Ο Χριστάκης Σεργίδης και η ανάγκη να ερευνά τον χώρο.
*Ευχαριστούμε τον Χριστάκη Σεργίδη για την παραχώρηση παλιών φωτογραφιών της συλλογής του, που βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας.
Αρκετές μαυρόασπρες φωτογραφίες τοπίων βλέπουμε να κοσμούν τους τοίχους της οικίας του αρχιτέκτονα – ερευνητή Χριστάκη Σεργίδη. Προτού περάσουμε στη μελέτη του πάνω σε αυτές, μας μιλά για την οικία του, ένα κτίσμα της δεκαετίας του ’60, δείγμα «κυπριακού μοντερνισμού» στη Λεμεσό. Τονίζει ότι είναι κι αυτό μία μαρτυρία της ανάγκης που ένιωθε τότε η κοινωνία να απαγκιστρωθεί από το μοτίβο του κλασικισμού. Ο ίδιος προσπάθησε να μην αλλοιώσει τον χαρακτήρα του κτίσματος, σε πείσμα τον καιρών: «Αυτό το σπίτι, όπως και πολλά άλλα στη Λεμεσό, τη δεκαετία του ’60 θεωρείτο μοντέρνο και εξέφραζε κάποια ανάγκη, συνυφασμένη με τις κοινωνικοοικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές συνθήκες της εποχής. Δυστυχώς, όμως, σήμερα βλέπω μια τάση να τα καταστρέφουμε το ένα πίσω από το άλλο, παραγνωρίζοντας ότι είναι κομμάτι της ταυτότητάς μας, ότι δεν ήρθαμε ξαφνικά από τον Άρη, αλλά έχουμε μια ιστορική συνέχεια, που οφείλουμε να την ξέρουμε και να την κληροδοτήσουμε. Με προβληματίζει αυτό το θέμα και ασχολούμαι αυτό το διάστημα με την προώθησή του».
Ως αρχιτέκτονας τον απασχολεί πάρα πολύ η έννοια του χώρου, πάντοτε καθορισμένος από τις κοινωνικοοικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές συνθήκες μιας εποχής. Μελετά μανιωδώς το παρελθόν σε σχέση με τον χώρο της Λεμεσού, πάντοτε προσπαθώντας να εξάγει χρήσιμα συμπεράσματα, τόσο από τα λάθη όσο και τα επιτεύγματα, ώστε να βοηθηθεί, τονίζει, το μέλλον. Μέσα σε αυτή του την προσπάθεια παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο χρονολογεί και ταυτοποιεί παλιές φωτογραφίες. Για να πάρουμε μια γεύση για τον τρόπο που δουλεύει, ο Χριστάκης Σεργίδης «ανασύρει» από το αρχείο του μία πανοραμική φωτογραφία της Λεμεσού (στην ουσία είναι τρεις φωτογραφίες ενωμένες) από τον γνωστό φωτογράφο Φώσκολο. Αναφέρει ότι χονδρικά και στρογγυλεμένα τη χρονολόγησε γύρω στο 1885, τονίζοντας ότι η διαδικασία που τον οδήγησε στο συμπέρασμα αυτό δεν ήταν τόσο εύκολη υπόθεση.
Στη συνέχεια, και για χάρη του ρεπορτάζ, ο Χριστάκης Σεργίδης θα «ξηλώσει το νήμα», ώστε να κατανοήσουμε από ποιους λαβύρινθους μπορεί να περάσει μία έρευνα φωτογραφίας για να προσεγγιστεί η αλήθεια και να διορθωθεί, όπως συνηθίζεται, η παραποίησή της:
«Εγώ συνήθως, και λόγω του ειδικού ενδιαφέροντός μου, παρατηρώ τα κτήρια και άλλες κατασκευές, για τις οποίες, αν και τις περισσότερες φορές φτωχές ή και μερικές φορές ανακριβείς, υπάρχουν κάποιες σχετικές πληροφορίες σε γραπτές πηγές. Όμως, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Στη συγκεκριμένη φωτογραφία του Φώσκολο διακρίνω ένα κτήριο, που σύμφωνα με μία πολύ αξιόπιστη πηγή, κτίστηκε στα 1890. Παρατηρώντας όμως την περιοχή του ‘Παλιού λιμανιού’, διαπίστωσα ότι πολλά έργα, τα οποία υπολόγιζα ότι είχαν εκτελεστεί πριν το 1890, δεν υπήρχαν στη φωτογραφία. Για να μην πολυλογώ, μεταξύ άλλων στοιχείων που ερεύνησα, ήταν το καμπαναριό της 'εκκλησίας της Παναγίας της Καθολικής, το οποίο είναι ένα στη φωτογραφία, αντί δύο που υπήρχαν πριν η παλιά εκκλησία κατεδαφιστεί μεταγενέστερα, το 1954. Φυσικά είναι γνωστό ότι το δεύτερο κωδωνοστάσιο ανεγέρθηκε αργότερα από το πρώτο, σε δεύτερη φάση. Έπρεπε λοιπόν να διερευνήσω εάν το ένα καμπαναριό στη φωτογραφία οφείλεται σε κάποιο ‘τερτίπι’ του φακού του φωτογράφου, οπότε έπρεπε να εξεταστεί η ακριβής θέση που λήφθηκε η φωτογραφία και το εύρος του φακού του φωτογράφου. Από μία πρώτη εκτίμηση, διαφάνηκε ότι για να συμπίπτουν τα δύο καμπαναριά, με βάση παλιούς χάρτες, θα έπρεπε η φωτογραφία να είχε ληφθεί δυτικά της αποβάθρας. Η φωτογραφία αυτή στην ουσία αποτελείται από τρεις φωτογραφίες που έχουν ενωθεί. Για να βεβαιωθώ, αποτάθηκα στον Κυριάκο Θεμιστοκλέους, ειδικό επιστήμονα και ερευνητικό συνεργάτη στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου - είναι πιο ειδικός σε αυτό το θέμα. Αφού έγινε μία σχετική μελέτη, διαπιστώθηκε ότι η φωτογραφία τελικά είχε τραβηχτεί περίπου 400 μέτρα από την ακτή, και ανατολικά της αποβάθρας.
Προς επιβεβαίωση, έγινε στη συνέχεια μία σύγκριση δύο φωτογραφιών, αυτής του Φώσκολο και μίας μεταγενέστερης, όπου φαίνεται διπλό το καμπαναριό, και διαπιστώθηκε πράγματι ότι επρόκειτο για ένα καμπαναριό στη φωτογραφία του Φώσκολο, και κατά συνέπεια αυτή η φωτογραφία θα έπρεπε να είχε τραβηχτεί μεταξύ του 1885 και του 1887, ή ακόμη και λίγο παλαιότερα, που ήταν η περίοδος, κατά τον συγγραφέα Αριστόδημο Πηλαβάκη, που κτίστηκε το δεύτερο καμπαναριό στην εκκλησία της Παναγίας της Καθολικής».
Τα εργαλείαΣύμφωνα με τον Χρήστο Σεργίδη, για να μπορέσει να χρονολογήσει ή να ταυτοποιήσει κάποιος μια φωτογραφία, πρέπει να γνωρίζει αρκετά για μία εποχή. Να ανατρέχει σε γραπτές πηγές, όπως παλιά συγγράμματα, εφημερίδες και κυβερνητικά έγγραφα. Επίσης σε παλιές φωτογραφίες, για σκοπούς σύγκρισης, αλλά και σε χάρτες της εποχής. Όσον αφορά τα κτήρια, που τον ενδιαφέρουν πάρα πολύ, θα πρέπει να συγκεντρώσει πληροφορίες σε σχέση με την ανέγερση, την καταστροφή και τις αλλαγές που δέχθηκαν σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές. Το ίδιο ακόμη και για δέντρα. Ένα άλλο ζήτημα που καλείται να λάβει υπόψη είναι οι παλιοί φωτογραφικοί φακοί, που, όπως τονίζει, ξεγελούν όσον αφορά την απόδοση των αποστάσεων. Ακόμη, πολλές φορές οι παλιές φωτογραφίες τυπώνονται ανάποδα, με οριζόντια αναστροφή.
Βοηθούν η μόδα στην ένδυση και οι πινακίδες Σε άλλες φωτογραφίες, που μπορεί να αφορούν πρόσωπα ή γεγονότα, παρατηρεί με ποιον τρόπο ήταν ντυμένοι οι άνθρωποι, ιδίως τη μόδα των γυναικείων ενδυμασιών. Εδώ αναφέρει το παράδειγμα από μία φωτογραφία των Πανελλαδικών Αγώνων στο ΓΣΟ της Λεμεσού από τον φωτογράφο Γεώργιο Κυριακίδη, εποχή, τονίζει, «όπου το γυναικείο φουστάνι ανεβαίνει στο γόνατο, και μάλιστα επιδεικτικά από γυναίκες της φωτογραφίας. Είμαστε στο 1925, όταν η μόδα ‘ξέφυγε’ από την προπολεμική τάση, κάθε πόλεμος επιφέρει και αλλαγές». Ένα άλλο παράδειγμα χρήσιμης για τον ερευνητή παρατήρησης είναι τα μοντέλα και οι πινακίδες εγγραφής των μηχανοκίνητων οχημάτων. Μπορούν επίσης να ληφθούν υπόψη και άλλα δεδομένα, όπως διαφημιστικές πινακίδες, δέντρα, ιδίως σε σύγκριση με άλλες φωτογραφίες, ή και να συνδυαστεί η φωτογράφιση με γεγονότα ή πρόσωπα που παρουσιάζονται σε άλλες φωτογραφίες.
Μας παρουσιάζει μία άλλη φωτογραφία η οποία κοσμεί τοίχο της οικίας του. Είναι αγνώστου φωτογράφου και έχει χρονολογηθεί γύρω στο 1885. «Αυτή η φωτογραφία μάς δίνει πολλά στοιχεία για τη Λεμεσό, ανατρέποντας έναν μύθο που ακούγεται συχνά μέχρι σήμερα. Ξέρετε, γελούσα όταν έλεγαν ‘επιτέλους το δημαρχείο θα κάνει κάτι για να ξαναγυρίσει η Λεμεσός στην πατροπαράδοτη της θάλασσα κ.λπ. Μα ποια πατροπαράδοτη θάλασσα; Εδώ η φωτογραφία, όπου τα κτήρια είναι σαν ‘τείχη’ κατά μήκος της ακτής, χωρίς παραλιακό δρόμο, δείχνει ότι η Λεμεσός είχε την ‘πλάτη’ της γυρισμένη στη θάλασσα. Έχει αναφορές ο Ευστάθιος Παρασκευάς, ο οποίος είχε το ψευδώνυμο ‘Παλαίμαχος’, για το πώς αυτά τα κτήρια, τα οποία έχω προσδιορίσει ένα – ένα, ήταν σφαγεία και κρεοπωλεία, δηλαδή έσφαζαν ζώα και μάλιστα πετούσαν ό,τι περίσσευε από αυτά στη θάλασσα».
«Τα μηνύματα που έρχονται από το παρελθόν θα πρέπει να μας προβληματίζουν πάντοτε, και μέσα από εποικοδομητικές συζητήσεις να καταλήγουμε σήμερα σε συμπεράσματα σε σχέση με διάφορες ενέργειες και τρόπους που θα στοχεύουν στη βελτίωση και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα του συστήματος διατήρησης και αναβίωσης ιστορικών κτηρίων», τονίζει, επιστρέφοντας σε κάποια στιγμή στον προβληματισμό του για κτίσματα του «κυπριακού μοντερνισμού» στην πόλη της Λεμεσού που «απειλούνται». «Πολλοί θεωρούν ότι πρόοδος και εξέλιξη σημαίνει να κοιτάζω προς το μέλλον ποδοπατώντας το χθες. Όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε καταστροφικές ενέργειες, σε βάρος της κληρονομιάς μας».
Ο Χριστάκης Σεργίδης έγραψε τα ιστορικά βιβλία «Η Λεμεσός μέχρι την Τουρκοκρατία» και «Λεμεσός – Οινοπόλεως μέστωμα», ενώ εργασίες του φιλοξενήθηκαν σε ομαδικές εκδόσεις. Επίσης συμμετέχει ως ομιλητής σε συνέδρια και δραστηριοποιήθηκε κυρίως στην Επαρχιακή Επιτροπή Λεμεσού του Συνδέσμου Πολιτικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων Κύπρου και στο Συντονιστικό Συμβούλιο Πολιτιστικών Φορέων Λεμεσού.
Το αναψυκτήριο στη νότια πλευρά του Δημόσιου Κήπου Λεμεσού, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Φοίβο Πολυδωρίδη (δεκαετία του '60), αποτελεί σπουδαίο δείγμα του "κυπριακού μοντερνισμού". Συνδύαζε καμπύλες και τεθλασμένες γραμμές, σε ένα σχέδιο μοντέρνας σύλληψης, που δέθηκε αρμονικά με το γύρω περιβάλλον του Κήπου. Σήμερα το κτήριο του αναψυκτηρίου δυστυχώς δεν συνεχίζει να λειτουργεί, ενώ εγκληματικά αφέθηκε στη φθορά του χρόνου, επιβεβαιώνοντας τις ανησυχίες του Χριστάκη Σεργίδη για την κατάληξη τέτοιων κτηρίων. Φωτογραφία: Photo Varouj. Πηγή: “Λεμεσός, μετά την ανάπτυξη τι;” (ομαδικό βιβλίο).
Πολιτική Δημοσίευσης Σχολίων
Οι ιδιοκτήτες της ιστοσελίδας www.politis.com.cy διατηρούν το δικαίωμα να αφαιρούν σχόλια αναγνωστών, δυσφημιστικού και/ή υβριστικού περιεχομένου, ή/και σχόλια που μπορούν να εκληφθεί ότι υποκινούν το μίσος/τον ρατσισμό ή που παραβιάζουν οποιαδήποτε άλλη νομοθεσία. Οι συντάκτες των σχολίων αυτών ευθύνονται προσωπικά για την δημοσίευση τους. Αν κάποιος αναγνώστης/συντάκτης σχολίου, το οποίο αφαιρείται, θεωρεί ότι έχει στοιχεία που αποδεικνύουν το αληθές του περιεχομένου του, μπορεί να τα αποστείλει στην διεύθυνση της ιστοσελίδας για να διερευνηθούν. Προτρέπουμε τους αναγνώστες μας να κάνουν report / flag σχόλια που πιστεύουν ότι παραβιάζουν τους πιο πάνω κανόνες. Σχόλια που περιέχουν URL / links σε οποιαδήποτε σελίδα, δεν δημοσιεύονται αυτόματα.