προφίλ του καρκίνου του συγκεκριμένου ασθενούς, με βάση τις μεταλλάξεις και τα ειδικά αντιγόνα που εκφράζει. Έτσι, όταν χορηγείται το ειδικά σχεδιασμένο, «εξατομικευμένο», εμβόλιο στον ασθενή, η αποτελεσματικότητά του είναι πολύ μεγάλη.

Εμβόλια mRNA

Με βάση τις ενδείξεις που υπάρχουν μέχρι στιγμής, σε ποια είδη καρκίνου μπορούν να αξιοποιηθούν τα εμβόλια αυτά και με ποιο τρόπο. Θα λαμβάνει για παράδειγμα ο ασθενής μόνο το εμβόλιο χωρίς να χρειάζεται οποιαδήποτε άλλη θεραπεία, μιλάμε για συνδυασμό της χορήγησης του εμβολίου με ανοσοθεραπεία;

Τα mRNA εμβόλια κατά του καρκίνου έχουν αρκετά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις άλλες θεραπείες: α) μπορούν θεωρητικά να αντιμετωπίσουν κάθε είδος καρκίνου, β) μπορούμε με σχετικά μεγάλη τεχνική ευκολία να σχεδιάσουμε εξατομικευμένα εμβόλια και να αυξήσουμε δραματικά το ποσοστό αποτελεσματικότητας της θεραπείας, γ) μπορούν να σχεδιαστούν και να παραχθούν γρήγορα και ευκολότερα, σε σχέση με εμβόλια παλαιότερων τύπων ή και ακόμα και σε σχέση με τα συμβατικά φάρμακα, και δ) δίνουν πολύ λιγότερες παρενέργειες σε σχέση με τη συμβατική χημειοθεραπεία.

Παρ’ όλα αυτά, τίποτα δεν αναπτύσσεται χωρίς να έχει τα δικά του συγκριτικά μειονεκτήματα: Η εξατομίκευση για κάθε ασθενή παίρνει πολύ χρόνο να γίνει (πάνω από 6 μήνες από την ώρα έναρξης του σχεδιασμού ενός εμβολίου για έναν ασθενή) συγκριτικά με τον πλάνο θεραπείας ενός ασθενούς. Περισσότερος χρόνος σημαίνει περισσότερο κόστος - τα εμβόλια αυτά είναι πολύ ακριβά, εφόσον σχεδιάζονται μόνο για έναν συγκεκριμένο ασθενή. Επιπλέον, τα mRNA εμβόλια βασίζονται στο ότι εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα στο πώς θα αντιμετωπίσει τον καρκίνο, και άρα η αποτελεσματικότητά του βασίζεται στην αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς, το οποίο όμως καταστέλλεται είτε από τον καρκίνο είτε από τη χημειοθεραπεία. Αυτό σημαίνει ότι τα εμβόλια αυτά είναι πιο αποτελεσματικά για ασθενείς που έχουν ισχυρότερο ανοσοποιητικό, και όχι τόσο για ασθενείς με εξασθενημένο ανοσοποιητικό. Τέλος, τα εμβόλια αυτά είναι συνήθως πιο αποτελεσματικά στα πρώιμα στάδια του καρκίνου και όχι τόσο αποτελεσματικά στα προχωρημένα στάδια.

Βέβαια, όπως όλα τα πράγματα στην ιατρική επιστήμη, αναμένω ότι θα υπάρξει σημαντική ερευνητική δουλειά τα επόμενα χρόνια ώστε να βελτιωθούν τα μειονεκτήματα και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα αντικαρκινικά mRNA εμβόλια προς το παρόν. Επομένως, στα επόμενα 5-10 χρόνια πιστεύω ότι θα δούμε όχι μόνο περισσότερα αντικαρκινικά εμβόλια, για περισσότερους τύπους καρκίνου, αλλά και με σημαντικές βελτιώσεις στο εύρος αποτελεσματικότητάς τους.

Αποτέλεσμα του κορωνοϊού;

Τα τελευταία χρόνια, η τεχνολογία mRNA έχει δώσει νέα ώθηση στις προσπάθειες δημιουργίας θεραπευτικών εμβολίων για τον καρκίνο. Πρόκειται για μια ιδέα που δημιουργήθηκε τώρα, μετά την πανδημία του κορωνοϊού δηλαδή; Πείτε μας λίγο έχουν κάποια σχέση τα εμβόλια που χορηγούνται τώρα στους καρκινοπαθείς με εκείνα κατά του κορωνοϊού;

Η τεχνολογία mRNA δεν είναι μια καινούργια τεχνολογία - χρησιμοποιείται στην ιατρική έρευνα και τη βιοτεχνολογία εδώ και πάνω από 30 χρόνια. Παρ’ όλα αυτά, είναι αλήθεια ότι η πανδημία του ιού SARSCov2 επέτρεψε στο να γίνουν τεράστια και γοργά άλματα στη βελτίωση του τρόπου σχεδιασμού των mRNA εμβολίων, στην ταχύτητα παραγωγής τους, στη μέθοδο παρασκευής τους κ.λπ. Όλα αυτά έγιναν όταν επενδύθηκαν πολλά χρήματα, ενεπλάκησαν χιλιάδες επιστήμονες και συνεργάστηκε διεξοδικά ο δημόσιος και ο ιδιωτικός διεθνής τομέας έρευνας και τεχνολογίας, στον ίδιο συγκεκριμένο στόχο. Αυτή η μαζική δράση μας πήγε πολλά χρόνια μπροστά και μας άνοιξε τον δρόμο για να εφαρμόσουμε τις νέες γνώσεις μας σε παλαιότερα προβλήματα που δεν τα πήγαμε τόσο καλά στην αποτελεσματικότητα, όπως στα θεραπευτικά εμβόλια κατά του καρκίνου. Υπάρχουν κάποιες σημαντικές τεχνικές διαφορές μεταξύ των εμβολίων της πανδημίας και των αντικαρκινικών εμβολίων, εκτός από την προφανή διαφορά ότι τα εμβόλια της πανδημίας ήταν προληπτικά εμβόλια ενώ τα αντικαρκινικά είναι θεραπευτικά. Μια τεχνική διαφορά, για παράδειγμα, είναι ότι τα εμβόλια της πανδημίας περιείχαν μια αλληλουχία mRNA (που έδινε πληροφορίες στον οργανισμό μας για έναν συγκεκριμένο μοριακό στόχο ενάντια στον ιό), ενώ τα αντικαρκινικά εμβόλια περιέχουν συνήθως ένα μείγμα διαφορετικών αλληλουχιών mRNA όπου στοχεύουν σε διαφορετικούς στόχους που εκφράζονται από τον καρκίνο του ασθενούς. Παρ’ όλα αυτά όμως, η γενική τεχνολογία mRNA είναι παρόμοια στα αντικαρκινικά εμβόλια με αυτά ενάντια στον SARSCov2, όπως παρόμοια είναι και η γενική ιδέα: να εκπαιδεύσουμε το ανοσοποιητικό μας σύστημα να πολεμήσει έναν βιολογικό εχθρό, είτε είναι εξωτερικός (π.χ. ένας ιός), είτε είναι εσωτερικός (όπως κάποια ελαττωματικά κύτταρά μας που διαιρούνται ανεξέλεγκτα).