Στο στόχαστρο της Μόσχας ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου

Στη δίνη του ρωσικού εκκλησιαστικού ιμπεριαλισμού βρέθηκε η Κύπρος μετά την απόφαση του Αρχιεπισκόπου να μνημονεύσει τον Μητροπολίτη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Επιφάνιο, κατά τη διάρκεια λειτουργίας στο μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσορρογιάτισσας, αναγνωρίζοντας στην ουσία το Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ουκρανίας, προκαλώντας τη σφοδρή αντίδραση του Πατριαρχείου της Μόσχας και ορισμένων ρωσόφιλων Μητροπολιτών της Εκκλησίας της Κύπρου.

Φαίνεται ότι ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κύπρου παρά τις έντονες πιέσεις που του άσκησε ο Ρώσος Πρέσβης και άλλοι παράγοντες, αποφάσισε έστω και αργοπορημένα να στηρίξει την απόφαση του Βαρθολομαίου, βάζοντας τέλος στην περίοδο αναμονής και ουδετερότητας που κράτησε στο θέμα της αναγνώρισης του Αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Ουκρανίας, αιφνιδιάζοντας εκείνα τα μέλη της Ιεράς Συνόδου που με τη στάση τους ευνοούν τη ρωσική πλευρά σε βάρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.



Ρωσικός εκβιασμός

Η απόφαση του Προκαθήμενου της Εκκλησίας της Κύπρου προκάλεσε τη μήνι της Ορθόδοξης Ρωσικής Εκκλησίας με τον πρόεδρο του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας, Μητροπολίτη Ιλαρίωνα, να προαγγέλλει τη διαγραφή του Αρχιεπισκόπου Χρυσόστομου Β’ από τα δίπτυχα της Εκκλησίας της Ρωσίας. Πρόκειται όπως είπε να διακοπεί η μνημόνευσή του κατά τη Θεία Λειτουργία, μέχρι να διευκρινιστούν όλες οι περιστάσεις του συμβάντος. «Αυτό», εξήγησε ο Ρώσος Μητροπολίτης, «σημαίνει διακοπή της ευχαριστιακής κοινωνίας με το συγκεκριμένο πρόσωπο – όχι με την Εκκλησία της Κύπρου καθεαυτήν».

Σε μια προσπάθεια εκβιασμού των μελών της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Κύπρου ο Ιλαρίωνας δήλωσε ότι η Ορθόδοξη Ρωσική Εκκλησία θα συνεχίσει να έχει κοινωνία με τους ιεράρχες που δεν θα αναγνωρίσουν την προσωπική απόφαση του Αρχιεπισκόπου. Και πρόσθεσε ότι οι Ρώσοι προσκυνητές θα συνεχίσουν να επισκέπτονται τα ιερά προσκυνήματα εκείνων των Μητροπόλεων της Εκκλησίας της Κύπρου, οι επικεφαλής των οποίων θα παραμείνουν σε κοινωνία με τη Ρωσική Εκκλησία.



Ξεσπάθωσαν οι ρωσόφιλοι

Έντονη ήταν και η αντίδραση του Μητροπολίτη Λεμεσού κ. Αθανάσιου ο οποίος αποχώρησε από τη Χειροτονία του Επισκόπου Αρσινόης κ. Παγκράτιου πριν ακόμη τελειώσει η λειτουργία. Ακολούθησε κοινή ανακοίνωση κατά της απόφασης του Αρχιεπισκόπου που εξέδωσαν οι Μητροπολίτες Λεμεσού Αθανάσιος, Κύκκου Νικηφόρος, Ταμασού Ησαΐας και ο Επίσκοπος Αμαθούντος Νικόλαος, καλώντας τον Προκαθήμενο της Εκκλησίας της Κύπρου να ανακαλέσει την αντικανονική όπως την χαρακτήρισαν απόφαση του.

Μπορεί τα τέσσερα μέλη της Ιεράς Συνόδου το προπερασμένο Σάββατο να λειτούργησαν ως ομάδα, εντούτοις τη Δευτέρα 26/10 παρατηρήθηκε μια διαφοροποίηση στις θέσεις του Μητροπολίτη Λεμεσού ο οποίος έπαψε να θέτει ως προϋπόθεση την ανάκληση της απόφασης του Αρχιεπισκόπου. Σε δηλώσεις του στο Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων παρουσίασε ένα διαλλακτικό πρόσωπο, λέγοντας ότι αν η Ιερά Σύνοδος αποφασίσει υπέρ του Αρχιεπισκόπου θα υπακούσει έστω και αν διαφωνεί.

Βέβαια ο ελιγμός του Αθανάσιου δεν είναι άσχετος με ενδεχόμενες αρχιεπισκοπικές εκλογές, αφού όπως όλα δείχνουν υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να είναι ξανά υποψήφιος για τον αρχιεπισκοπικό θρόνο, οπότε χρειάζεται συμμαχίες.  Ενδεχομένως ο Αθανάσιος να διαβουλεύτηκε με το Βατοπέδι προτού αποφασίσει να θέσει τέλος στην πλήρη σύμπλευση με τους Μητροπολίτες Κύκκου και Ταμασσού, με τους οποίους εξέδωσε ανακοίνωση για το ίδιο ζήτημα το καλοκαίρι του 2019. Διότι τον τελικό λόγο για την εκλογή Αρχιεπισκόπου θα τον έχει η Ιερά Σύνοδος και ίσως να μην θέλει να εκλέξει κάποιον που παίρνει γραμμή από τη Μόσχα.



Αρχιεπισκοπικές εκλογές

Πάντως φουντώνουν τα σενάρια για αρχιεπισκοπικές εκλογές λόγω και της επιβαρυμένης υγείας του Αρχιεπισκόπου, με τα ονόματα των υποψηφίων να δίνουν και να παίρνουν. Και δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο η κίνηση του Αρχιεπισκόπου να μνημονεύσει ως Προκαθήμενο της Ουκρανικής Εκκλησίας τον Επιφάνιο να αποτελεί μέρος μιας στρατηγικής στήριξης της υποψηφιότητας του Μητροπολίτη Πάφου κ. Γεώργιου, που σύμφωνα με ορισμένους οι οποίοι γνωρίζουν καλά τον εκκλησιαστικό τομέα αποτελεί την πρώτη του επιλογή.

Η δεύτερη επιλογή του Αρχιεπισκόπου, εάν τελικά αποσυρθεί και καταφέρει να στηρίξει την υποψηφιότητα κάποιου, επηρεάζοντας σε κάποιο βαθμό ορισμένα από τα μέλη της Ιεράς Συνόδου, είναι αυτή του Μητροπολίτη Κωνσταντίας κ. Βασίλειου, ο οποίος είναι χαμηλών τόνων και αρκετά ικανός, με μετριοπαθείς θέσεις σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Μια συναινετική δηλαδή υποψηφιότητα. Ενώ ο Μητροπολίτης ο Πάφου που κάνει μεν έργο και έχει πολύ καλή μόρφωση, σε κάποια κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα λαμβάνει ακραίες θέσεις (π.χ. κυπριακό). Επίσης, δεν έχει επικοινωνιακό χάρισμα συγκριτικά με τους άλλους διεκδικητές του θρόνου. Βεβαίως από τη μάχη των Αρχιεπισκοπικών ουδείς μπορεί να αποκλείσει και το νέο Μητροπολίτη Κιτίου ο οποίος είναι μετριοπαθής και αποδεκτός από όλους.

Πάντως δεν είναι άνευ σημασίας ο χώρος που ο Αρχιεπίσκοπος επέλεξε να μνημονεύσει τον Επιφάνιο, κατά τη διάρκεια δηλαδή της χειροτονίας του Παγκράτιου σε Επίσκοπο Αρσινόης, που τελέστηκε στην ιερά μονή Παναγίας Χρυσορρογιατίσσης στην επαρχία Πάφου, στην περιφέρεια δηλαδή του Γεώργιου! Εάν λοιπόν ισχύει αυτό το σενάριο τότε η κίνηση του Αρχιεπισκόπου μπορεί να ερμηνευτεί και ως μια προσπάθεια υπόσκαψης των άλλων υποψηφιοτήτων, που στόχο έχει να αναδείξει το θέμα της ρωσικής επιρροής σε ορισμένα μέλη της Ιεράς Συνόδου αλλά και τον κίνδυνο του εκκλησιαστικού ιμπεριαλισμού της Μόσχας. Κάτι που μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά και να δυσχεράνει την προσπάθεια τους να εξασφαλίσουν πλειοψηφία εντός της Ιεράς Συνόδου, αφού θέτουν σε κίνδυνο την αυτονομία της Εκκλησίας της Κύπρου και την Οικουμενικότητα του Πατριαρχείου.



Ο χαρισματικός Μητροπολίτης

Ο Μητροπολίτης Λεμεσού Αθανάσιος έχει τα πιο δυνατά επικοινωνιακά χαρίσματα και το κύρος του πνευματικού γέροντα, γι' αυτό και ασκεί άλλου είδους επιρροή στο ποίμνιο και την ιεραρχία της Εκκλησίας της Κύπρου. Στην περίπτωση του, δηλαδή, ισχύει αυτό που Μαξ Βέμπερ ονόμασε χαρισματική εξουσία, εννοώντας το άτομο που αντλεί νομιμοποίηση από τη χαρισματική του προσωπικότητα.

Ο Αθανάσιος προέρχεται από τη Μονή Βατοπεδίου και συνδέεται στενά με τα μέλη της Αδελφότητας. Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό και την επιρροή που του ασκεί το Πατριαρχείο της Μόσχας το οποίο έχει αναπτύξει πολύ καλές σχέσεις με τη Μονή Βατοπεδίου. Μάλιστα ο Ηγούμενος της Μονής Βατοπεδίου Εφραίμ διατηρεί στενούς δεσμούς με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, ενώ είναι γνωστό ότι οι σχέσεις του με τον Οικουμενικό Πατριάρχη δεν είναι και τόσο καλές. Εξάλλου την περίοδο που ο Εφραίμ αντιμετώπισε προβλήματα με την ελληνική δικαιοσύνη για την περιβόητη υπόθεση του Βατοπεδίου, έτυχε της στήριξης του Ρώσου προέδρου ο οποίος ανταπέδωσε όπως φαίνεται την προεκλογική βοήθεια που του πρόσφερε ο Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου προτού ξεσπάσει το σκάνδαλο, μεταφέροντας την Αγία Ζώνη στη Ρωσία λίγο πριν τις βουλευτικές εκλογές του 2011 και τις προεδρικές του 2012, ενισχύοντας στην ουσία το ηγετικό προφίλ του Πούτιν σε μια βαθιά θρησκευόμενη κοινωνία.

Πέραν δηλαδή του ρωσικού θρησκευτικού τουρισμού στην Κύπρο που λειτουργεί ως ένας σημαντικός οικονομικός τροφοδότης των Μητροπόλεων, στην περίπτωση του Μητροπολίτη Λεμεσού υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που τον συνδέουν με το Πατριαρχείο της Μόσχας και τον θέτουν υπό ρωσική επιρροή.







Νικηφόρος ή Ησαΐας

Στη σφαίρα της ρωσικής επιρροής βρίσκεται και το δίδυμο Νικηφόρος – Ησαΐας. Οι δύο Μητροπολίτες σχηματίζουν κοινό μέτωπο εντός της Ιεράς Συνόδου. Συνεπώς δεν υπάρχει πιθανότητα να διεκδικήσουν και οι δύο τον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Μάλιστα ορισμένοι καλά γνωρίζοντας τον εκκλησιαστικό τομέα εκτιμούν ότι ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κύκκου και Τηλλυρίας κ. Νικηφόρος δεν θα διεκδικήσει το θρόνο. Άρα η υποψηφιότητα του Ησαΐα με τη στήριξη του Νικηφόρου είναι το επικρατέστερο σενάριο.

Ο Μητροπολίτης Ταμασού και Ορεινής σπούδασε στη Θεολογική Σχολή Μόσχας και έχει άριστες σχέσεις με τους Ρώσους. Μάλιστα για θεολογικές σπουδές στη Μόσχα τον έστειλε το 1992 ο νυν Μητροπολίτης Κύκκου και Τηλλυρίας Νικηφόρος όταν ήταν Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Κύκκου και ο Ησαΐας δόκιμος μοναχός. Πάντως ο ρωσικός ναός στο Επισκοπειό της Ιεράς Μητροπόλεως Ταμασού και Ορεινής που κατασκευάστηκε με χρήματα του Ρώσου επιχειρηματία Βιατσεσλάβ Ζαρενκόφ, φανερώνει και κάποιο βαθμό οικονομικής εξάρτησης.





Οι ισορροπίες στην Ιερά Σύνοδο

Σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Κύπρου η Ιερά Σύνοδος συνέρχεται τέσσερις φορές τον χρόνο. Τον Φεβρουάριο, λίγο μετά το Πάσχα, τον Ιούνιο και τον Σεπτέμβριο. Εκτάκτως συνέρχεται όποτε το κρίνει ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος ή εάν αιτιολογημένα το ζητήσει η πλειοψηφία των μελών της Ιεράς Συνόδου. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να ζητήσουν την έκτακτη σύγκληση εννέα μέλη της Ιεράς Συνόδου. Στην περίπτωση αυτή μόνο τέσσερα μέλη έχουν υπογράψει το αίτημα της σύγκλησης Ιεράς Συνόδου.

Ακόμη και αν συγκληθεί Ιερά Σύνοδος φαίνεται ότι μόνο 6 από τα 17 μέλη της θα μπορούσαν να ταχθούν κατά της αναγνώρισης της Αυτοκεφαλίας της Ουκρανικής Εκκλησίας. Πέραν δηλαδή των τεσσάρων μελών της Ιεράς Συνόδου που εξέδωσαν κοινή ανακοίνωση κατά της απόφασης του Αρχιεπισκόπου, αρνητική πιθανόν να είναι η ψήφος του Επισκόπου Λήδρας κ. Επιφάνιου που είναι πνευματικό παιδί του Μητροπολίτη Λεμεσού. Αρνητική ενδεχομένως να είναι και η ψήφος του Μητροπολίτη Μόρφου ο οποίος στο παρελθόν τάχθηκε με το μέρος της Εκκλησίας της Ρωσίας. Όμως το δεύτερο πνευματικό παιδί του Αθανάσιου Επίσκοπος Πορφύριος, που διοικητικά υπάγεται στην Αρχιεπισκοπή και τον περισσότερο καιρό βρίσκεται στις Βρυξέλλες, είναι αδύνατο να εναντιωθεί στην απόφαση του Προκαθήμενου της Εκκλησίας και μάλλον θα κρατήσει ουδέτερη στάση.

Σε περίπτωση, δηλαδή, που τεθεί το ουκρανικό ζήτημα προς ψήφιση στην Ιερά Σύνοδο ο Αρχιεπίσκοπος αναμένεται ότι θα πάρει τουλάχιστον εννέα ψήφους. Ίσως και δέκα. Δηλαδή θα έχει την πλειοψηφία. Εξάλλου αποκλείεται ο Αρχιεπίσκοπος να έκανε αυτή την κίνηση χωρίς να έχει μετρήσει καλά τα κουκιά του. Και ο τρόπος που κέρδισε τις αρχιεπισκοπικές εκλογές δείχνει πόσο καλός τακτικιστής είναι.



Γεωστρατηγικά παιχνίδια

Από την εποχή των Τσάρων και μετέπειτα στη Σοβιετική Ένωση αλλά και σήμερα υπό τον Πούτιν, το Πατριαρχείο της Μόσχας έχει το ρόλο του δεξιού βραχίονα του Κρεμλίνου και ασκεί εξωτερική πολιτική για χάρη του ρωσικού κράτους. Συνεπώς, η προσπάθεια διείσδυσης της Εκκλησίας της Ρωσίας σε όλες τις άλλες κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες έχει σοβαρές πολιτικές και γεωπολιτικές προεκτάσεις. Εξάλλου οι Ρώσοι δεν επιζητούν μόνο τον έλεγχο της Ουκρανικής Εκκλησίας αλλά προσπαθούν να ηγηθούν ολόκληρου του ορθόδοξου κόσμου. Γεγονός που προκαλεί το ενδιαφέρον των ΗΠΑ οι οποίες επιχειρούν να διαφυλάξουν την Οικουμενικότητα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως που απειλείται από τη σημερινή προσπάθεια της Εκκλησίας της Ρωσίας και του Κρεμλίνου να υλοποιήσουν το παλιό τους όραμα της Τρίτης Ρώμης, δημιουργώντας παράλληλες εκκλησιαστικές δομές σε πάρα πολλά σημεία του πλανήτη. Οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται ιδιαίτερα και για έναν άλλο λόγο. Διότι στη χώρα αυτή δραστηριοποιείται και η μεγάλη ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Βορείου και Νοτίου Αμερικής με πέραν των 6 εκατ. Ελλήνων Ορθοδόξων οι οποίοι υποστηρίζουν  το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

Ο εκκλησιαστικός ιμπεριαλισμός της Ρωσίας και η προσπάθεια εργαλειοποίησης της θρησκείας, με στόχο την αύξηση της επιρροής της σε όλες τις άλλες κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες, φαίνεται ότι άρχισε να ανησυχεί ιδιαίτερα και τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου, ο οποίος διαβλέπει τον μεγάλο κίνδυνο η Εκκλησία της Κύπρου να τεθεί υπό τον έλεγχο του Κρεμλίνου. Ίσως αυτός ο κίνδυνος να εξηγεί και τους λόγους που αποφάσισε να πάρει θέση υπέρ του Οικουμενικού Πατριάρχη στο θέμα της αναγνώρισης της Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας.