Εμπόδιο το Τμήμα Αρχαιοτήτων στον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων

Τη δυσπιστία της ηγεσίας του Τμήματος Αρχαιοτήτων απέναντί τους καταγγέλλουν ιδιωτικές πρωτοβουλίες που διαχειρίζονται πολιτιστικά αγαθά του τόπου, ΜΚΟ αλλά και ο τέως πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, λέγοντας πως αντιμετωπίζονται, είτε οι ίδιοι που μεσολαβούν για τον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων στην Κύπρο, είτε οι συλλέκτες που επιθυμούν να δωρίσουν στη χώρα μας τις συλλογές κυπριακών αρχαιοτήτων που έχουν στην κατοχή τους, σαν κλέφτες. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων απορρίπτει αυτούς τους ισχυρισμούς, ότι προβάλλονται τα οποιαδήποτε προσχήματα που να εμποδίζουν το έργο αυτών των φορέων, με το επιχείρημα ότι υπάρχουν νενομισμένες διαδικασίες οι οποίες τηρούνται για να μην γίνουμε ξέφραγο αμπέλι.

Η περίπτωση Τζόνσον

Πηγές μας από το Μουσείο Κύκκου αναφέρουν πως ο κόμπος έφτασε στο χτένι με την τελευταία περίπτωση επαναπατρισμού του δεύτερου αγγείου που εισήχθη στην Κύπρο από το Ισραήλ, για να στεγαστεί σε ειδική πτέρυγα που θα δημιουργηθεί στο μουσείο από τη συλλογή του Βρετανού συλλέκτη Ντέιβιντ Τζόνσον. Ο συλλέκτης παραχώρησε δωρεάν όλη τη συλλογή του με κυπριακές αρχαιότητες στο Μουσείο Κύκκου, μετά και από μεσολάβηση της Προέδρου του Ολλανδικού Ιδρύματος Walk of Truth Τασούλας Χατζηττοφή. Η συλλογή είναι, όπως μας αναφέρθηκε, νόμιμη και κάθε αντικείμενο έχει τα πιστοποιητικά του τα οποία αποδεικνύουν πως δεν είναι προϊόντα λαθρανασκαφών.

Η περίπτωση αυτή θεωρείται ενδεικτική της στάσης του Τμήματος Αρχαιοτήτων, σημειώνουν οι ίδιες πηγές, που διαφωνούν με την πρακτική που εφαρμόζεται, σύμφωνα με την οποία πριν από την αποδέσμευση από το Τελωνείο των αρχαιοτήτων οι οποίες επαναπατρίζονται πρέπει να ελέγχονται επιτόπου από αρχαιολόγο του Δημοσίου. Όπως μας είπαν, από τη στιγμή που οι αρχαιότητες φέρουν τα απαραίτητα πιστοποιητικά θα έπρεπε να αποδεσμεύονται αμέσως και απλώς να υπάρχει η υποχρέωση να διατηρούνται αυτά τα πιστοποιητικά και οι αρχαιότητες να καταγράφονται στο μητρώο του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Σε αυτήν την περίπτωση για να «πετάξει» το αγγείο από το Ισραήλ εξασφαλίστηκε η άδεια της αρχαιολογικής υπηρεσίας της χώρας, η οποία και συνοδεύει το αντικείμενο. Με αυτό το πιστοποιητικό τεκμηρίωσης θα έπρεπε, λένε στο Μουσείο Κύκκου, το αντικείμενο να αποδεσμευτεί αμέσως και όχι μετά από έλεγχο και ύστερα από 15 ημέρες (μετά από πολιτική παρέμβαση). Θεωρούν δε πως ο νόμος που επικαλείται το Τμ. Αρχαιοτήτων είναι ανύπαρκτος. Οι ίδιες πηγές μας αναφέρουν πως αυτή η πρακτική δεν εφαρμοζόταν επί προηγούμενων διευθύνσεων του Τμήματος Αρχαιοτήτων, δεδομένου ότι οι αρχαιότητες είχαν τα απαραίτητα πιστοποιητικά.

Δεν είναι κλέφτες οι συλλέκτες

Η πρακτική που σήμερα ακολουθείται, εξήγησαν, δημιουργεί καθυστερήσεις, αλλά και δυσπιστία έναντι των συλλεκτών οι οποίοι έχουν όλη την καλή διάθεση να προσφέρουν δωρεάν τις συλλογές τους στην Κύπρο. Μας αφηγήθηκαν πως αρχικά η πρόταση που είχε γίνει από τον Τζόνσον ήταν η ξεχωριστή συλλογή των 400 κυπριακών αρχαιοτήτων, με χρονολογικό ορίζοντα από την Παλαιολιθική Εποχή μέχρι την Ελληνιστική Περίοδο, να δωρισθεί στο Τμήμα Αρχαιοτήτων, κάτι που λόγω της αντιμετώπισης που έτυχε ο συλλέκτης τελικά δεν καρποφόρησε μετά από χρόνια διαπραγματεύσεων. «Αντί να τιμήσουμε αυτόν τον άνθρωπο και να τον προβάλουμε, να αναδείξουμε τον χαμένο πολιτιστικό θησαυρό που επιστρέφει στον τόπο μας για να μείνει στον τόπο μας, τον αντιμετωπίζουμε σαν κλέφτη»; διερωτήθηκαν.

Μάλιστα, η πληροφορία ήταν πως θα πρόσφερε τη συλλογή του στο ψευδοκράτος, κάτι το οποίο ενεργοποίησε το Μουσείο Κύκκου για να τα φιλοξενήσει σε ειδική αίθουσα η οποία θα φέρει το όνομα του δωρητή.

Ανασκαφές με… παρεμβάσεις

Να σημειώσουμε πως το Μουσείο Κύκκου ως πολιτιστικός φορέας ιδρύθηκε το 1992 και, εκτός από συντηρήσεις, έχει προβεί σε αναστηλώσεις (η αναστήλωση της Μονής του Σίντη βραβεύθηκε από τη Europa Nostra), αλλά και σε ανασκαφές. Οι πληροφορίες μας λένε πως το Τμήμα Αρχαιοτήτων αντιμετωπίζει με επιφύλαξη τις κυπριακές αποστολές ανασκαφών, και του Πανεπιστημίου Κύπρου, αντιθέτως με την εμπιστοσύνη την οποία τρέφει προς τις ξένες ανασκαφικές αποστολές. «Για να μας επιτρέψουν να κάνουμε μία ανασκαφή ή για να συνεχίσουμε μία ανασκαφή σχεδόν κάθε χρόνο πρέπει να ζητάμε πολιτική παρέμβαση για να πειστούν οι κρατούντες στο Τμήμα Αρχαιοτήτων να μας δώσουν άδεια», ανέφερε πηγή μας.

Προφανώς, σημείωσαν οι πηγές μας, δεν έχουν ωριμάσει οι συνθήκες στους κρατούντες ότι πρέπει να επιτρέψουν να εμπλακεί και να ανοίξουν ορίζοντες στον ιδιωτικό τομέα. Θεωρούν πως η συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων επιβάλλεται, ωστόσο μέσα σε λογικά πλαίσια και διαδικασίες που διέπονται από τον νόμο και όχι από αυθαίρετες αποφάσεις.

Το Walk of Truth

Εξ όσων γνωρίζουμε και η πρόεδρος του ΜΚΟ Τασούλα Χατζηττοφή αισθάνεται πως αντιμετωπίζεται πολύ επιφυλακτικά -το λιγότερο- από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, παρά το γεγονός ότι η κ. Χατζηττοφή με προσωπικό της ενδιαφέρον και ζήλο, με σκληρή δουλειά και πολλή έρευνα, αλλά και χρήματα, έχει καταφέρει όχι μόνο να ξετρυπώσει κυπριακές κλεμμένες αρχαιότητες στο εξωτερικό αλλά και να συμβάλει καθοριστικά στον επαναπατρισμό τους.

«Είναι τεράστιο και μοναδικό το έργο της σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτή κατάφερε να βάλει φυλακή τον αρχαιοκάπηλο Αϊντίν Ντικμέν και μεγάλο μέρος από τα κλεμμένα έργα που είχε να επιστρέψουν στην Κύπρο. Είναι μια γυναίκα που κάνει αυτήν την εργασία αφιλοκερδώς. Χάρη σε αυτήν επαναπατρίσθηκαν τα ψηφιδωτά της Κανακαριάς, χριστιανικές εικόνες που είχε στην κατοχή του ο Ντικμέν, χειρόγραφα, τα ψηφιδωτά της Αψιθιώτισσας και πολλά άλλα. Συνέβαλε επίσης καθοριστικά στον επαναπατρισμό και άλλων αντικειμένων και συλλογών που δωρίστηκαν στην Κύπρο και ήρθαν χάρη στις γνωριμίες και στο δίκτυο συνεργατών της σε όλο τον κόσμο. Πρόσφατα βραβεύθηκε και στην Αμερική. Μόνο στην Κύπρο η κ. Χατζηττοφή είναι υπό δυσμένεια»...

Η συλλογή του Harvey Mudd 

Το ότι το κράτος πνίγει την ιδιωτική πρωτοβουλία και δεν συνεργάζεται ισότιμα με άλλους φορείς επιβεβαιώνει και ο τέως πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου Κωνσταντίνος Χριστοφίδης. Ο κ. Χριστοφίδης έζησε την κατάσταση με τη σημαντική δωρεά ιδιωτικής συλλογής αρχαιοτήτων, η οποία βρίσκεται στις ΗΠΑ και είχε εξαχθεί νόμιμα τη δεκαετία του τριάντα. Η συλλογή ανήκει στον ιδιοκτήτη της Cyprus Mines Corporation, της αμερικανικής εταιρείας που ιδρύθηκε το 1916 και για πάνω από πενήντα χρόνια είχε την άδεια εκμετάλλευσης της Σκουριώτισσας και πολλών άλλων μεταλλείων στην Κύπρο, όπως του Απλικιού, του Μαυροβουνίου, του Μαθιάτη κ.ά. Φεύγοντας από την Κύπρο τη δεκαετία του τριάντα, ο Harvey Mudd εξήγαγε νόμιμα τη συλλογή του στην Αμερική. Η διευθύντρια της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας του Παν. Κύπρου, καθηγήτρια Βασιλική Κασσιανίδου, στην προσπάθειά της να συγκεντρώσει πληροφορίες για τη συλλογή αυτή, είχε έρθει σε επαφή από το 2017 με την πρόεδρο του Harvey Mudd College, καθηγήτρια Maria Klawe, και μέσω αυτής με την κόρη του Henry Mudd, Victoria Μudd, η οποία εξέφρασε την επιθυμία να επιστρέψει στην Κύπρο τη συλλογή των αρχαίων του παππού της και ειδικά σε ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα.

Όπως μας ανέφερε ο κ. Χριστοφίδης, αφού έγιναν οι διευθετήσεις μεταξύ των δύο ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και ήταν έτοιμη η αποστολή να φύγει για την Αμερική για την υπογραφή της συμφωνίας, το Πανεπιστήμιο Κύπρο προχώρησε και σε ενημέρωση του Τμήματος Αρχαιοτήτων. «Περίμενα να μας πουν συγχαρητήρια για την ενέργεια, αλλά παραλίγο να φάμε και ξύλο. Μας έλεγαν ότι πρέπει να πάει στο Τμήμα Αρχαιοτήτων να κάνει τη συμφωνία και να παραλάβει τις αρχαιότητες και να αποφασίσουν εκείνοι τι θα μας δώσουν για να εκθέσουμε. Θεωρώ πως με αυτήν τη στάση άνθρωποι που θέλουν να επιστρέψουν αρχαιότητες στην Κύπρο, εάν υπάρχει αυτό το πνεύμα εκ μέρους του Τμήματος Αρχαιοτήτων, πολλοί θα κάνουν πίσω»…

Στενή η συνεργασία

Πάντως, από την πλευρά της η καθηγήτρια κ. Κασσιανίδου δήλωσε στον «Π» πως υπάρχει άψογη συνεργασία του Πανεπιστημίου Κύπρου με το Τμήμα Αρχαιοτήτων σε ό,τι αφορά την επιστροφή της εν λόγω συλλογής, ενώ το κόστος του επαναπατρισμού θα καλυφθεί από κοινού. Η μεταφορά στην Κύπρο της συλλογής καθυστέρησε, εξήγησε η καθηγήτρια Αρχαιολογίας, λόγω της πανδημίας. Όταν έρθει στην Κύπρο θα εκτεθεί στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Δήλωση διευθύντριας Τμήματος Αρχαιοτήτων

«Υπάρχει διαδικασία και είναι ξεκάθαρη»

Μιλώντας στον «Π», η διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων δρ Μαρίνα Σολομίδου-Ιερωνυμίδου απαντά για όλα όσα καταλογίζονται στο τμήμα. Τονίζει πως οι διαδικασίες επαναπατρισμού αρχαιοτήτων είναι ξεκάθαρες, απλώς κάποιοι, οι οποίοι έχουν κληθεί και τους έχει επεξηγηθεί, τείνουν να μην αντιλαμβάνονται. Όπως εξηγεί, εάν κάποιος ιδιώτης εντοπίσει αρχαιότητες στο εξωτερικό οι οποίες θα επαναπατρισθούν, βάσει και γνωμάτευσης του γενικού εισαγγελέα, οφείλει να ενημερώσει το Τμήμα Αρχαιοτήτων, που είναι η αρμόδια αρχή, η οποία θα προβεί σε επιτόπου έλεγχο.

Συνεργασία με όλους

Με βάση τη διαδικασία, οι αρχαιότητες που επαναπατρίζονται συνοδεύονται στην Κύπρο πάντα από αρχαιολόγο και από συντηρητή, ο οποίος θα τις επιθεωρήσει και εάν είναι «ταλαιπωρημένες» θα προβεί σε συντηρήσεις επιτόπου ώστε να μπορούν να τις μεταφέρουν. Άριστη συνεργασία, επισήμανε η κ. Ιερωνυμίδου, υπάρχει τόσο με το Γραφείο Καταπολέμησης Παράνομης Κατοχής και Διακίνησης Αρχαιοτήτων της Αστυνομίας του Αρχηγείου Αστυνομίας και την Ιντερπόλ, όσο και με το Τμήμα Τελωνείων, τη Νομική Υπηρεσία, το Υπουργείο Εξωτερικών και άλλους αρμόδιους φορείς οι οποίοι εκπροσωπούνται στην Εθνική Επιτροπή για Πάταξη της Σύλησης και Παράνομης Διακίνησης της Πολιτισμικής Κληρονομιάς που θεσμοθετήθηκε από το 2015.

Όσον αφορά αρχαιότητες που εισάγονται στην Κύπρο, η νόμιμη διαδικασία, εξήγησε, είναι η κατακράτηση από το Τελωνείο μέχρι την επιθεώρηση και γνωμοδότηση από αρχαιολόγο του τμήματος για το κατά πόσο αγοράστηκε νόμιμα ή είναι παράνομα εξαχθείσα. Σε κάποιες περιπτώσεις, σημείωσε, οι αρχαιότητες μπορεί να ανήκουν σε άλλα κράτη και σε αυτήν την περίπτωση με βάση τις διεθνείς συμβάσεις και μέσω της Ιντερπόλ ενημερώνεται το κράτος, το οποίο καλείται να ενημερώσει την ΚΔ εάν το αρχαίο αντικείμενο εξήχθη λαθραία. Ειδικότερα, όσον αφορά την καταγγελία του Μουσείου Κύκκου ότι υπήρξε κατακράτηση και μεγάλη καθυστέρηση στην επιθεώρηση, η κ. Ιερωνυμίδου σημειώνει πως δεν έγινε αυθημερόν λόγω του ότι η υπεύθυνη αρχαιολόγος ήταν τις συγκεκριμένες μέρες σε ανασκαφή, αλλά το θέμα διευθετήθηκε εντός των επόμενων ημερών.

«Οι νόμοι, οι διαδικασίες και οι πρακτικές είναι ξεκάθαρες», τονίζει η διευθύντρια του Τμ. Αρχαιοτήτων, αναφέροντας πως «δυστυχώς κάποιοι δεν εννοούν να ακολουθήσουν τη νομοθεσία. Δεν είμαστε σε πόλεμο με κανέναν. Ζητούμε τον σεβασμό της νομοθεσίας και των κανονισμών».

Ουδεμία φιλοδοξία

Σε σχόλιό μας ότι δεν δίδονται τα εύσημα στα άτομα ή τις ΜΚΟ που συνέβαλαν τα μέγιστα στον επαναπατρισμό, η κ. Ιερωνυμίδου διερωτήθηκε: «Θέλουμε να επαναπατρίσουμε τις αρχαιότητές μας ή να πάρουμε τη δόξα; Εγώ δεν έχω προσωπικές φιλοδοξίες. Είμαι ένας τεχνοκράτης που λειτουργώ στο πλαίσιο του νόμου. Όπως και οι συνάδελφοί μου στο Τμήμα Αρχαιοτήτων. Αλλά απαιτώ να τηρούνται οι νόμοι της ΚΔ διότι δεν θέλω να θεωρηθεί πως είμαστε ξέφραγο αμπέλι, διότι δεν είμαστε. Τη δουλειά μας κάνουμε. Και είναι χαρά μας ένας ιδιώτης να μας δίνει πληροφορίες και να φτάνουμε σε αποτέλεσμα. Αλλά τη διαδικασία του επαναπατρισμού την κάνει το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Ορισμένοι θέλουν να το κάνουν από μόνοι τους. Αυτό δεν γίνεται. Όσο καλό σκοπό και να έχει κάποιος».

Υπουργός Μεταφορών:

«Είμαι ανοιχτός σε εισηγήσεις»

Κληθείς ο υπουργός Μεταφορών να σχολιάσει τις καταγγελίες ιδιωτών για τα εμπόδια που βάζει το Τμήμα Αρχαιοτήτων στον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων, ο Γιάννης Καρούσος ανέφερε πως τους τελευταίους οκτώ μήνες που είναι υπουργός δεν διαπίστωσε ότι δεν υπάρχει η απαραίτητη συνεργασία. «Μπορεί στην περίπτωση του αγγείου της Ιεράς Μονής Κύκκου να καθυστερήσαμε λίγο τον έλεγχο, αλλά δώσαμε την έγκρισή μας. Απ’ ό,τι αντιλαμβάνομαι υπάρχει συγκεκριμένη διαδικασία για τον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων, η οποία απορρέει από τους νόμους και πρέπει να ακολουθείται».

Κάλεσε όσους έχουν να προτείνουν λύσεις ή βελτιώσεις στο σύστημα να επικοινωνήσουν μαζί του. «Δεν σηκώνει διαφορές αυτό το θέμα. Πρέπει να βρούμε τον τρόπο να υπάρχει μια καλή συνεργασία, γιατί όποιος και να τις φέρνει και όπου και να εκτίθενται αυτές οι συλλογές, είτε σε ιδιωτικά είτε σε δημόσια μουσεία, το σημαντικό είναι επαναπατρισμός τους. Εμείς θέλουμε να βοηθήσουμε αυτόν τον επαναπατρισμό και όχι να δυσκολεύουμε τις καταστάσεις. Εάν υπάρχει οπουδήποτε πρόβλημα, που κάτι τέτοιο δεν έχει περιέλθει στην αντίληψή μου, είμαι στη διάθεση όλων για να βρεθεί η λύση».