Πώς να καταγγείλετε τους διεφθαρμένους συναδέλφους και εργοδότες σας - Aναθεωρημένος οδηγός για πληροφοριοδότες από το Υπ. Δικαιοσύνης 

Το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξεως ανάρτησε προ ημερών στην ιστοσελίδα του τον αναθεωρημένο οδηγό προς τους εργαζομένους του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα που καταγγέλλουν πράξεις διαφθοράς στον χώρο εργασίας τους. Με τον οδηγό επεξηγείται εκτενώς η κείμενη νομοθεσία που ψηφίστηκε τον Φεβρουάριο του 2022, καθώς και οι πρόσφατες αλλαγές που επήλθαν και στοχεύουν στη δημιουργία ενός αποτελεσματικού και ισχυρού νομικού πλαισίου προστασίας των εργαζομένων του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα που προβαίνουν σε αποκάλυψη πληροφοριών και στοιχείων για πράξεις διαφθοράς.

Ειδικότερα, η κείμενη νομοθεσία ενθαρρύνει και διευκολύνει τους εργαζόμενους να υποβάλλουν καταγγελίες για πράξεις διαφθοράς στον χώρο εργασίας τους μέσα από ασφαλείς διαδικασίες, σε εμπιστευτικό πλαίσιο. Ταυτόχρονα, ο νόμος απαγορεύει οποιαδήποτε εκδικητική ενέργεια εναντίον τους από τους προϊστάμενους ή τους συναδέλφους τους, και προβλέπει ισχυρά μέτρα στήριξης. Σκοπός του αναθεωρημένου Οδηγού, που ετοίμασε το Υπουργείο Δικαιοσύνης σε συνεργασία με την επίτροπο Νομοθεσίας, είναι να επεξηγήσει τις βασικές πρόνοιες του νόμου και να ενημερώσει τους εργαζόμενους για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους βάσει του νόμου. Στον οδηγό επισημαίνεται κατ’ αρχάς ποια πρόσωπα μπορούν να αποκαλύψουν πληροφορίες, τι είδους παραβάσεις μπορούν να αφορούν οι πληροφορίες αυτές και πού μπορούν να απευθυνθούν. Ακολούθως, αναλύονται οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες μπορεί να προστατευτεί κάποιος, τα μέτρα προστασίας που απολαμβάνουν τα πρόσωπα αυτά, αλλά και οι συνέπειες παράβασης των προνοιών του νόμου. Ειδικότερα:

Ποιος μπορεί να υποβάλει καταγγελία;

Πρόσωπο το οποίο μέσα από το εργασιακό του περιβάλλον έλαβε γνώση ή περιήλθαν στην αντίληψή του πληροφορίες που αφορούν πράξεις διαφθοράς μπορεί να υποβάλει καταγγελία σε σχέση με τις πληροφορίες αυτές σε αρμόδιο πρόσωπο. Με την υποβολή της καταγγελίας, το πρόσωπο αυτό θεωρείται πληροφοριοδότης.

Πώς υποβάλλεται η καταγγελία;

Ο πληροφοριοδότης για να λάβει την προστασία του νόμου, μπορεί να υποβάλει την καταγγελία του επώνυμα. Στην περίπτωση ανώνυμης καταγγελίας, ο νόμος προστατεύει το πρόσωπο που ενώ υπέβαλε ανώνυμα την καταγγελία, ακολούθως ταυτοποιήθηκε. Η καταγγελία μπορεί να υποβληθεί προφορικώς, γραπτώς, μέσω τηλεφώνου ή σε προσωπική συνάντηση. Από τη στιγμή της υποβολής της καταγγελίας, ο πληροφοριοδότης πρέπει να τυγχάνει ενημέρωσης για τις ενέργειες που γίνονται με σκοπό τη διερεύνηση της καταγγελίας και της αντιμετώπισης της παράβασης. Εντός επτά ημερών από την υποβολή της καταγγελίας πρέπει να του δίνεται βεβαίωση ότι, η καταγγελία έχει ληφθεί και εντός τριών μηνών θα πρέπει να ενημερωθεί για τις ενέργειες που έχουν γίνει. Στο πλαίσιο αυτό, μπορεί να του ζητηθεί να δώσει διευκρινιστικές ή συμπληρωματικές πληροφορίες σε σχέση με την καταγγελία του προς διευκόλυνση του έργου της διερεύνησης. Σε κάθε περίπτωση, τα πρόσωπα που παραλαμβάνουν και χειρίζονται τις καταγγελίες υποχρεώνονται όπως ενεργούν με πλήρη εμπιστευτικότητα, διαφυλάσσοντας την ταυτότητα του πληροφοριοδότη.

Πού υποβάλλεται η καταγγελία;

Ο πληροφοριοδότης μπορεί να υποβάλει την καταγγελία του, είτε εσωτερικά, δηλαδή, εντός του χώρου εργασίας του, είτε εξωτερικά, δηλαδή, σε αρμόδια κρατική Αρχή. Η κείμενη νομοθεσία απαγορεύει την υποβολή καταγγελιών για διαφθορά στις περιπτώσεις όπου οι πληροφορίες αποκτήθηκαν, αφενός, με ενέργειες που συνιστούν ποινικό αδίκημα και αφετέρου, κατά παράβαση των κανόνων προστασίας διαβαθμισμένων πληροφοριών, του δικηγορικού ή ιατρικού απορρήτου, του απορρήτου των δικαστικών συσκέψεων και των κανόνων της ποινικής δικονομίας.

Πώς προστατεύεται ο πληροφοριοδότης;

Ο πληροφοριοδότης προστατεύεται αυτόματα από μία σειρά από πράξεις που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως εκδικητικές συμπεριφορές ή αντίποινα. Για παράδειγμα:

1. Προστασία από εκδικητικές συμπεριφορές ή αντίποινα. Ο οργανισμός στον οποίο εργάζεται ο πληροφοριοδότης απαγορεύεται να προβεί σε οποιαδήποτε από τις ακόλουθες πράξεις ως αντίδραση για την υποβολή καταγγελίας από τον εργαζόμενο: παύση, απόλυση ή ισοδύναμο μέτρο, υποβιβασμό ή στέρηση της προαγωγής, μείωση μισθού, μεταβολή ωραρίου εργασίας, μεταβίβαση καθηκόντων, αλλαγή τόπου εργασίας, στέρηση κατάρτισης, αρνητική αξιολόγηση επιδόσεων ή αρνητική επαγγελματική σύσταση, επιβολή ή εφαρμογή οποιουδήποτε πειθαρχικού μέτρου, επίπληξης ή άλλης ποινής, περιλαμβανομένης χρηματικής ποινής, καταναγκασμό, εκφοβισμό, παρενόχληση ή περιθωριοποίηση, διάκριση, άδικη αντιμετώπιση, μη μετατροπή σύμβασης προσωρινής απασχόλησης σε μόνιμη ενώ ο εργαζόμενος είχε δικαιολογημένη εμπιστοσύνη ότι θα του προσφερθεί μόνιμη απασχόληση, μη ανανέωση ή πρόωρη διακοπή σύμβασης προσωρινής απασχόλησης, βλάβη, περιλαμβανομένης προσβολής της φήμης, ιδίως στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, ή οικονομική ζημία, περιλαμβανομένης επιχειρηματικής ζημίας και απώλειας εισοδήματος, καταχώριση σε μαύρη λίστα βάσει τομεακής ή κλαδικής επίσημης ή ανεπίσημης συμφωνίας που μπορεί να συνεπάγεται ότι το πρόσωπο δεν πρόκειται να βρει θέση εργασίας στον τομέα ή στον κλάδο στο μέλλον, πρόωρη διακοπή ή ακύρωση σύμβασης για εμπορεύματα ή υπηρεσίες, ακύρωση άδειας ή έγκρισης αυτής, παραπομπή για ψυχιατρική ή ιατρική παρακολούθηση, μονομερή βλαπτική μεταβολή των συνθηκών εργασίας, δηλαδή οποιαδήποτε πράξη ή παράλειψη ή συμπεριφορά του εργοδότη ή άλλου προσώπου το οποίο είναι αρμόδιο ή υπεύθυνο για τον καθορισμό ή την τροποποίηση των συνθηκών απασχολήσεως του εργαζόμενου που προκαλεί άμεση ή έμμεση, υλική ή ηθική, ζημιά στον εργαζόμενο ή προσβάλλει, με οποιοδήποτε τρόπο, την προσωπικότητα ή την αξιοπρέπειά του.

Σημειώνεται ότι, σε περίπτωση που επιβλήθηκαν αντίποινα οποιασδήποτε μορφής σε βάρος του πληροφοριοδότη στον χώρο εργασίας του, τότε, αυτός μπορεί να ζητήσει από τον εργοδότη του την επαναφορά των πραγμάτων στην κατάσταση που βρίσκονταν πριν από την επιβολή των αντιποίνων. Ο εργοδότης μπορεί να αρνηθεί μόνο στην περίπτωση που αυτό είναι αντικειμενικά αδύνατο ή καθίσταται δυσανάλογα επαχθές για τον ίδιο, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση που η επιχείρηση δεν λειτουργεί λόγω αναστολής των εργασιών της ή στην περίπτωση μεταβολής των οικονομικών συνθηκών, όχι, όμως, όταν τα γεγονότα αυτά συντελέστηκαν συνεπεία δικών του ενεργειών, όπως για παράδειγμα, όταν εξαιτίας της απόλυσης του πληροφοριοδότη ακολούθησε αμέσως νέα πρόσληψη εργαζόμενου με σκοπό την πλήρωση της κενωθείσας θέσης εργασίας του πληροφοριοδότη. Η μη λήψη επανορθωτικών μέτρων από τον εργοδότη θεωρείται επιβαρυντικός παράγοντας στην επιβολή της ποινής, σε περίπτωση διαπίστωσης παράβασης του νόμου.

2. Δικαστικά μέτρα για άρση εκδικητικής συμπεριφοράς και διεκδίκηση αποζημίωσης. Σε περίπτωση που πληροφοριοδότης υποστεί οποιαδήποτε εκδικητική συμπεριφορά ή βλάβη, δικαιούται να απευθυνθεί στο Δικαστήριο Εργατικών Διαφορών ή στο Επαρχιακό Δικαστήριο ή στο Διοικητικό Δικαστήριο, ανάλογα με την περίπτωση, για να άρει οποιοδήποτε αντίποινο, αλλά και για να διεκδικήσει τυχόν αποζημιώσεις. Ταυτόχρονα, παρέχονται προσωρινά μέτρα προστασίας στον πληροφοριοδότη, εν αναμονή της μακρόχρονης δικαστικής διαδικασίας, μέσω της δυνατότητας καταχώρισης αίτησης για έκδοση προσωρινού διατάγματος για την αποτροπή ή τερματισμό των αντιποίνων. Αν το δικαστήριο αποφασίσει ότι, πράγματι ο πληροφοριοδότης έχει υποστεί οποιοδήποτε αντίποινο ή/και βλάβη λόγω εκδικητικής συμπεριφοράς, τότε, θα επιδικάσει αποζημιώσεις που θα καλύπτουν, τόσο την υλική ζημιά αλλά και τυχόν ηθική ή σωματική βλάβη που έχει υποστεί ο πληροφοριοδότης. Ταυτόχρονα, οποιοδήποτε μέτρο αντιποίνου έχει υποστεί ο πληροφοριοδότης θεωρείται εξαρχής άκυρο, δηλαδή, ως να μην έγινε ποτέ. Μάλιστα, αν πρόσωπο απολύθηκε λόγω της υποβολής καταγγελίας και επιθυμεί να επιστρέψει στην εργασία του, τότε, το Δικαστήριο Εργατικών Διαφορών διατάσσει ακόμη και την επαναπρόσληψή του.

Επιπλέον, ο πληροφοριοδότης που υπέβαλε καταγγελία σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου, δεν έχει ευθύνη σε σχέση με αστικές διαδικασίες, όπως είναι η αγωγή για δυσφήμηση, προσβολή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, παράβαση της υποχρέωσης τήρησης του απορρήτου, παράβαση των κανόνων για την προστασία προσωπικών δεδομένων, αποκάλυψη εμπορικού απορρήτου, ή για αιτήσεις αποζημίωσης βάσει του ιδιωτικού, του δημόσιου ή του συλλογικού εργατικού δικαίου. Μάλιστα, σε περίπτωση που ξεκινήσει μία τέτοια υπόθεση εναντίον του, ο πληροφοριοδότης έχει το δικαίωμα να επικαλεστεί ότι υπέβαλε καταγγελία και να ζητήσει την απόρριψη της αγωγής. Υπάρχει, όμως, μια εξαίρεση στον νόμο: Η προστασία αυτή δεν επεκτείνεται στις περιπτώσεις όπου η απόκτηση ή η πρόσβαση στις πληροφορίες αυτές συνιστά ποινικό αδίκημα. Γι’ αυτό, αν ο πληροφοριοδότης με την κοινοποίηση των πληροφοριών διαπράττει ποινικό αδίκημα, τότε, μπορεί να διωχθεί ποινικά.

Μάρτυρας σε ποινική διαδικασία

Ανάλογα με τη φύση του περιεχομένου της καταγγελίας και τη σοβαρότητα της υπόθεσης είναι πιθανόν να κινηθεί ποινική διαδικασία κατά προσώπου που αναφέρεται στην καταγγελία. Σε μια τέτοια περίπτωση ενδέχεται να χρειαστεί ο πληροφοριοδότης να καταθέσει ως μάρτυρας ενώπιον του δικαστηρίου για να διευκολυνθεί η στοιχειοθέτηση της κατηγορίας για διαφθορά. Ο νόμος προνοεί ότι σε τέτοιες περιπτώσεις, ο πληροφοριοδότης απολαμβάνει μέτρα προστασίας που αποσκοπούν, κυρίως, στη διαφύλαξη της ανωνυμίας του, όπως για παράδειγμα, να καταθέσει στην απουσία του κατηγορούμενου, να δοθεί η μαρτυρία μέσω κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης, να οπτικογραφηθεί η κατάθεσή του. Μάλιστα, ανάλογα με την περίπτωση μπορεί το πρόσωπο αυτό να ενταχθεί και στο Σχέδιο Προστασίας Μαρτύρων και Συνεργατών της Δικαιοσύνης.

Μείωση ποινής κατά το ήμισυ

Η νομοθεσία που διέπει την προστασία των προσώπων - πληροφοριοδοτών που καταγγέλλουν πράξεις διαφθοράς, προβλέπει μέτρα επιείκειας για τα πρόσωπα που διέπραξαν ή συμμετείχαν στη διάπραξη αδικημάτων διαφθοράς, αλλά συνεργάστηκαν ουσιωδώς με τις δικαστικές Αρχές. Ειδικότερα, προβλέπονται δύο περιπτώσεις ευνοϊκής μεταχείρισης:

Περίπτωση Α: Για πληροφοριοδότη που διέπραξε ή συμμετείχε στη διάπραξη αδικήματος διαφθοράς σχετιζόμενο με δωροδοκία λειτουργού του Δημοσίου ή αξιωματούχου και καταδικάστηκε για το πιο πάνω αδίκημα μετά από δική του παραδοχή και συνεργάστηκε με διωκτικές Αρχές ουσιωδώς και χάριν της συνεργασίας αυτής άρχισε ποινική δίωξη κατά δημόσιου λειτουργού ή αξιωματικού, το ανώτατο όριο ποινής που δυνατόν να του επιβληθεί από το δικαστήριο είναι το ήμισυ του ανώτατου ορίου της ποινής που προβλέπεται στον οικείο νόμο.

Περίπτωση Β: Για λειτουργό του Δημοσίου ή αξιωματούχο που διέπραξε ή συμμετείχε στη διάπραξη αδικήματος διαφθοράς και καταδικάστηκε για το πιο πάνω αδίκημα μετά από δική του παραδοχή και συνεργάστηκε με τις διωκτικές Αρχές ουσιωδώς και χάριν της συνεργασίας αυτής άρχισε ποινική δίωξη κατά δημόσιου λειτουργού ή αξιωματικού που κατέχει ανώτερη, από τον ίδιο, θέση και μεταβίβασε στο Δημόσιο οποιοδήποτε περιουσιακό όφελος αποκόμισε από το αδίκημα διαφθοράς, το ανώτατο όριο ποινής που δυνατόν να του επιβληθεί από το δικαστήριο είναι το ήμισυ του ανώτατου ορίου της ποινής που προβλέπεται στον οικείο νόμο.

Παράβαση εις βάρος πληροφοριοδότη

Ενέργειες εις βάρος πληροφοριοδοτών μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα την έναρξη δικαστικών διαδικασιών από τους πληροφοριοδότες με τις οποίες να διεκδικούνται αποζημιώσεις για τυχόν βλάβη που έχουν υποστεί. Παράλληλα, όμως, ανάλογα με τη σοβαρότητα της παράβασης, μπορούν να οδηγήσουν και στη στοιχειοθέτηση ποινικού αδικήματος.

Ειδικότερα, πρόσωπο το οποίο παρεμποδίζει την υποβολή καταγγελίας ή προβαίνει σε εκδικητική συμπεριφορά ή αντίποινα κατά πληροφοριοδότη ή κινεί κακόβουλη διαδικασία κατά ενός τέτοιου προσώπου ή αποκαλύπτει την ταυτότητα πληροφοριοδότη, είναι, σύμφωνα με τον νόμο, ένοχο ποινικού αδικήματος και, σε περίπτωση καταδίκης του υπόκειται σε ποινή φυλάκισης που δεν υπερβαίνει τα τρία έτη ή σε χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τις €30.000, ή και στις δύο αυτές ποινές.

Παράβαση εκ μέρους πληροφοριοδότη

Η κείμενη νομοθεσία δημιουργεί ένα πολύ ισχυρό νομικό πλαίσιο για προστασία των προσώπων που υποβάλλουν καταγγελίες σύμφωνα με τις προβλεπόμενες διαδικασίες και προϋποθέσεις. Για να αποφευχθεί, όμως, τυχόν κατάχρηση του πλαισίου αυτού, αλλά και για να διαφυλαχθούν τα δικαιώματα προσώπων που πιθανόν να υποστούν οποιαδήποτε βλάβη λόγω κακόβουλων ή ανυπόστατων καταγγελιών, ο νόμος προνοεί αυστηρές ποινές εναντίον των προσώπων που εν γνώσει τους προβαίνουν σε ψευδείς καταγγελίες για διαφθορά. Σε μια τέτοια περίπτωση, το πρόσωπο που προέβη σκόπιμα σε ανυπόστατη καταγγελία είναι ένοχο ποινικού αδικήματος και, σε περίπτωση καταδίκης του, υπόκειται σε ποινή φυλάκισης που δεν υπερβαίνει τα τρία έτη ή σε χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τις €30.000, ή και στις δύο αυτές ποινές.