Ανδρέας Θεοφάνους για τις προεδρικές εκλογές: «Θα με ενδιέφερε υπό προϋποθέσεις»

Ο ακαδημαϊκός Ανδρέας Θεοφάνους και πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων μιλά στον «Π» για τις προεδρικές εκλογές και καταθέτει τις δικές του προτάσεις για το Κυπριακό. Μάλιστα υποστηρίζει ότι με την οικονομική κρίση και την πανδημία επανήλθε στο προσκήνιο ο ρόλος του κράτους και εκφράζει την εκτίμηση πως το νεοφιλελεύθερο μοντέλο απέτυχε. Διατυπώνει, επίσης, την άποψη ότι η διαφθορά δεν μπορεί να αναχαιτισθεί με νομοθετήματα, λέγοντας ότι είναι θέμα νοοτροπίας και αξιακού συστήματος.

Ακούγεται το όνομά σας για τις προεδρικές εκλογές. Δέχεστε πιέσεις από κάποια κόμματα;

Δεν υπήρξε καμία πίεση από οποιοδήποτε κόμμα. Υπάρχουν παραινέσεις από αρκετούς συμπολίτες, κομματικούς και μη, οι οποίοι εκτιμούν το έργο μου. Τους ευχαριστώ για την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη.

Θα σας ενδιέφερε;

Ασχολούμαι μια ζωή με τα κοινά και ως εκ τούτου, κατανοώντας τις δύσκολες συνθήκες που περνά η Κύπρος, ναι θα με ενδιέφερε υπό προϋποθέσεις.

Θεωρείτε ότι οι πολίτες αναζητούν μη κομματικές υποψηφιότητες;

Οι πολίτες αναζητούν υποψηφιότητες οι οποίες μπορούν να δώσουν λύσεις στα προβλήματα. Υπάρχουν προσωπικότητες που είναι σε κόμματα αλλά και εκτός κομμάτων που μπορούν να προσφέρουν. Πέραν τούτου, η διακυβέρνηση μιας χώρας δεν είναι υπόθεση ενός προσώπου μονάχα.

Έχουν πιθανότητες νίκης ανεξάρτητοι ή μη κομματικοί υποψήφιοι; Χωρίς κομματικό μηχανισμό πώς θα κινητοποιηθούν οι πολίτες;

Θεωρώ εξαιρετικά δύσκολο, εάν όχι αδύνατο, ένας υποψήφιος να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές χωρίς τη στήριξη ενός ή περισσότερων κομμάτων. Ταυτόχρονα σημειώνω ότι η κομματική στήριξη μπορεί να μην είναι αρκετή από μόνη της. Ένας ανεξάρτητος ή μη κομματικός υποψήφιος που έχει τη στήριξη ενός ή περισσότερων κομμάτων μπορεί να κερδίσει τις εκλογές μόνο εάν μπορεί να απευθυνθεί σε ευρύτερα στρώματα από τη Δεξιά μέχρι την Αριστερά και την κοινωνία των πολιτών.



Κυπριακό

Κάποιοι σας ταυτίζουν με τους απορριπτικούς στο θέμα του Κυπριακού. Εσείς τι νομίζετε ότι ισχύει στη δική σας περίπτωση;

Αυτοί που παρακολουθούν το συγγραφικό μου έργο και τις παρεμβάσεις μου στα ΜΜΕ εδώ και χρόνια, γνωρίζουν ότι τεκμηριωμένα τοποθετήθηκα εναντίον συγκεκριμένων σχεδίων τα οποία θεωρούσα επιζήμια καθώς τυχόν υλοποίησή τους θα οδηγούσε σε σαφή επιδείνωση του status quo για εμάς. Πέραν τούτου όταν ασκώ κριτική ή απορρίπτω μια ιδέα ή ένα σχέδιο, καταθέτω και συγκεκριμένες εισηγήσεις.

Υπό αυτή την έννοια ακόμα και την επαύριον του σχεδίου Ανάν κατέθεσα συγκεκριμένες θέσεις για το πώς έπρεπε να πολιτευθεί η πλευρά μας. Και επτά μήνες πριν από την αποτυχία στο Κραν Μοντάνα, αξιολογώντας το τι ερχόταν κατέθεσα με συνεργάτες μου εναλλακτικές προτάσεις για να αποφευχθεί η κατάρρευση.

Ποιο είναι το σκεπτικό της πρότασης που καταθέσατε δημόσια για συνεργασία της ε/κ και της τ/κ πλευράς στα ενεργειακά;

Με τα υφιστάμενα δεδομένα δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για μια ομοσπονδιακή λύση του Κυπριακού. Η πλευρά μας καλείται να καταθέσει κατευθυντήριες γραμμές για μια διευθέτηση καθώς και έναν οδικό χάρτη για μια εξελικτική διαδικασία. Η προσέγγιση αυτή σε συνδυασμό με ένα ολοκληρωμένο αφήγημα θα αποκαταστήσουν την ηθική υπεροχή της ελληνοκυπριακής πλευράς και θα συντηρήσουν την προοπτική για το μέλλον. Ταυτόχρονα στην περίπτωση υλοποίησης κάποιων ουσιαστικών μέτρων συνεργασίας θα προκύψουν οικονομικά οφέλη και θα δημιουργηθεί ένα καλύτερο κλίμα. Τα δεδομένα αυτά είναι δυνατό να υποβοηθήσουν την προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού. Παράλληλα, είναι κατανοητό ότι ο ρόλος της Τουρκίας και της διεθνούς κοινότητας είναι σημαντικός.

Η συγκεκριμένη πρόταση για την ενεργειακή συνεργασία, η οποία είναι μέρος της εξελικτικής διαδικασίας, έχει ως ακολούθως: «Συνεκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων με ταυτόχρονη οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) Κυπριακής Δημοκρατίας και Τουρκίας». Συνδέω αυτή την εισήγηση και με το θέμα των Βαρωσίων καθώς και με άλλα ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος. Στην περίπτωση υλοποίησης των συγκεκριμένων μέτρων θα υπάρξουν αμοιβαία οφέλη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Και δεν έχω καμία αμφιβολία ότι διάφορες περιφερειακές και άλλες δυνάμεις θα αξιολογήσουν θετικά τέτοιες πρωτοβουλίες.

Μιλάτε για μια εξελικτική προσέγγιση του Κυπριακού. Δηλαδή;

Δεν αρκεί η απόρριψη των τουρκικών θέσεων. Είναι σημαντικό να έχουμε θέσεις. Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι είναι αδύνατο να προκύψει μια ομοσπονδιακή λύση και να εισέλθουμε σε μια νέα κατάσταση πραγμάτων σε 24 ώρες.  Ακόμα και στην καλύτερη περίπτωση όπου δεν θα υπήρχε δυσπιστία, καχυποψία και ένα βαρύ ιστορικό παρελθόν, θα απαιτείτο μια εξελικτική πορεία και προσέγγιση.  Υπογραμμίζεται, επίσης, ότι τα αφηγήματα στις δύο πλευρές είναι εντελώς αντίθετα. Για την οικοδόμηση ενός βιώσιμου ομοσπονδιακού πολιτεύματος απαιτείται η πλήρωση πολλών προϋποθέσεων μεταξύ των οποίων και ένα ελάχιστο πλαίσιο κοινών στόχων. Στην παρούσα συγκυρία δεν φαίνεται να υπάρχει ένα τέτοιο πλαίσιο ούτε συναντίληψη για το μέλλον.

Παρά τα δύσκολα δεδομένα, η κατάθεση εισηγήσεων για ουσιαστικά Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) καθώς και η παράλληλη συζήτηση των κατευθυντήριων γραμμών μιας διευθέτησης είναι δυνατό να αποβεί χρήσιμη και να δημιουργήσει κινητικότητα. Εκτός από την προτεινόμενη συνεργασία για τα ενεργειακά ζητήματα και την επιστροφή των νόμιμων κατοίκων ή/και δικαιούχων της περίκλειστης πόλης των Βαρωσίων υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση προτείνονται και άλλα μέτρα τα οποία είναι δυνατόν να διαφοροποιήσουν το κλίμα. Μεταξύ άλλων, υπάρχουν εισηγήσεις για το αεροδρόμιο της Τύμπου, το λιμάνι της Αμμοχώστου, το εμπόριο καθώς και έναν οδικό χάρτη ομαλοποίησης των σχέσεων Τουρκίας - Κυπριακής Δημοκρατίας. Τυχόν εφαρμογή τέτοιων μέτρων θα δημιουργήσει μεγάλα οφέλη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και θα συμβάλει στη δραστική μείωση της έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι, όμως, κατανοητό ότι για την εφαρμογή τέτοιων μέτρων είναι απαραίτητη η συγκατάθεση της Τουρκίας. Ακόμα και στην πιθανή περίπτωση απόρριψης των εισηγήσεων από την τουρκική πλευρά, η Κυπριακή Δημοκρατία θα έχει αναβαθμίσει την ηθική της υπεροχή και θα έχει καταθέσει προτάσεις εφ’ όλης της ύλης για τη δημιουργία συνθηκών που θα υποβοηθούν την επίλυση του Κυπριακού εξελικτικά.

Ο χρόνος όμως κυλά εναντίον μας. Εδώ χάνεται η Αμμόχωστος. Πώς θα προλάβουμε τα χειρότερα;

Η τουρκική πλευρά διαχρονικά δημιουργεί νέα τετελεσμένα γεγονότα. Η πολιτική που ακολουθείται εδώ και χρόνια δεν έχει οδηγήσει σε διευθέτηση του Κυπριακού παρά τις υποχωρήσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς. Αντίθετα έχει επέλθει μια σταδιακή επιδείνωση των δεδομένων. Οι θέσεις που κατέθεσα βοηθούν τη δική μας πλευρά και είναι δυνατόν να ενθαρρύνουν νέες πρωτοβουλίες. Όλοι πιστεύω θα συμφωνούν με την ανάγκη για ένα ολοκληρωμένο αφήγημα. Πέραν τούτου, ενώ κάποιοι μπορούν να διαφωνούν με κάποιες από τις εισηγήσεις μου για τα θέματα ουσίας του Κυπριακού καθώς και για τα συγκεκριμένα ΜΟΕ, η προσέγγιση και η μεθοδολογία που καταθέτω αποτελεί στρατηγικό μονόδρομο.

Ο Τ/Κ ηγέτης Ερσίν Τατάρ ήταν συμμαθητής σας;

Ο Ερσίν Τατάρ ήταν συμμαθητής μου στην Αγγλική Σχολή την περίοδο 1971-74, από την πρώτη μέχρι την τρίτη τάξη.



Οικονομία, παιδεία, ΓεΣΥ

Ποιες είναι οι θέσεις σας στα θέματα της οικονομίας;

Κατά τα τελευταία χρόνια υπήρξε συρρίκνωση της μεσαίας τάξης καθώς και αύξηση του ποσοστού των προσώπων που είναι κάτω από το όριο της φτώχειας. Επιπρόσθετα έχει αυξηθεί η ανισότητα η οποία αποτελεί πλέον μείζον ζήτημα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην Κύπρο σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας το 50% των εργαζομένων αμείβεται με ακαθάριστο μηνιαίο μισθό μέχρι €1.500 ενώ το 25,7% μέχρι €1.000. Θα απαιτηθούν σχεδιασμός, ένα νέο οικονομικό υπόδειγμα, υπερβάσεις και νέες οικονομικές προσεγγίσεις.

Με την οικονομική κρίση και ιδίως την πανδημία επανήλθε στο προσκήνιο ξανά ο αδιαμφισβήτητος ρόλος του κράτους. Ταυτόχρονα με την αποτυχία του νεοφιλελεύθερου μοντέλου υπάρχει η αναζήτηση για ένα νέο υπόδειγμα. Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα σε νέους μοχλούς οικονομικής μεγέθυνσης, στην προστασία του περιβάλλοντος και την πράσινη ανάπτυξη. Παράλληλα η Κύπρος, λαμβάνοντας υπόψη τις ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές, καλείται να προχωρήσει με τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και να οικοδομήσει ένα κράτος πρότυπο. Η νεότερη γενιά έχει επωμιστεί ένα μεγάλο μερίδιο του κόστους της οικονομικής κρίσης, της πανδημίας είτε μέσω της χαμένης εκπαίδευσης, της ανεργίας, των μειωμένων ευκαιριών, της απουσίας ή έστω μειωμένης μισθολογικής ανέλιξης. Το νέο οικονομικό υπόδειγμα θα πρέπει να είναι τέτοιο ούτως ώστε, μεταξύ άλλων, η νεότερη γενιά να έχει ευκαιρίες απασχόλησης, ανέλιξης και δημιουργικότητας. Είναι σήμερα καθοριστικής σημασίας η διαφύλαξη της ποιότητας της δημόσιας υγείας, η βιωσιμότητα του ΓεΣΥ καθώς και η αναβάθμιση της αποδοτικότητάς του. Η παιδεία με την ευρύτερη έννοια του όρου έχει ιδιαίτερη σημασία για κάθε χώρα. Είναι σημαντικό να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για αναβάθμιση του επιπέδου μάθησης, ενθάρρυνση της κριτικής σκέψης και ταυτόχρονα της διασύνδεσης με την αγορά εργασίας. Ενώ έχουν γίνει σημαντικά βήματα προόδου, η μετατροπή της Κύπρου σε περιφερειακό ακαδημαϊκό κέντρο δεν έχει ακόμα υλοποιηθεί. Επιπρόσθετα, είναι καθοριστικής σημασίας να ενισχυθεί η έρευνα και η καινοτομία.

Ποιο είναι το συμπέρασμα του πρόσφατου βιβλίου σας για την τελευταία δεκαετία των κρίσεων στην Κύπρο;

Το βιβλίο με τίτλο «Η δεκαετία των κρίσεων και το αύριο, οι προκλήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας και η αναζήτηση προοπτικής», πραγματεύεται τη δεκαετία 2011-21, η οποία πέραν των εξελίξεων στο Κυπριακό σημαδεύθηκε από δύο παγκόσμιες κρίσεις, την οικονομική και την υγειονομική. Το κυρίαρχο συμπέρασμα είναι ότι με γνώση και μελέτη, θα μπορούσαν να είχαν ληφθεί έγκαιρα συγκεκριμένες αποφάσεις με λιγότερο κόστος, σε οικονομικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Θεωρώ ότι το κόστος του ελλείμματος γνώσης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στα διάφορα ζητήματα, περιλαμβανομένου του Κυπριακού και της οικονομίας, είναι τεράστιο.

Τελικά η διαφθορά μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά;

Το επίπεδο του πολιτικού συστήματος επηρεάζει καθοριστικά τα κοινωνικοοικονομικά αποτελέσματα καθώς και το ευρύτερο γίγνεσθαι. Η αναξιοκρατία, η διαπλοκή, η διαφθορά και το πελατειακό κράτος πρέπει να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά. Μόνο έτσι θα αναχαιτισθεί η απαξίωση της πολιτικής ζωής και θα αποκατασταθεί το κύρος της χώρας. Δεν είναι μόνο με νομοθετήματα που θα αναχαιτισθεί η διαφθορά και τα άλλα αρνητικά δεδομένα. Είναι και θέμα νοοτροπίας και αξιακού συστήματος. Γι’ αυτό και οι πολιτειακοί αξιωματούχοι πρέπει να προσπαθήσουν να αποτελούν πρότυπα συμπεριφοράς και στάσης ζωής.



Η ξενοφοβία ενισχύει την ακροδεξιά

Το μεταναστευτικό σας απασχολεί;

Υφίσταται σήμερα ανησυχία σε πολλές δυτικές κοινωνίες εξ αιτίας των μεταναστευτικών ρευμάτων. Η ξενοφοβία ενισχύει τα ακροδεξιά κόμματα και κινήματα. Παράλληλα η πλειοψηφία των πολιτών που δεν διακατέχονται από ξενοφοβία επιθυμούν τη ρύθμιση του μεταναστευτικού ζητήματος, με μια ολοκληρωμένη πολιτική. Και στην περίπτωση της Κύπρου πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για την αντιμετώπιση του προβλήματος, μέρος του οποίου είναι και ο υβριδικός πόλεμος που διεξάγει η Τουρκία εις βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Είναι σημαντικό να υπάρχει μια αναβαθμισμένη εμπλοκή της ΕΕ στο ζήτημα αυτό. Πέραν τούτου αντικρύζω το θέμα αυτό στα πλαίσια του ευρύτερου δημογραφικού ζητήματος. Το θέμα είναι σύνθετο και πολύπλοκο.