Δεκάδες προσλήψεις και προαγωγές δικαστών σε διάφορες βαθμίδες θα γίνουν στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης της Δικαιοσύνης που βρίσκεται σε εξέλιξη. Με τη λειτουργία του δευτεροβάθμιου δικαστικού σώματος (Εφετείο) το καλοκαίρι με 16 δικαστές, εκτιμάται ότι θα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της μεγάλης καθυστέρησης που παρατηρείται στην απονομή της Δικαιοσύνης. Τι γίνεται, όμως, στις περιπτώσεις που έστω και αργά αποφαίνεται η Δικαιοσύνη αλλά δεν αποκαθίστανται το δίκαιο και η νομιμότητα; Πώς θα πρέπει να νιώθουν οι πολίτες που αναγκάζονται να προσφύγουν στα δικαστήρια για να βρουν το δίκαιό τους και όταν χρόνια μετά τα καταφέρουν, το ίδιο το κράτος, τμήματα και υπηρεσίες του αρνούνται να συμμορφωθούν με τις ακυρωτικές δικαστικές αποφάσεις, υπονομεύοντας και πλήττοντας έτσι το κράτος δικαίου; Τι να κάνουμε τη μεταρρύθμιση στη Δικαιοσύνη όταν δεν φροντίσαμε πρώτα το αυτονόητο, να εφαρμόζονται οι δικαστικές αποφάσεις; Μαζί με τα νομοσχέδια για τη μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης, θα έπρεπε να ψηφιζόταν σε νόμο και το νομοσχέδιο που προβλέπει κυρώσεις εναντίον των προσώπων που ετσιθελικά δεν συμμορφώνονται με τις ακυρωτικές δικαστικές αποφάσεις. Το επίμαχο νομοσχέδιο, όπως μας επιβεβαιώθηκε χθες από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, κατατέθηκε στη Βουλή πριν τρία χρόνια και εκκρεμεί η ψήφισή του.

Διαχρονικό φαινόμενο

Το φαινόμενο δεν είναι σημερινό: Ξεκάθαρες και αδιαμφισβήτητες αποφάσεις δικαστηρίων που ακυρώνουν αποφάσεις της διοίκησης και έρχονται να αποκαταστήσουν το δίκαιο και τη νομιμότητα καταλήγουν στον κάλαθο των αχρήστων. Μαζί τους και οι όποιες ελπίδες των πολιτών για απόδοση δικαιοσύνης που παραμένει στα χαρτιά, καταγεγραμμένη σε μια πολυσέλιδη δικαστική απόφαση. Τα φαινόμενα ανομίας και περιφρόνησης ακυρωτικών αποφάσεων αφορούν, κυρίως, διορισμούς, προαγωγές, μεταθέσεις, αποσπάσεις, διαθεσιμότητες, αποστρατείες κ.ά. και εξακολουθούν να παρατηρούνται στον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα, ένεκα της απουσίας κυρώσεων στην κείμενη νομοθεσία. Παρόλο που η παράγραφος 5 του άρθρου 146 του Συντάγματος υποχρεώνει κάθε όργανο, αρχή και πρόσωπο σε ενεργό συμμόρφωση προς τις ακυρωτικές δικαστικές αποφάσεις, εντούτοις, δεν υπάρχει νομοθεσία που να καθορίζει τις κυρώσεις που δύνανται να επιβληθούν από το δικαστήριο στις περιπτώσεις μη συμμόρφωσης με δικαστικές αποφάσεις.

Στον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα είναι δεκάδες οι υποθέσεις διορισμών ή και προαγωγών που ακυρώνονται στα δικαστήρια, αλλά τα αρμόδια διοικητικά όργανα προάγουν τα ίδια πρόσωπα ξανά και ξανά με αναδρομική ισχύ! Υπήρξαν δε και περιπτώσεις στο παρελθόν που δεν υπήρξε συμμόρφωση με τις δικαστικές αποφάσεις και το κράτος υποχρεώθηκε σε εξώδικο συμβιβασμό, για να μην καταδικαστεί από το ΕΔΑΔ, καταβάλλοντας υπέρογκα ποσά σε αποζημιώσεις. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ανώτερων αξιωματικών της ΕΦ που υποχρεώθηκαν σε πρόωρη αφυπηρέτηση χωρίς μετρήσιμα κριτήρια και κατ’ επίκληση του δημόσιου συμφέροντος, χωρίς αυτό να προσδιορίζεται για έναν και μοναδικό λόγο: Να τύχουν προαγωγής υφιστάμενοί τους. Δικαιώθηκαν τρεις φορές από τα δικαστήρια αλλά δεν επέστρεψαν στην ενεργό υπηρεσία όπως ήταν η απαίτησή τους, μέχρι που το 2019 το κράτος υποχρεώθηκε σε εξώδικο συμβιβασμό και η υπόθεση έκλεισε με την καταβολή αποζημιώσεων ύψους €4 εκατ. Τον λογαριασμό, βεβαίως, δεν τον πλήρωσαν οι πρώην υπουργοί Άμυνας που έλαβαν τις παράνομες αποφάσεις και βόλεψαν ημέτερους, αλλά εμείς τα κορόιδα, οι φορολογούμενοι.

Το νομοσχέδιο Ιωνά Νικολάου

Οι προσπάθειες για νομοθετική ρύθμιση του θέματος άρχισαν από το 2003 και συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. Η τελευταία εξέλιξη καταγράφηκε στις 3/1/2018 όταν το Υπουργείο Δικαιοσύνης κατέθεσε για ψήφιση στη Βουλή το νομοσχέδιο που τιτλοφορείται ως «ο περί Συμμόρφωσης της Διοίκησης προς τις Δικαστικές Αποφάσεις που Εκδίδονται Δυνάμει του Άρθρου 146 του Συντάγματος Νόμος του 2017». Το νομοσχέδιο συγκαταλέγεται στα θεσμικά νομοθετήματα που περιλήφθηκαν στο πρόγραμμα διακυβέρνησης του Προέδρου Αναστασιάδη και σύμφωνα με τον πρώην υπουργό Δικαιοσύνης Ιωνά Νικολάου που συνέταξε το επίμαχο νομοσχέδιο, «η συμμόρφωση με τις αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου αποτελεί μια από τις βασικές προτεραιότητες και κύριες δεσμεύσεις του προγράμματος διακυβέρνησης του Προέδρου της Δημοκρατίας στο πλαίσιο αποκατάστασης της αξιοκρατίας και ενίσχυσης της λογοδοσίας».

Πρόστιμο και διώξεις

Ειδικότερα, το επίμαχο νομοσχέδιο προβλέπει τη διαδικασία συμμόρφωσης με τις δικαστικές αποφάσεις και ταυτόχρονα προνοεί τη δυνατότητα επιβολής κύρωσης σε περίπτωση που οποιοδήποτε όργανο, αρχή ή πρόσωπο παραβιάζει την υποχρέωση της ενεργούς συμμόρφωσης προς ακυρωτική απόφαση που εκδίδεται από το δικαστήριο. Μεταξύ άλλων, προβλέπει τα εξής:

Την επιβολή χρηματικής κύρωσης στο αρμόδιο προς συμμόρφωση όργανο, αρχή ή πρόσωπο ύψους μέχρι €5.000 και επιπρόσθετης χρηματικής κύρωσης ύψους μέχρι €200 για κάθε μέρα συνέχισης της άρνησης συμμόρφωσης.

Η μη εκπλήρωση των υποχρεώσεων ή η προτροπή σε μη εκπλήρωση συνιστά πειθαρχικό παράπτωμα για κάθε αρμόδιο υπάλληλο και σε περίπτωση που αποδειχθεί ότι η παράλειψη συμμόρφωσης έγινε με δόλο ή βαριά αμέλεια ή με σκοπό να προσπορίσει ο υπάλληλος στον εαυτό του ή σε άλλον υπάλληλο παράνομο όφελος, τιμωρείται με την πειθαρχική ποινή της αναγκαστικής αφυπηρέτησης ή της απόλυσης.

Η επιβολή κυρώσεων δεν απαλλάσσει το όργανο, αρχή ή πρόσωπο από την υποχρέωση προς συμμόρφωση με την ακυρωτική δικαστική απόφαση.

Αναποτελεσματική δικαιοσύνη

Ο πρόεδρος του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου κ. Χρίστος Κληρίδης, σχολιάζοντας στον «Π» τα φαινόμενα ανομίας και περιφρόνησης των ακυρωτικών δικαστικών αποφάσεων, δήλωσε τα εξής: «H εκτέλεση της δικαστικής απόφασης κρίνεται αναπόσπαστο μέρος της δίκης κατά το άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το οποίο εφαρμόζεται όπου θίγονται ατομικά δικαιώματα, έστω και στο πλαίσιο της διοικητικής δίκης. Είναι πενιχρή η κωδικοποίηση των αρχών που διέπουν τη συμμόρφωση με τις ακυρωτικές αποφάσεις στην κυπριακή έννομη τάξη με αποτέλεσμα, πράγματι, να έχουμε το φαινόμενο της μη συμμόρφωσης της διοίκησης προς τις ακυρωτικές αποφάσεις, κάτι το οποίο διεμβολίζει το κράτος δικαίου. Η διοίκηση έχει υποχρέωση προς συμμόρφωση και απαγορεύεται από του να εκδώσει την ίδια ή όμοια πράξη, εκτός σε ορισμένες περιπτώσεις όπου υπάρχουν βέβαια νέα πραγματικά και ή νομικά δεδομένα, τα οποία ενδεχομένως να δικαιολογούν διαφορετική αντιμετώπιση υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

Η Κυπριακή Δημοκρατία, με μία θλιβερή καθυστέρηση δεκαετιών, από την έκδοση των αποφάσεων στις υποθέσεις Θαλασσινού και Βύρωνας, και τη συνεπακόλουθη διαπίστωση της απουσίας ειδικής νομοθετικής ρύθμισης για το ζήτημα της μη συμμόρφωσης με τις ακυρωτικές αποφάσεις, έχει προβεί σε δύο βασικές ενέργειες. Η πρώτη ήταν η τροποποίηση του άρθρου 146.5 του Συντάγματος (8η τροποποίηση) με την οποία προσετέθη το νέο άρθρο 146.5(Α), σύμφωνα με το οποίον το δικαστήριο, ως ήθελε ορίσει ο νόμος, εξετάζει και αποφασίζει κατά πόσον υπήρξε ενεργής συμμόρφωση και δύναται να επιβάλει κυρώσεις εναντίον του μη συμμορφούμενου. Η δεύτερη βασική κίνηση είναι το νομοσχέδιο για τη συμμόρφωση της διοίκησης προς τις ακυρωτικές αποφάσεις.

Αποφάσεις οι οποίες δεν εκτελούνται και απλά 'καδρώνονται' στα γραφεία των δικηγόρων προσθέτοντας στο βιογραφικό τους, δεν συνεισφέρουν στην αποτελεσματικότητα του κράτους δικαίου. Η δικαιοσύνη δεν μπορεί να είναι 'toothless bulldog'. Δικαιοσύνη η οποία αδυνατεί να εφαρμόσει τις αποφάσεις της είναι το ίδιο αναποτελεσματική όσο η δικαιοσύνη που αργεί να εκδώσει τις αποφάσεις της».