Πώς θα μοιάζει η Κύπρος το 2035; Τα 4 πιο πιθανά σενάρια για το μέλλον του τόπου μας

Πολλοί θα πουν, γιατί να σκεφτόμαστε τόσο μακριά, ενώ ακόμη δεν ξέρουμε τι θα μας ξημερώσει αύριο; Ωστόσο, όπως είχε πει και ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης, το μέλλον σου θα είναι καλό αν τακτοποιήσεις καλά το παρόν. Για να τακτοποιήσεις όμως καλά το παρόν, πρέπει να σκεφτείς πώς θες να μοιάζει το μέλλον σου και να φροντίσεις σήμερα να το σχεδιάσεις προς εκείνην την κατεύθυνση.

Και πόσω μάλλον σε ό,τι αφορά την Κύπρο, όπου τίθεται ένα ακόμη πιο κρίσιμο ερώτημα για το μέλλον της: Τι θα γίνει με το Κυπριακό; Πρόκειται για ένα ερώτημα που βασανίζει για δεκαετίες τους Κυπρίους και ιδιαίτερα σήμερα που οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται στον πάγο και το μέλλον του εθνικού μας προβλήματος μοιάζει πιο αβέβαιο από ποτέ.

Με αυτά τα δεδομένα ενώπιόν τους, μία ομάδα 36 ατόμων, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, συνεργάστηκαν και εργάστηκαν για την ανάπτυξη τεσσάρων διαφορετικών σεναρίων για το μέλλον της Κύπρου, με χρονικό ορίζοντα το 2035, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο των Μετασχηματιστικών Σεναρίων.

Ο στόχος τους; Η ενθάρρυνση του κοινωνικού διαλόγου και του προβληματισμού των Κυπρίων για το μέλλον του νησιού μας.

Η ομάδα

Μία ομάδα από 18 Ελληνοκύπριους και 18 Τουρκοκύπριους. Ίσος αριθμός ανδρών και γυναικών. Άνθρωποι που δεν συγκαταλέγονται στους «συνήθεις υπόπτους», αλλά αντιθέτως προέρχονται από διάφορους τομείς, επαγγέλματα, γενιές και εκφράζουν πολυποίκιλες απόψεις και πολιτικές θέσεις για το κυπριακό πρόβλημα. Πολίτες οι οποίοι ανησυχούν και προβληματίζονται για την πορεία της Κύπρου και που αυτή θα την οδηγήσει στο μέλλον.

Η πρωτοβουλία των 36 αυτών Κύπριων άρχισε το 2022, όταν οι συντονιστές της πρωτοβουλίας Reos Partners, παρατηρώντας πως το νησί βρίσκεται ενώπιον μίας απρόβλεπτης κατάστασης, θεώρησαν αναγκαία να καταβληθεί μία μοναδική προσπάθεια από Τουρκοκύπριους και Ελληνοκύπριους με σκοπό τη συζήτηση και τον από κοινού αναστοχασμό σε σχέση με τις προοπτικές για το μέλλον της χώρας.

Η αποστολή των συμμετεχόντων; Να δημιουργήσουν ιστορίες για το μέλλον της Κύπρου που να είναι πειστικές. Οι ιστορίες αυτές έπρεπε να είναι σχετικές με τα ζητήματα που απασχολούν τους Κυπρίους σήμερα, ενώ ταυτόχρονα έπρεπε να παρουσιάζουν νέες προοπτικές και οπτικές, φέρνοντας επίσης στην επιφάνεια θέματα που υποβόσκουν.

Η μεθοδολογία των Σεναρίων

Η μέθοδος των Μετασχηματιστικών Σεναρίων είναι μία ιδιαίτερα διαδεδομένη προσέγγιση η οποία γεννήθηκε στη Νότιο Αφρική κατά την περίοδο της μετάβασης από το απαρτχάιντ, όταν το 1991-92 μια πολυσυλλεκτική ομάδα Νοτιοαφρικανών από όλο το πολιτικό φάσμα συνεργάστηκε για την ανάπτυξη των «Σεναρίων του Μον Φλερ», με την αμερόληπτη διαμεσολάβηση του Adam Kahane, νυν διευθυντή της Reos Partners και συγγραφέα του βιβλίου «Transformative Scenario Planning» (Σχεδιασμός Μετασχηματιστικών Σεναρίων).

Τη συγκεκριμένη μέθοδο χρησιμοποίησε και ο πρώην Πρόεδρος της Κολομβίας Juan Manuel Santos, στην προσπάθειά του να φέρει την ειρήνη και τη συμφιλίωση στη χώρα. Έτσι, σε μία περίοδο που η Κολομβία είχε βυθιστεί στην πολιτική αστάθεια και τη βία, ο Πρόεδρος της χώρας, μαζί με τον Adam Kahane, κατάφεραν να συγκεντρώσουν εκπροσώπους από όλους τους τομείς της κολομβιανής κοινωνίας –ανθρώπους που ήθελαν μέχρι εκείνη τη στιγμή να σκοτώσουν ο ένας τον άλλο– και να συζητήσουν για το μέλλον. Η προσπάθεια αυτή οδήγησε σε μία πρωτόγνωρη για την Κολομβία διαδικασία διαλόγου, στοχασμού και ανάλυσης και εν τέλει στη συνδημιουργία του εγγράφου «Destiny Colombia», με τέσσερα δυνητικά σενάρια.

«Τα σενάρια αυτά μετατράπηκαν σε σημείο αναφοράς για τις επιλογές που είχαν οι Κολομβιανοί. Δεκαπέντε χρόνια μετά, όταν εκλέγηκα Πρόεδρος της χώρας, ξαναδιαβάζοντας τα σενάρια, βρήκα την εμπειρία συγκλονιστική, καθώς τα σενάρια αυτά διέθεταν μία σχεδόν προφητική σαφήνεια στον τρόπο με τον οποίο είχαν σκιαγραφήσει τα διάφορα στάδια της οδού που οδηγούσε στην ειρήνη. Σήμερα, θεωρώ ότι η διαδικασία «Destino Colombia» υπήρξε από τα σημαντικότερα γεγονότα της χώρας μου στην πορεία αναζήτησης της ειρήνης», ανέφερε χαρακτηριστικά σε ομιλία του.

Η συγκεκριμένη μέθοδος εφαρμόστηκε επίσης σε χώρες όπως η Γουατεμάλα, η Αιθιοπία, το Ισραήλ και η Παλαιστίνη και η Ταϊλάνδη, προσφέροντας νέες γνώσεις, αλλά δίνοντας ταυτόχρονα την ευκαιρία στους ανθρώπους να αναπτύξουν εμπιστοσύνη, αλληλοκατανόηση και σχέσεις συνεργασίας μεταξύ τους. Σε όλες τις περιπτώσεις, τα σενάρια αναπτύσσονται συλλογικά από μία πολυσυλλεκτική ομάδα ατόμων που αφορά άμεσα το αντικείμενο των σεναρίων και αποτελούν ουσιαστικά τη διατομή μίας συγκεκριμένης κοινωνίας.

Η διαφορά της μεθόδου από άλλες προσεγγίσεις σχεδιασμού σεναρίων έγκειται στο γεγονός ότι τα σενάρια αναπτύσσονται, όχι μόνο με πρόθεση να προσαρμοστούν στο μέλλον, αλλά και να συμβάλουν στη διαμόρφωσή του.

Η περίπτωση της Κύπρου

Σύμφωνα με την ομάδα, η δημιουργία και η διήγηση ιστοριών για το πιθανό μέλλον, επιτρέπει να σηκώσουμε το βλέμμα από τρέχουσες αδιέξοδες καταστάσεις και πολωμένες συζητήσεις, να κοιτάξουμε τον ανοιχτό χρονικό ορίζοντα και να αναρωτηθούμε «Τι θα γινόταν αν;».

«Η Κυπριακή Διαδικασία Μετασχηματιστικών Σεναρίων αξιοποιεί τις σημαντικές προσπάθειες των περασμένων δεκαετιών. Το παρών εγχείρημα βασίζεται πάνω τους, είναι εντούτοις κάτι εντελώς ξεχωριστό και μοναδικό από πολλές απόψεις. Δεν επιδιώκει, δεν ενστερνίζεται, δεν υποστηρίζει, ούτε προωθεί ένα συγκεκριμένο μοντέλο λύσης για το κυπριακό πρόβλημα, ούτε καν διερευνά αποκλειστικά αυτό το πρόβλημα. Είναι μία προσπάθεια από πλευράς Κυπρίων να διερευνήσουν, να συζητήσουν και να αναστοχαστούν πάνω στο κοινό τους μέλλον. Φιλοδοξεί δε να προσδώσει έναν μελλοντικό προσανατολισμό στον δημόσιο διάλογο στην Κύπρο, χωρίς να αγνοεί τον τρόπο με τον οποίο το μέλλον αποτελεί εξέλιξη των πραγματικοτήτων του παρελθόντος και του παρόντος».

Όπως διευκρινίζει η ίδια η ομάδα, το αποτέλεσμα της συλλογικής αυτής προσπάθειας δεν αποτελεί οποιαδήποτε συναίνεση σε οποιαδήποτε πρόταση. Απλώς αντιπροσωπεύουν το επίτευγμα της δουλειάς των μελών της, τα οποία εξέτασαν διάφορες ιδέες και σενάρια για να καταλήξουν τελικά στα τέσσερα επικρατέστερα, που παρέχουν έναν χάρτη με το πιθανό μελλοντικό τοπίο της Κύπρου.

Σύντομη περιγραφή των σεναρίων:

• Σενάριο πρώτο: «Με Κανένα Τρόπο»

Πρόκειται για ένα σενάριο στασιμότητας και αδράνειας, όπου οι ελπίδες για ένα καλύτερο και πιο αισιόδοξο μέλλον αποδυναμώνονται, εξαιτίας μίας νέας αποτυχίας της ειρηνευτικής διαδικασίας. Η συνεπαγόμενη απογοήτευση και οι αλληλοκατηγορίες βαθαίνουν ακόμη περισσότερο τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Για τους Ελληνοκύπριους, η προοπτική της επιστροφής στα χωριά και στις περιουσίες τους εξασθενεί και η προσοχή επικεντρώνεται κυρίως σε θέματα ασφάλειας, δεδομένης της ενισχυμένης παρουσίας της Τουρκίας και της αυξημένης στρατικοποίησης του νησιού. Λίγοι πιστεύουν στην επανέναρξη της ειρηνευτικής διαδικασίας, αλλά και κανείς δεν μπορεί ή θέλει να την εγκαταλείψει. Ως αποτέλεσμα, όλοι οι εμπλεκόμενοι και επηρεαζόμενοι από το κυπριακό πρόβλημα παραμένουν παγιδευμένοι σε τέλμα, ενώ ο de facto διαχωρισμός εδραιώνεται.

• Σενάριο δεύτερο: Ο Δικός μου Τρόπος

Πρόκειται για ένα σενάριο απόκλισης και αντιπαλότητας. Οι εντάσεις στο νησί μεταξύ Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων εντείνονται ταχύτατα, καθώς οποιαδήποτε προοπτική για ειρηνευτική διαδικασία εξαλείφεται. Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών αναστέλλει την αποστολή των καλών υπηρεσιών του στην Κύπρο επ’ αόριστον εξαιτίας της απουσίας κοινού εδάφους. Η ηγεσία των Τουρκοκυπρίων επιδιώκει ενεργά τη διεθνή εμπλοκή και την αναγνώριση του βορρά ως ανεξάρτητου κράτους. Η εξέλιξη αυτή ανησυχεί πολύ τους Ελληνοκυπρίους και προκαλεί σημαντικές εντάσεις μέσα στην τουρκοκυπριακή κοινότητα. Οι τοπικές εντάσεις κλιμακώνονται, καθώς οι Ελληνοκύπριοι και η Τουρκία επιδιώκουν ξεχωριστά εξόρυξη υδρογονανθράκων χωρίς οποιαδήποτε συμφωνία σχετικά με τις αλληλεπικαλυπτόμενες διεκδικήσεις στον θαλάσσιο χώρο.

• Σενάριο τρίτο: Ο Δικός τους Τρόπος

Πρόκειται για ένα σενάριο ειρήνης υπό πίεση. Οι ηγέτες των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων δέχονται έντονες πιέσεις από το εξωτερικό περιβάλλον και από επιχειρηματικούς κύκλους προκειμένου να επιλύσουν το Κυπριακό. Αρχίζουν διαπραγματεύσεις υψηλού επιπέδου με την υποστήριξη των ΗΕ, που είναι ηγετοκεντρικές, χωρίς επαρκή διαφάνεια ή συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, και όπου ισχύει η αρχή «τίποτα δεν έχει συμφωνηθεί μέχρι να συμφωνηθούν όλα». Οι πολίτες δεν έχουν ενεργό ρόλο στη διαδικασία, αλλά αποτελούν αποδέκτη μίας έξυπνης επικοινωνιακής εκστρατείας που χρησιμοποιεί τεχνικές μάρκετινγκ για να επηρεάσει την κοινή γνώμη. Μετά την επικύρωση του ειρηνευτικού σχεδίου που προκύπτει, ιδρύεται μία σαφώς αποκεντρωμένη ομοσπονδία, ενώ δεν δίνεται ιδιαίτερη σημασία στη δημιουργία αποτελεσματικών ομοσπονδιακών θεσμών. Σύντομα αρχίζουν να εμφανίζονται ρωγμές, ενώ σταδιακά μειώνεται η λαϊκή νομιμοποίηση της ομοσπονδίας και η εμπιστοσύνη των πολιτών σε αυτήν. Το αποτέλεσμα είναι μία εύθραυστη ομοσπονδία, που καταβάλλεται από καχυποψία και εθνοτικές διαιρέσεις.

• Σενάριο τέταρτο: Ο Δικός μας Δρόμος Τρόπος

Πρόκειται για ένα σενάριο ανθεκτικής ειρήνης, όπου αυξανόμενος αριθμός Κυπρίων αναγνωρίζει ότι η συνεχιζόμενη ύπαρξη του κυπριακού προβλήματος δεν επιτρέπει να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι επείγουσες υφιστάμενες και μελλοντικές προκλήσεις. Οι διαβουλεύσεις των ΗΕ με πολλούς φορείς οδηγούν τους ηγέτες να συμφωνήσουν μία νέα προσέγγιση στην ειρηνευτική διαδικασία, όπου τίθεται στο επίκεντρο η επίτευξη μίας «ανθεκτικής ειρήνης» που θα αντέξει στον χρόνο. Αυτή η προσέγγιση περιλαμβάνει μία πολυ-επίπεδη και συμμετοχική διαδικασία που συνδυάζει συνομιλίες υψηλού επιπέδου μεταξύ των ηγετών με παράλληλες ομάδες εργασίας, τεχνικές επιτροπές και ευρύτερη εμπλοκή της κοινωνίας των πολιτών. Πολλοί Κύπριοι ακόμη τρέφουν αμφιβολίες σχετικά με τις διαπραγματεύσεις και τις δυνητικές αλλαγές και ορισμένοι προσπαθούν, χωρίς επιτυχία, να υπονομεύσουν την ειρηνευτική διαδικασία. Μετά την επικύρωση της συμφωνίας σε χωριστά δημοψηφίσματα και προσεκτική προετοιμασία σε τεχνικό επίπεδο, δημιουργείται η νέα ομοσπονδία. Δίνεται μεγάλη προσοχή στην ανάπτυξη αποτελεσματικών και λαϊκά νομιμοποιημένων θεσμών σε ομοσπονδιακό επίπεδο και σε επίπεδο συνιστωσών κρατιδίων, ενσωματώνοντας μηχανισμούς για την εποικοδομητική επίλυση διαφορών και τον αποτελεσματικό συντονισμό, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται η συμμετοχική διακυβέρνηση, η προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η κοινωνική συνοχή. Το αποτέλεσμα είναι μία ομοσπονδία που είναι ανθεκτική και συμπεριληπτική, με Κύπριους πολίτες που είναι περήφανοι για τον πλουραλισμό των πολιτισμικών ταυτοτήτων τους, καθώς και της κοινής ευρωπαϊκής τους ταυτότητας.

Συνεργασία και διάλογος

Όπως είχε πει και ο Juan Manuel Santos, πρώην Πρόεδρος της Κολομβίας, η επίλυση προβλημάτων απαιτεί κάτι θεμελιώδες: Συνεργασία και εποικοδομητικό διάλογο.

Αυτό κατάφεραν να πετύχουν και οι 36 συμμετέχοντες στην προσπάθεια. Να συνεργαστούν και να αναπτύξουν ένα εποικοδομητικό διάλογο για το κοινό μέλλον των ανθρώπων της Κύπρου.

Ένα διάλογο που θέλουν να μεταφέρουν και στους υπόλοιπους πολίτες της Κύπρου. Με στόχο να δώσουν μία ώθηση, ένα έναυσμα για να αρχίσει μία ευρύτερη συζήτηση για το μέλλον της χώρας, για το μέλλον των Κυπρίων. Να προβληματίσουν και να προκαλέσουν τους πολίτες αυτής της χώρας –Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους– να αναλογιστούν: Πώς θέλουμε να μοιάζει το μέλλον της Κύπρου;

Η έκδοση των σεναρίων δεν είναι το τέλος του διαλόγου για το μέλλον της Κύπρου, αλλά επιδιώκει να είναι η αρχή του.

*Τα ολοκληρωμένα σενάρια για το μέλλον της Κύπρου μπορείτε να τα βρείτε στη σελίδα cyprusfutures.org.