Πώς οι ΗΠΑ επανέρχονται στην Ανατολική Μεσόγειο;

Την περασμένη Τετάρτη ο νέος αμερικανός ΥΠΕΞ Άντονι Μπλίνκεν παρουσιάστηκε ενώπιον της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των ΗΠΑ και έδωσε σαφές στίγμα σε σχέση με το Κυπριακό. Επί της ουσίας είπε: «Ο Πρόεδρος Μπάιντεν σε ολόκληρη την πολιτική του καριέρα είναι πολύ δεσμευμένος στην επίλυση του Κυπριακού. Οι ΗΠΑ στηρίζουν σθεναρά τη συνολική διευθέτηση του Κυπριακού και την επανένωση στη βάση μιας διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Θα εμπλακούμε το επόμενο διάστημα στην προσπάθεια για ενδυνάμωση της προοπτικής για λύση, μέσω της περαιτέρω στήριξης του κρίσιμου ρόλου που διαδραματίζει ο ΟΗΕ. Θα δείτε όμως και την αμερικανική διπλωματία να έχει ενεργό ρόλο με πλήρη δέσμευση στο ζήτημα αυτό... θα ρίξουμε όλο το βάρος της διπλωματίας μας σε αυτό το θέμα... γίναμε μάρτυρες ενεργειών στην Ανατολική Μεσόγειο που μας έχουν ανησυχήσει από πλευράς Τουρκίας... η ΕΕ είναι κρίσιμος εταίρος για τις ΗΠΑ, τόσο σε σχέση με το εμπόριο αλλά και για θέματα ασφάλειας και διπλωματίας και αποτελεί προτεραιότητα για μας να ενισχύσουμε τη συνεργασία μας το συντομότερο δυνατόν σε όλους αυτούς τους τομείς». Ως εκ τούτου η προσέγγιση Μπλίνκεν ανοίγεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα: ΟΗΕ, διπλωματία, ΕΕ.



Το ευρύτερο πλαίσιο

Προσεγγίζοντας αυτές τις δηλώσεις αποσπασματικά, σαφώς δίνουν μια θετική νότα στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού. Διπλωματικές πηγές αναφέρουν στον «Π» πως δεν υπάρχει, για την ώρα τουλάχιστον, οποιαδήποτε προγραμματισμένη κινητικότητα στο πεδίο εμπλοκής των ΗΠΑ σε πρακτικό επίπεδο. Ωστόσο, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η κυβέρνηση έσπευσε να χαιρετίσει τις δηλώσεις Μπλίνκεν, αφελώς απαξιώνοντάς τις ταυτόχρονα, διά της επισήμανσης πως «οι προσωπικές σχέσεις του Προέδρου Αναστασιάδη με τον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ... ευελπιστούμε ότι θα είναι υποβοηθητικές στις προσπάθειες που καταβάλλουμε για επίλυση του κυπριακού προβλήματος». Ακόμα και στο τσεπάκι να είχε ο Πρόεδρος Αναστασιάδης τον κ. Μπάιντεν έπρεπε εν είδει κομπασμού άραγε να το πει; Ούτως ή άλλως οι προσωπικές φιλίες δεν εξασφαλίζουν οτιδήποτε, ως εκ τούτου καλό είναι να τεθεί το ευρύτερο πλαίσιο προσέγγισης των ΗΠΑ σε σχέση με την περιοχή και να μην εστιάζουμε μόνο στο Κυπριακό.

Το πρώτο στοιχείο διαφοροποίησης της διακυβέρνησης Μπάιντεν και της ομάδας που χειρίζεται την εξωτερική πολιτική σε σχέση με τους προκατόχους τους, σύμφωνα με τη διεθνολόγο Άννα Κουκκίδη Προκοπίου, έχει να κάνει με το ότι όλα τα εμπλεκόμενα άτομα-αξιωματούχοι έχουν γνώση του Κυπριακού, της Ανατολικής Μεσογείου, της Τουρκίας, όμως γνωρίζουν πολύ καλά και σε βάθος πώς παίζεται το παιχνίδι σε επίπεδο διεθνούς διπλωματίας. Ως εκ τούτου είναι πολύ πιθανόν να δούμε το επόμενο διάστημα την αμερικανική διπλωματία να ξεδιπλώνεται. Το δεύτερο στοιχείο που δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής σε σχέση με τις αμερικανικές προθέσεις αφορά την Άγκυρα. Η διακυβέρνηση Μπάιντεν φαίνεται μέχρι στιγμής να κινείται επιφυλακτικά στα αμερικανοτουρκικά, ωστόσο οικοδομεί σταδιακά δίαυλο επικοινωνίας, καθώς στις 2 Φεβρουαρίου ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του Προέδρου Μπάιντεν, Τζέικ Σάλιβαν είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ιμπραχίμ Καλίν, ενώ στις 14-15 Φεβρουαρίου ο ΥΠΕΞ Άντονι Μπλίνκεν είχε τηλεφωνική συνομιλία με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Υπάρχουν μεν ανοιχτά μέτωπα στις σχέσεις των δύο χωρών οι οποίες ομολογουμένως δεν είναι οι καλύτερες (λόγω S-400, σχέσης Τουρκίας-Ρωσίας, διαφθοράς, κράτος δικαίου, οικονομικά τραπεζικά σκάνδαλα, Κούρδοι και όχι μόνο), ωστόσο «η επιθυμία της κυβέρνησης Μπάιντεν να οικοδομήσει εποικοδομητικούς δεσμούς με την Τουρκία, επεκτείνοντας τους τομείς συνεργασίας και με αποτελεσματική διαχείριση των διαφωνιών», είναι ένα από τα ζητούμενα.

Στόχος των ΗΠΑ είναι -σε περίπτωση που γίνει κάτι τέτοιο -αυτό να επιτευχθεί με τους δικούς τους όρους και όχι με όρους που θα θέσει η Άγκυρα. Σύμφωνα με τον διεθνολόγο Πάμπο Χρυσοστόμου, οι ΗΠΑ επιθυμούν να θέσουν τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις σε νέο πλαίσιο και να ξεφύγουν από τις μεσοβέζικες προσεγγίσεις και τις κατά καιρούς δηλώσεις «χάδια» του Τραμπ προς τις ενέργειες Ερντογάν στην περιοχή. Παράλληλα θα πρέπει να είναι κατανοητό πως δεν υπάρχει καμία πρόθεση να δοθεί το μήνυμα πως οι ΗΠΑ επιθυμούν να παραδοθεί η Άγκυρα στην αγκαλιά της Μόσχας, μέσα από τις κινήσεις της διακυβέρνησης Μπάιντεν. Αυτό που επιδιώκουν οι ΗΠΑ ωστόσο είναι να επαναπροσδιορίσουν μια συμμαχία πάνω σε σωστές βάσεις με την αντίστοιχη τουρκική συμπεριφορά. Δεν αποκλείεται όλη αυτή η κινητικότητα να αποτελεί μια προσπάθεια να μεταφέρουν το μήνυμα στην Άγκυρα, πως οι ΗΠΑ έχουν το πάνω χέρι.

Οι ΗΠΑ συνομιλούν και με την Αθήνα σε πολύ καλύτερο κλίμα καθώς οι σχέσεις έχουν φτάσει στο υψηλότερο σημείο ανάμεσα στις δύο χώρες, όπως κατέγραψαν οι Δένδιας και Μπλίνκεν στη μεταξύ τους συνομιλία στα μέσα Φεβρουαρίου. Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ θέλουν να επανακαθορίσουν την παρουσία σε Συρία, Ιράκ και τις σχέσεις με χώρες της ευρύτερης περιοχής. Σε όλο αυτό το σκηνικό μια Τουρκία που να διαμορφώνει συνεχώς εμπόδια, για τις ΗΠΑ αποτελεί εμπόδιο και στον ΝΑΤΟϊκό σχεδιασμό κάτι που δεν επιθυμεί.

Κυπριακό και πράξεις

Για να μπορέσει κανείς να εκφραστεί με σιγουριά για τις επιδιώξεις των ΗΠΑ θα πρέπει να αναμένει να δει δείγματα γραφής της νέας διακυβέρνησης, ωστόσο οι προθέσεις σκιαγραφούνται μέσα από τις δηλώσεις. Το κατά πόσο πρόκειται για απλές δηλώσεις στήριξης ή δηλώσεις προπομπό καθοριστικών παρεμβάσεων μένει να το δούμε τις επόμενες μέρες και έχοντας κατά νουν όλο το σκηνικό γύρω από την ευρύτερη περιοχή (ότι δηλαδή το Κυπριακό μπορεί να αποτελεί όντως μέρος του ευρύτερου σχεδιασμού με θετικό πρόσημο ή απλά να χρησιμοποιείται ως μοχλός πίεσης κατά της Άγκυρας για να διαφοροποιήσει τη στάση σε άλλα ζητήματα).

Η πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας με χρόνια εμπειρία στο Κυπριακό αλλά και τις σχέσεις Κύπρου - ΗΠΑ Ερατώ Μαρκουλή, χαρακτηρίζει εξαιρετικά σημαντικές τις αναφορές Μπλίνκεν. Τόσο για τη σαφή αναφορά σε λύση ΔΔΟ όσο και για τη δέσμευση εμπλοκής με όλα τα διπλωματικά μέσα σε αυτή την προσπάθεια. Οι κινήσεις των ΗΠΑ μπορούν να χωριστούν σε τρία επίπεδα: ΟΗΕ, διπλωματία, ΕΕ.

Σε επίπεδο ΟΗΕ θα μπορούσαν να γίνουν παρασκηνιακές επαφές με τον γ.γ. του ΟΗΕ και να ζητηθεί σταθερή και σαφής επιμονή στο πλαίσιο όπως το καθορίζουν τα ψηφίσματα του ΣΑ του ΟΗΕ για το Κυπριακό για λύση ΔΔΟ. Μπορεί να μην συμμετέχουν ως μέρος στη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού ωστόσο οι ΗΠΑ είναι μόνιμο μέλος του ΣΑ και έχει βαρύνουσα σημασία η θέση που εκφράζουν στο παρόν στάδιο.

Διπλωματικά μπορούν να απευθυνθούν προς την Άγκυρα, προς την Ελλάδα και προς τη Λευκωσία έτσι ώστε να ξεκαθαρίσουν πως θα πρέπει να εξευρεθεί μια λύση κοινά αποδεκτή και στα πλαίσια που οι ΗΠΑ στηρίζουν. Στόχος άλλωστε είναι να κλείνουν μέτωπα με τους συμμάχους χωρίς να υπάρχει εχθρότητα μεταξύ τους. Η κ. Μαρκουλλή επισημαίνει μάλιστα πως δεν θα απέκλειε το ενδεχόμενο προσωρινού καθορισμού προεδρικού απεσταλμένου στην περιοχή, όπου να κάνει παρασκηνιακά επαφές με όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές. Παράλληλες κινήσεις θα μπορούσαν να γίνουν και προς την ΕΕ έτσι ώστε να κρατήσει ξεκάθαρη στάση μιλώντας για ΔΔΟ και να μην αφήσει περιθώριο στην Άγκυρα για ελιγμούς εκτός πλαισίου, ενόψει της συνέχειας.

Ο ρόλος της ΕΕ

Όλα αυτά για την ώρα κινούνται στη σφαίρα της θεωρίας, καθώς ακόμα η ΕΕ επιχειρεί να εξακριβώσει ποιος θα είναι ο ρόλος της στη διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού. Αυτό που γνωρίζουμε για την ώρα είναι πως δεν έχει προσκληθεί επίσημα από τον ΟΗΕ στην άτυπη συνάντηση «5+1», ενώ -μετά από ιδιαίτερα έντονες πιέσεις της ε/κ πλευράς- η τουρκική πλευρά φαίνεται να έχει συναινέσει σε μια περιθωριακή παρουσία εκπροσώπου της Ένωσης στη Γενεύη, όπου θα μπορεί αν θέλει να κάνει κάποιες συναντήσεις. Η Άγκυρα δεν επιθυμεί σε καμία περίπτωση να φανεί ως επίσημη προσκεκλημένη στην άτυπη συνάντηση η ΕΕ. Η τουρκική θέση συμπυκνώνεται στο ότι Ελλάδα και Κυπριακή Δημοκρατία είναι κράτη μέλη της Ένωσης και ως εκ τούτου η ΕΕ δεν μπορεί να είναι αντικειμενική και αμερόληπτη στην προσέγγισή της. Παράλληλα η Άγκυρα θεωρεί πως η ΕΕ δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος στο Κυπριακό και ως εκ τούτου δεν μπορεί να κάθεται επίσημα στο τραπέζι. Ξεκαθαρίζουν ωστόσο πως αν επαναρχίσουν ουσιαστικές διαπραγματεύσεις στο Κυπριακό τότε η ΕΕ θα μπορεί να έχει ρόλο παρατηρητή.



Η ΕΕ επιθυμεί διακαώς να έχει ουσιώδη ρόλο στην επίλυση του Κυπριακού και για ένα άλλο λόγο. Το Κυπριακό αποτελεί ένα ζήτημα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, που αν καταφέρει με τη συμβολή της να επιλύσει διαδραματίζοντας σημαντικό παράγοντα στις διεργασίες, τότε κάνει ένα βήμα στην εδραίωση του ρόλου της ως σημαντικού παίκτη στις διεθνείς εξελίξεις στην περιοχή. Στόχος που έχει τεθεί επιτακτικά το τελευταίο διάστημα. Την ίδια όμως στιγμή υπάρχει και το θέμα της εκ των πραγμάτων συμμετοχής του Ηνωμένου Βασιλείου στις διαδικασίες επίλυσης. Ενός Ηνωμένου Βασιλείου που δεν είναι πλέον μέλος της ΕΕ και δεν καλοβλέπει την ενεργό εμπλοκή της Ένωσης, όπως και συμβαίνει όμως και το αντίθετο. Η ΕΕ δεν θα ήθελε σε καμία περίπτωση να φανεί πως ένα κράτος μέλος που αποχώρησε από την Ένωση, διατηρεί μεγαλύτερη επιρροή από τη σύμπραξη 27 κρατών μαζί. Πόσω μάλλον σε μια χρονική συγκυρία που δεν αποκλείεται σταδιακά να δούμε τους συσχετισμούς δυνάμεων εντός ΕΕ να αλλάζουν μετά την αποχώρηση Μέρκελ από την ηγεσία της Γερμανίας τον Σεπτέμβριο και πιθανό αναβαθμισμένο ρόλο για Γαλλία και Μακρόν. Παράλληλα ούτε η κυβέρνηση φαίνεται, παρασκηνιακά τουλάχιστον, να είναι ικανοποιημένη με τις βρετανικές ιδέες όπως έχουν παρουσιαστεί το προηγούμενο διάστημα καθώς θεωρούν πως με το να μπαίνουν νέες ιδέες τέτοιου τύπου, αποπροσανατολίζουν από το ζητούμενο που δεν είναι άλλο από τη διασφάλιση της ΔΔΟ ως μορφής λύσης για το Κυπριακό. Το σκηνικό αναμένεται να ξεκαθαρίσει πλήρως εντός Απριλίου και πριν την άτυπη συνάντηση «5+1» στις 27-29 Απριλίου στη Γενεύη.