Νεόφυτος Κων/νου: Ο χοροδιδάσκαλος - βκιολάρης της Πάφου (pics)

1961. Κατακλυσμός της Λεμεσού. Χωρίς να γνωρίζει με ποιον διαγωνιζόταν, εκείνη τη νύχτα κατάφερε να νικήσει σε αντικριστό χορό τον τότε κορυφαίο χορευτή της Κύπρου τον Βυρωνή Γεωργίου από το Πραστειό Κελλακίου, και να πάρει το πρωτείο. Μαθαίνοντας, λέει, για τον διαγωνισμό, είχε μεταβεί με ένα φίλο από το μεταλλείο Καλαβασού, όπου εργαζόταν εκείνην την περίοδο, σε κέντρο διασκέδασης της Λεμεσού και δήλωσε συμμετοχή με το όνομα «Νεόφυτος Κωνσταντίνου - Παφίτης». Καθίσανε να πιούνε ένα μπουκαλάκι «κονιάκκιν», δέκα σελινιών, μέχρι να τον φωνάξουν, και όταν σηκώθηκε εφάρμοσε ό,τι έμαθε και καλλιέργησε από μικρή ηλικία στο χωριό του. Από την ηλικία του δημοτικού, λέει, άκουγε τον πατέρα του που του «έπαιζε» με το στόμα τους παραδοσιακούς χορούς κι εκείνος χόρευε. Εκείνο το βράδυ στη Λεμεσό κέρδισε, αναφέρει, με τη λεβεντιά, το ύφος και το ήθος, όχι όπως σήμερα που βλέπεις να χορεύουν πολλοί όπως τα «ρομπότ». Για την ιστορία, στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, όταν το «σχολείο της παράδοσης» θα κλείσει τις πόρτες του και η πρωτοβουλία θα περάσει στα χορευτικά συγκροτήματα, οι γνώσεις του Νεόφυτου Κωνσταντίνου θα«κτίσουν» τον Ευαγόρα και τον Λαογραφικό Όμιλο Πάφου, ενώ εκείνες του Βυρωνή Γεωργίου τον Λαογραφικό Όμιλο Λεμεσού.

Συμμετοχή σε παγκύπριο διαγωνισμό κυπριακών χορών στη Λεμεσό, όπου πήρε το Α΄ Βραβείο (1967).



«Να πιάσω τον σσιεπέττον»

«Εκείνον τον καιρόν επέτουν!», λέει στον «Π» ο 78χρονος Νεόφυτος Κωνσταντίνου και αφήνοντας το θέμα του χορού αρπάζει το βιολί για να αρχίσει με δοξαριές να τραγουδά τον «Πετράκκουρον», ένα ξεχασμένο μέχρι πρόσφατα παραδοσιακό τραγούδι. Αν και καταγράφηκε από τον Θεόδουλο Καλλίνικο στην Καλογραία Κερύνειας, σήμερα είναι συνδεδεμένο από πολλούς με τον βκιολάρη της Λετύμπου, γιατί το διέσωσε από τον δάσκαλό του, τον «Μάστρο» Πετριδιώτη, και για δεκαετίες ήταν από τους ελάχιστους στην Κύπρο που το εκτελούσαν. Εξάλλου, από αυτόν το πρωτάκουσε το 1996 ο Μιχάλης Τερλικκάς και το διέδωσε εντάσσοντάς το στο ρεπερτόριό του: Να πιάσω τον σσιεπέττον μου να κάτσω πα’ στην βίτσαν/ Να παίξω τον Πετράκκουρον πο’ κλεψεν την Μαρίτσαν...



Ήχοι στα μάρμαρα

Στην αυλή της οικίας του Νεόφυτου Κωνσταντίνου, στη Λετύμπου της Πάφου,οι ήχοι για τον «Πετράκκουρον» και τη «Μαρίτσαν» σπάνε για λίγο την ησυχία της γειτονιάς. Οι μελωδίες αντηχούν και στα ντόπια μάρμαρα των σπιτιών, που με δυναμίτη και λιβέρι είχαν κόψει οι κάτοικοι στο παρελθόν από τις πλαγιές της περιοχής - μεταξύ των οποίων και μία που ο βκιολάρης αναφέρει με την ονομασία «Φεγγαρομούτσουνος». Χιλιάδες ήταν τα μάρμαρα με τα οποία προμήθευσαν όλην την επαρχία της Πάφου και είναι συνδεδεμένα μέχρι σήμερα με το χωριό της Λετύμπου. Τέτοια χέρια, που έκοψαν για χρόνια πολλά μάρμαρα, είναι και τα δικά του που τώρα δημιουργούν νότες με το βιολί.

Σήμερα στην αυλή της οικίας του Νεόφυτου Κωνσταντίνου, στη Λετύμπου της Πάφου. Οι ήχοι για τον «Πετράκκουρον» και τη «Μαρίτσαν» σπάνε για λίγο την ησυχία της γειτονιάς.



Εργασία και βιολί

Ακολούθως λέει: «16 χρονών εγόρασα το βιολί μου εφτάμισι λίρες. Στις 21 Ιουλίου του 1957 μαθητευόμενος χτίστης άρχισα μαθήματα βιολιού στον Ιωάννη Πετριδιώτη, που ήταν από τους καλούς μουσικούς των κυπριακών χορών. Για να μάθω βιολί δούλευα για 4-6 μήνες στο μεταλλείο της Καλαβασού και όταν μάζευα λίγα χρήματα ερχόμουν στο Κτήμαν για να συνεχίσω να μαθαίνω βιολί. Έκαμα δκυόμισι χρόνια μαθήματα και έκαμα τον πρώτον γάμον το 1959 στη Λεμόνα. Με τον λαουτάρην, που ήταν θείος μου,επιάσαμεν 15 λίρες, από 7,5 ο καθένας. Στον δεύτερο γάμο, ενός ξαδέρφου μου, επιάσαμεν 16 λίρες και συνέχισα να κάμνω γάμους μέχρι σήμερα».





Κύριος του παιχνιδιού

Ο βκιολάρης, αναφέρει ο Νεόφυτος Κωνσταντίνου, έχαιρε σεβασμό, ήταν ο πρωταγωνιστής του τριήμερου γάμου, ο απόλυτος «κύριος του παιχνιδιού». Όχι μόνο ενέπνεε, αλλά και καθοδηγούσε σωστά τους παραδοσιακούς χορευτές - άλλωστε δεν ήταν λίγες οι φορές που κάλυπτε μουσικά τυχόν παραστρατήματά τους, αφού τους παρακολουθούσε συνεχώς με άγρυπνο μάτι. Επειδή στις τελετές του γάμου ο βκιολάρης ήταν απαραίτητος, όταν ένα χωριό δεν διέθετε δικό του, φρόντιζε να φέρει τον βκιολάρη κάποιου διπλανού χωριού ή ακόμη και από πιο μακρινά χωριά. Έτσι, υπήρχαν και περιοδεύοντες βκιολάρηδες, όπως ο ίδιος, που έπαιξε μουσική σε ολόκληρη την επαρχία της Πάφου, ακόμη και σε γειτονικά χωριά άλλων επαρχιών. Θυμάται ότι έρχονταν από το γειτονικό χωριό, το Πολέμι, για να τον ρωτήσουν πότε δεν θα έπαιζε βιολί σε γάμο, και μόνο τότε θα μπορούσαννα ορίσουν την ημερομηνία του γάμου τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις περιοδείες του περιλαμβάνονται και τρεις τουρκοκυπριακοί γάμοι, ένας στην Αξύλου και δύο στην Ακουρσό.

Ράβουν τους σταυρούς στο κρεβάτι (Λετύμπου, 1967).





Πομπή προς το σπίτι των νεονύμφων (Λετύμπου, 1969).



Μπουζούκι

Στο τέλος του 20ού αιώνα, επειδή έβλεπε ότι ο ρόλος του βκιολάρη και του λαουτάρη άρχιζε να περιορίζεται στο ελάχιστο και το μπουζούκι ήταν αυτό που θα διαδεχόταν το βιολί, ενέταξε στην ορχήστρα του αρχικά τα ντραμς και στη συνέχεια το μπουζούκι. Το βιολί, όμως, συνεχίζει μέχρι και σήμερα να πρωταγωνιστεί στις παραδοσιακές εκδηλώσεις των παραδοσιακών συγκροτημάτων. Σε αντίθεση με την πλειοψηφία των παλιών βκιολάρηδων της Κύπρου, ο Νεόφυτος Κωνσταντίνου προσαρμόστηκε στα νέα δεδομένα και παρέμεινε ενεργός μουσικός, χωρίς, βέβαια, να σταματήσει να υπηρετεί την παραδοσιακή μουσική.





1969





2001



Πρώτα ο χορός

Σε όλο το διάστημα της πορείας του, παράλληλα με το βιολί, συνέχιζε να επιδίδεται και στον παραδοσιακό χορό, περνώντας από το 1962 και στη χοροδιδασκαλία, αρχικά στο χορευτικό τμήμα του Αθλητικού Σωματείου Ευαγόρας Πάφου. Μάλιστα αμισθί. Όπως εξομολογείται, αγαπούσε περισσότερο τον χορό, παρά τη μουσική, ασχέτως εάν μόνο η δεύτερη του χάριζε λεφτά. Στον Ευαγόρα παρέμεινε μέχρι το 1969, έχοντας κερδίσει τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο αρκετά παγκύπρια βραβεία από διαγωνισμούς, μεταξύ των οποίων και πρωτεία. Εκείνη τη χρονιά, αναφέρει, άρχισαν οι προστριβές, αφού ο ίδιος ήταν εναντίον της ενοποίησης των σωματείων ΕΥΑΓΟΡΑ - ΑΠΟΠ, και αποχώρησε για να ιδρύσει τον Λαογραφικό Όμιλο Πάφου, στον οποίο διδάσκει μέχρι και σήμερα. Στα εξήντα χρόνια, περίπου, της χοροδιδασκαλίας του «δημιούργησε» εκατοντάδες χορευτές και χορεύτριες, εκπροσώπησε με τον όμιλο την Κύπρο στο εξωτερικό και απέσπασε βραβεία. Μεταξύ άλλων, έκανε και πέρασμα από τον εγχώριο κινηματογράφο, συμμετέχοντας το 1967 στη μουσικοχορευτική ταινία του Γιώργου Φιλή «Αγάπες τζιαι καημοί».

Ο Νεόφυτος Κωνσταντίνου πρώτος στα αριστερά (1966). Σήμερα τονίζει ότι ανέκαθεν οι καλοί χορευτές χόρευαν δύο-δύο και με πολλή χάρη και τέχνη, συναγωνιζόμενοι ο ένας τον άλλο ποιος θα ήταν ο καλύτερος. Στις μέρες μας, λέει, συχνά χορεύουν όπως τα «ρομπότ».

 

Τερλικκάς - Χατζημιχαήλ 

Ερευνητές, μουσικοί και ερμηνευτές της κυπριακής παραδοσιακής μουσικής τον επισκέπτονται κατά καιρούς για να αντλήσουν από τη δεξαμενή των γνώσεών του. Όπως αναφέρει, δικά του τραγούδια έδωσε στον Μιχάλη Χατζημιχαήλ, όπως το ερωτικό «Ο ουρανός εν στρογγυλός», ενώ στάθηκε η αφορμή στο να διαδοθεί τελευταίως στην Κύπρο, μέσω του Μιχάλη Τερλικκά, το παραδοσιακό τραγούδι ο «Πετράκκουρος». Ο ίδιος ο Τερλικκάς στη δισκογραφική έκδοση «Κυπραία Φωνή - Στ’ αγνάρκα των τζ̆αιρών» (2002) αναφέρει:

«Τον Πετράκκουρον άκουσα τον για πρώτην φοράν, νομίζω το 1996. Ετραουδούσαμεν στον κατακλυσμόν της Πάφου. Ένας βκιολάρης, που έπαιζεν με έναν χορευτικόν συγκρότημαν, ήταν πίσω που την σκηνήν τζ̆’ έπαιζεν σιγανά τζ̆΄ ετραούδαν έναν τραούδιν που μου άρεσεν. Εν’ η αλήθκεια, ’εν το ’βελόνιασα. Έμεινεν μου μόνον το όνομαν «Πετράκκουρος» τζ̆αι η φράση «ούχχου τζ̆’ ούχχου μάνα μου», γιατί άμαν άκουσα νάκκον ήρτεν η ώρα μας να βκούμεν στην σκηνήν. ’Εν επρόκαμα να τον αρωτήσω για το τραούδιν. Όπως έμαθα ύστερα, ο βκιολάρης ήταν ο Νεόφυτος Κωνσταντίνου που την Λετύμπου. Ύστερις που κανέναν γρόνον, πάλε τυχαία, όπως άκουα μιαν ηχογράφησην του ΡΙΚ με τον Θεόδουλον Καλλίνικον, εντόπισα τον «Πετράκκουρον». Άρεσεν μου πολλά. Άμαν τζ̆’ έμαθα το καλά, στην επόμενην πρόβαν που είχαμεν με τους μουσικούς, ετραούδησα τους το, εμάθαν το τζ̆αι τζ̆είνοι, τζ̆’ αρκέψαμεν να το παίζουμεν στες συναυλίες μας».

Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι τον Νεόφυτο Κωνσταντίνου επισκέπτονται συχνά και φοιτητές που ασχολούνται ερευνητικά με τη Λαογραφία, ώστε να του πάρουν συνέντευξη για τη μουσική,το χορό και τα έθιμα του γάμου.

https://www.youtube.com/watch?v=0Oj5UZqOTuc

 

Για τους νέους βκιολάρηδες - χορευτές

Για τους σημερινούς βκιολάρηδες, που αποφοιτούν από πανεπιστήμια, έχει να πει ότι μπορεί ο δακτυλισμός τους να είναι πολύ πιο καλός από τους παλιούς, αλλά, η κυπριακή μουσική έχει άλλη ιδιοσυγκρασία, θέλει δοξάρι που να τονίζει τους φθόγγους, κάτι που δεν παρατηρεί συχνά σήμερα. Συγκεκριμένα, οι δοξαριές των βκιολάρηδων της Πάφου ήταν ανέκαθεν, λέει, κοφτές και δυναμικές, με μερακλήδικη απόδοση στο τραγούδι τους, τη λεγόμενη «τραουδκιά». Αντίθετα, παρατηρεί, οι κοκκινοχωριάτες παίζουν και τραγουδούν γρήγορα.



Με το γιο του Κώστα στο λαγούτο.



Ρομπότ

Όσον αφορά τους χορούς, αναφέρει ότι στον Λαογραφικό Όμιλο Πάφου διατήρησε την παράδοση που θέλει οι κυπριακοί χοροί να μην είναι ποτέ μεικτοί, δηλαδή να μη χορεύονται μαζί από άντρες και γυναίκες, κάτι που από άλλους κάποτε καταργείται. Επίσης, σε άλλα συγκροτήματα εντοπίζει σοβαρά λάθη στους βηματισμούς και τονίζει ότι ανέκαθεν οι καλοί χορευτές χόρευαν δύο-δύο και με πολλή χάρη και τέχνη, συναγωνιζόμενοι ο ένας τον άλλο ποιος θα ήταν ο καλύτερος. Τώρα, λέει, συχνά χορεύουν όπως τα ρομπότ.

 

Γυναικείοι κυπριακοί χοροί (1966). Στα αριστερά η αδερφή του Νεόφυτου, Μαρία Κωνσταντίνου.

Έγραψε το βιβλίο του

Με τον τίτλο «Το χωρκόν μου, η Λετύμπου», κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο του Νεόφυτου Κωνσταντίνου, στο οποίο περιγράφονται όλες οι εκφάνσεις της ζωής στο χωριό του, στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, μέσα από τις δικές του εμπειρίες. Η έκδοση έγινε από τον Σύνδεσμο Αποδήμων Λετύμπου Επαρχίας Λευκωσίας, με την επιμέλεια της Καλλιόπης Πρωτοπαπά και της Ελισάβετ Πάπουτσου Νικολάου. Όπως ανέφερε στον «Π» η πρόεδρος του συνδέσμου Ελισάβετ Πάπουτσου Νικολάου, πρόκειται για ένα βιβλίο βγαλμένο από τη ζωή, ο λαϊκός ποιητής, χορευτής και χοροδιδάσκαλος Νεόφυτος Κωνσταντίνου δεν περιορίστηκε μόνο στους τομείς αυτούς. Με το βιβλίο του έρχεται να περιγράψει όλα όσα σχετίζονται με τη ζωή στο χωριό του, αρχίζοντας από την οικονομία και την κοινωνία και φτάνοντας στα έθιμα και τα ιστορικά γεγονότα. «Πρωτεύοντα ρόλο έχουν τα έθιμα, με επίκεντρο τον γάμο με τις τοπικές παραλλαγές του, οι κυπριακοί χοροί, οι βιολάρηδες, οι λαουτάρηδες, οι παροιμίες και τα δίστιχα, ενώ η αναφορά των ονομάτων και το γενικό λεξιλόγιο που καταγράφει πληροφορούν για την τοπική διάλεκτο», πρόσθεσε η κ. Νικολάου. Την ίδια ώρα, χαρακτήρισε πολύτιμο το «Παράρτημα», στο οποίο τεκμηριώνονται όσα αναφέρονται από τον συγγραφέα και συμπληρώνονται με πληροφορίες για πρόσωπα της κοινότητας που πρόσφεραν στα κοινά, αναφέρονται οι ήρωες της Λετύμπου, που έχασαν τη ζωή τους στα Οκτωβριανά, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στα γεγονότα του 1964 και στην εισβολή του 1974. Ο εμπλουτισμός του βιβλίου με πληθώρα φωτογραφιών ζωντανεύει τα κείμενα δίνοντας πνοή στο βιβλίο.