«Τα σχολεία μας χρειάζονται φως» - O πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου στον «Π»

Αυτές τις μέρες ξαναστηθήκαμε ως κοινωνία στον καθρέφτη και αντικρίσαμε μάλλον ένα πρόσωπο άσχημο. Τα μεγάλα ανοικτά ζητήματα του τόπου -Κυπριακό και οικονομία, αλλά και οι δύο τελευταίες ιστορίες με παιδιά -η τραγική κατάληξη του 15χρονου μαθητή και το περιστατικό με τη μαθήτρια με τη μαντίλα- καταδεικνύουν ότι έχουμε δρόμο ακόμα να καλύψουμε μέχρι να γίνουμε ο πολίτης που θα θέλαμε, ο Ευρωπαίος Κύπριος πολίτης της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα. Στο πλαίσιο αυτής της συνέντευξης με τον πρύτανη του Πανεπιστημίου Κύπρου Τάσο Χριστοφίδη, μιλήσαμε ελάχιστα για το εκπαιδευτικό ίδρυμα που διοικεί και επικεντρωθήκαμε στην κυπριακή εκπαίδευση και την παιδεία, που παράγει τον άνθρωπο της Κύπρου, δηλαδή εμάς. «Θέλω έναν πολίτη που να είναι επιεικής και γενναιόδωρος με αυτούς που είναι λιγότερο δυνατοί και τυχεροί από αυτόν. Θέλω έναν πολίτη που να βάζει το κοινό καλό πάνω από το προσωπικό του συμφέρον. Θέλω έναν πολίτη που να αντιλαμβάνεται τα όριά του, που να σέβεται το περιβάλλον, τον άνθρωπο και τα δικαιώματα του διπλανού του ανεξαρτήτως καταγωγής, φύλου και θρησκείας, που θα αποδέχεται τη διαφορετικότητα. Που επιζητεί τη λύση του Κυπριακού σεβόμενος τα δικαιώματα των συμπολιτών του, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, που να πιστεύει ότι η Κύπρος μπορεί να παίξει ρόλο στη διαμόρφωση μιας καλύτερης και δίκαιης Ευρώπης και να εργάζεται προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι αυτός ο πολίτης που έχουμε σήμερα; Δεν είμαι καθόλου σίγουρος» διερωτήθηκε ο κ. Χριστοφίδης ερωτηθείς σχετικά.

Τι εκπαίδευση έχουμε στην Κύπρο και τι εκπαίδευση θα έπρεπε να έχουμε;
Το σύστημα είναι ξεπερασμένο, καθώς επικεντρώνεται στη μετάδοση γνώσεων στους μαθητές, τροφοδοτεί και ενθαρρύνει την παραπαιδεία και δεν επιτρέπει την ανάπτυξη του μαθητή ως προσωπικότητας, ως ενεργού πολίτη, με θέση, άποψη και ιδέες για το μέλλον. Το γνωσιοκεντρικό σύστημα εξυπηρέτησε άλλες εποχές, όμως σήμερα χρειαζόμαστε μια νέα κουλτούρα παιδείας που να επικεντρώνεται στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και στην καλλιέργεια κριτικής σκέψης. Η τεχνολογική εξέλιξη και η πρόσβαση στην πληροφορία επιβάλλουν αυτή την αλλαγή. Το τι εκπαίδευση πρέπει να έχουμε συνδέεται άλλωστε με το τι πολίτες θέλουμε. Και εδώ χρειάζεται προσοχή. Η απόκτηση δεξιοτήτων δεν πρέπει να έρχεται σε αντιπαράθεση με την ανάπτυξη του πνεύματος. Δεξιότητες και ειδίκευση χρειάζεται να συμπορεύονται με τον πολιτισμό και την ελευθερία της σκέψης. Εάν θέλουμε μια υγιή κοινωνική ανάπτυξη, χρειαζόμαστε μια νέα εκπαιδευτική νοοτροπία, που θα βρει την ισορροπία στους τρόπους επίτευξης αυτών των δύο, με έμφαση στις αξίες της κατανόησης, του σεβασμού και της ηθικής.

Τόλμη και συνεννόηση

Αυτό που συζητούμε χρόνια τώρα, και όλο γίνεται απόπειρα να εφαρμοστεί και όλο παίρνει αναβολή, είναι η μεταρρύθμιση που χρειάζεται ο τόπος.Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν πρέπει να περιορίζεται σε θέματα ήσσονος σημασίας, όπως για παράδειγμα οι ώρες εργασίας των εκπαιδευτικών ή οι απαλλαγές για ειδικά καθήκοντα. Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση για μένα σημαίνει εκσυγχρονισμό της μαθησιακής διαδικασίας, αλλαγή των μαθησιακών στόχων, σημαίνει εκσυγχρονισμό του περιεχομένου των μαθημάτων, σημαίνει ακόμη κατάργηση κάποιων γνωστικών αντικειμένων και εισαγωγή νέων. Σημαίνει, επίσης, αναβάθμιση του ρόλου του εκπαιδευτικού, περισσότερη αυτονομία στον τρόπο που διδάσκει, αφού ο ίδιος έχει καλύτερη κατανόηση των αναγκών της τάξης του. Βεβαίως, για να γίνουν όλα αυτά, χρειάζεται τόλμη, χρειάζεται ένας ελάχιστος βαθμός συνεννόησης και μακροχρόνιος σχεδιασμός. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να συντελεστεί σε μια κυβερνητική θητεία. Και βεβαίως δεν είναι λογικό αυτό που συμβαίνει στον τόπο μας, με κάθε νέα κυβέρνηση να έχουμε και μια νέα εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.

Τι είναι αυτό που φρενάρει τον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης στον τόπο μας και τον συγχρονισμό της με το γίγνεσθαι της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης

Η κοινωνία μας δεν δέχεται εύκολα τις αλλαγές. Δεν της αρέσει να ξεβολεύεται. Οτιδήποτε νέο αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη. Ο πολίτης, ενώ γκρινιάζει για τις αλλαγές που δεν γίνονται ποτέ, προτιμά αυτό στο οποίο είναι συνηθισμένος παρά τη νέα πρόταση, ακόμα κι αν αυτή είναι ξεκάθαρα καλύτερη. Επιπλέον, τα θέματα που ανέφερα προηγουμένως δεν είναι εύκολα. Πιστεύει κανείς ότι αν καταργηθούν κάποια γνωστικά αντικείμενα δεν θα υπάρξουν έντονες αντιδράσεις; Το φρένο στον εκσυγχρονισμό, όχι μόνο στην παιδεία αλλά και ευρύτερα στην κοινωνία, είναι η αντίδραση στην αλλαγή και η φοβία για το καινούργιο.

 

Σκιές - φως

Είναι τώρα η κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσει συζήτηση και προσπάθεια για αποθρησκειοποίηση των σχολείων μας; Η σκιά της Εκκλησίας της Κύπρου πάνω από τον εκάστοτε υπουργό Παιδείας και το δημόσιο σχολείο, αυτό το μπες - βγες των παπάδων στα σχολεία, τι ίχνος αφήνει στην κυπριακή κοινωνία;

Ξεκινώ με τη βασική αρχή ότι η θρησκεία είναι προσωπική υπόθεση του καθενός. Προσωπικά δεν μεν ενοχλεί αν κάποιος επιλέγει να έχει σταυρό ή ημισέληνο στον λαιμό του ή να φορά μαντίλα στο κεφάλι του. Αναφέρεστε σε σκιές, και αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι τα σχολεία μας χρειάζονται φως, χώρο για να δημιουργήσουν χωρίς παρεμβάσεις και παρεμβολές. Η συζήτηση, λοιπόν, για τον ρόλο της Εκκλησίας στα σχολεία πρέπει να γίνει. Μόνο νωρίς δεν είναι. Είμαι σε θέση να γνωρίζω το σημαντικό φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας. Όμως στα σχολεία πρέπει να επικεντρωθούμε στον μεγάλο στόχο, να δώσουμε τα εφόδια στους νέους μας να ανακαλύψουν τον εαυτό τους, να μάθουν πώς να δημιουργούν για τη δική τους ανάπτυξη και της κοινωνίας. Πρέπει, επίσης, να αντιληφθούμε ότι βρισκόμαστε στον 21ο αιώνα και ανήκουμε στη μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια.

Ποια η άποψή σας για τον ρόλο των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εκπαιδευτικών στο επίπεδο της εκπαίδευσης που έχουμε σήμερα; Έχετε και την πρόσφατη εμπειρία της εισδοχής φοιτητών στα δημόσια πανεπιστήμια με διεθνείς εξετάσεις…

Υπάρχει στον τόπο μας μια σύγχυση ως προς τον ρόλο των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Θέματα συνδικαλιστικά βεβαίως και θα πρέπει να απασχολούν τις συνδικαλιστικές οργανώσεις των εκπαιδευτικών, για παράδειγμα οι συνθήκες και όροι απασχόλησής τους και η αναβάθμιση του ρόλου τους. Αλλά δεν αντιλαμβάνομαι πώς είναι δυνατόν οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των εκπαιδευτικών να θέλουν να έχουν λόγο σε θέματα μη συνδικαλιστικά, και ιδιαίτερα σε θέματα που αφορούν άλλους θεσμούς, όπως τα πανεπιστήμια. Το πρόσφατο φαινόμενο, που οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των εκπαιδευτικών δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης θέλουν να έχουν λόγο στο ποιος γίνεται δεκτός στα πανεπιστήμια της Κύπρου, αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία. Βέβαια, οι συνδικαλιστές αιτιολογούν τη στάση τους λέγοντας ότι δεν θέλουν να υποβαθμιστεί το δημόσιο σχολείο. Αλλά η υποβάθμιση του δημόσιου σχολείου δεν γίνεται με την εισδοχή στο πανεπιστήμιο μικρού αριθμού φοιτητών με βάση διεθνείς εξετάσεις. Γίνεται κυρίως γιατί στα σχολεία μας η έμφαση είναι στη στείρα μετάδοση γνώσεων στα παιδιά και στην αναπαραγωγή της ίδιας γνώσης, που έχουν ως αποτέλεσμα την «άνθηση» της παραπαιδείας. Η καταπολέμηση της παραπαιδείας περνά μέσα από την αλλαγή του εκπαιδευτικού μας συστήματος.

Σκέψη, κριτική, λογική

Τα παιδιά που υποδέχεστε κάθε χρόνο στο Πανεπιστήμιο Κύπρου τι επίπεδο εκπαίδευσης και παιδείας έχουν; Έχουν κοινωνική μόρφωση; Έχουν ανεπτυγμένες τις αισθήσεις τους, τον συναισθηματικό τους κόσμο, τη φαντασία τους;

Κατά μέσο όρο τα παιδιά που μπαίνουν στο πανεπιστήμιο έχουν καλές γνώσεις, αλλά εκείνο που παρατηρώ είναι ότι υστερούν ως προς την κριτική σκέψη και την ικανότητα αξιοποίησης της γνώσης για την παραγωγή νέας. Κι αυτό είναι απόρροια των αδυναμιών του εκπαιδευτικού συστήματος. Δεν μαθαίνουμε τα παιδιά μας πώς να σκέφτονται και πώς να κάνουν λογικούς συλλογισμούς. Δεν τα μαθαίνουμε πώς να κάνουν τις σωστές ερωτήσεις. Η ικανότητα να κάνει κανείς τις σωστές ερωτήσεις είναι το μεγαλύτερο βήμα για την παραγωγή νέας γνώσης. Αναφέρω το κλασικό παράδειγμα σε έναν από τους διαλόγους του Πλάτωνα, τον Μένωνα, όπου ένας απλός άνθρωπος χωρίς καθόλου γνώσεις, με τις σωστές ερωτήσεις που του υποβάλλει ο Σωκράτης, αποδεικνύει το γνωστό σε όλους μας Πυθαγόρειο Θεώρημα.

Διδάσκονται το ήθος και η ηθική, οι υψηλές αξίες (δεν εννοώ τα σιγανοπαπαδίστικα), η αίσθηση του μέτρου, η ευγένεια;
Το ήθος, η ηθική, οι υψηλές αξίες, η αίσθηση του μέτρου και η ευγένεια διδάσκονται μέσα από το παράδειγμα. Ο λόγος που ίσως να μην ευδοκιμούν στον τόπο μας είναι ακριβώς γιατί αναδεικνύονται ως πρότυπα άτομα που παρουσιάζουν προβληματικές συμπεριφορές. Παρά την οικονομική κρίση, ακόμα θεωρείται επιτυχημένος αυτός που αποκτά πλούτο με οποιονδήποτε τρόπο - νόμιμο ή παράνομο, αυτός που ζει επιδεικτικά στη χλιδή και αποθεώνει το κιτς.

Μας λείπει ο μακροχρόνιος σχεδιασμός

Κληθείς να πει ποιος είναι ο παρεμβατικός ρόλος του Πανεπιστημίου Κύπρου στα μεγάλα ζητήματα τού τόπου, ο Τάσος Χριστοφίδης σημείωσε ότι είναι πολλές οι φορές που παρακολουθεί ακαδημαϊκούς, συναδέλφους του, να τοποθετούνται ανοικτά και χωρίς φόβο για ζητήματα που τους προβληματίζουν με επιστημονικά τεκμηριωμένες θέσεις. «Αναφέρω ενδεικτικά πρόσφατα παραδείγματα, όπως τις προειδοποιήσεις για οικονομικά ζητήματα («Εστία»). Πολλές παρεμβάσεις του πανεπιστημίου μπορεί να είναι αθόρυβες, αλλά είναι ουσιαστικές. Ακόμα ένα μικρό παράδειγμα: Από το 1998 το Πανεπιστήμιο Κύπρου, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, διενεργεί τις εξετάσεις για την επιλογή των εφέδρων αξιωματικών της Εθνικής Φρουράς. Μπορώ να αναφέρω ονόματα υπουργών Άμυνας ή μελών της Επιτροπής Άμυνας της Βουλής που διαπίστωσαν κατά την παράδοση των αποτελεσμάτων σε αυτούς ότι ο γιος ή ο εγγονός τους δεν ήταν ανάμεσα στους επιτυχόντες» πρόσθεσε. Θα μπορούσε να το διανοηθεί αυτό κάποιος πριν από το 1998, διερωτήθηκε ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, «ότι το συγγενικό πρόσωπο του υπουργού ή του βουλευτή δεν θα ήταν ανάμεσα σε αυτούς που έχουν επιλεγεί; Αν ρωτήσετε κάποιον της δικής μου ηλικίας, θα σας πει σίγουρα όχι» συμπλήρωσε.

Γιατί απουσιάζει το Πανεπιστήμιο Κύπρου από τη δημόσια συζήτηση για το ποια λύση θέλουμε στο Κυπριακό και πώς θα φτάσουμε στο επιθυμητό αποτέλεσμα;
Οι συνάδελφοι που ειδικεύονται στην ιστορία, τις πολιτικές, κοινωνικές και νομικές επιστήμες μπορούν να προσφέρουν την εμπειρογνωμοσύνη τους και να παραθέσουν την επιστημονική τους άποψη, ιδιαίτερα για τις αλλαγές, θετικές ή αρνητικές, που θα επιφέρει η λύση του Κυπριακού. Πολλοί παρεμβαίνουν μάλιστα δημόσια, εκφράζοντας τις απόψεις τους για το θέμα, αγωνιώντας για το μέλλον. Ωστόσο, θα συμφωνήσετε νομίζω μαζί μου ότι δυστυχώς δεν βλέπουμε συναδέλφους να είναι φιλοξενούμενοι σε εκπομπές που καταπιάνονται με το Κυπριακό και να εκθέτουν τις επιστημονικές τους απόψεις. Αντίθετα, βλέπουμε ότι τον ρόλο αυτόν τον έχουν αναλάβει άτομα που, σε πολλές περιπτώσεις, χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση παραπλανούν τον κόσμο αυξάνοντας τις φοβίες.



Γιατί λείπει το όραμα στον τόπο μας;
Η λέξη «όραμα» δεν με ενθουσιάζει. Κάθε φορά που την ακούω, τη συνδέω με κούφιες υποσχέσεις και παχιά λόγια. Εκείνο που θεωρώ ότι λείπει από τον τόπο μας είναι κυρίως ο μακροχρόνιος σχεδιασμός, η ικανότητα να θέσουμε ένα υλοποιήσιμο πρόγραμμα και να το εφαρμόσουμε στον χρόνο που θα ορίσουμε, χωρίς καθυστερήσεις, με συνέπεια και αφοσίωση. Ως κοινωνία και ως χώρα, δυστυχώς μας ενδιαφέρει το πρόσκαιρο όφελος και το πού θα είμαστε σε λίγο καιρό, και όχι το μακροχρόνιο όφελος και το πού θα βρισκόμαστε σε βάθος χρόνου.



Διεθνοποίηση ΠΚ
Ποιος είναι ο μεγάλος στόχος σας για το Πανεπιστήμιο Κύπρου;

Θα ήθελα το Πανεπιστήμιο Κύπρου να συνεχίσει την ανοδική του πορεία. Με τα δεδομένα που έχουμε μπροστά μας, αυτό πιστεύω θα γίνει μόνο μέσα από τη διεθνοποίησή του, κι αυτή απαιτεί σχεδιασμό και υλοποίηση μιας σειράς ενεργειών. Μπορεί να μην δούμε τώρα τα αποτελέσματα των προσπαθειών αυτών, είμαι βέβαιος ωστόσο ότι θα τα δούμε σε βάθος χρόνου. Ήδη γίνονται σημαντικά βήματα, που θα εξελίξουν τον οργανισμό και τον τρόπο που συνδεόμαστε με τους εταίρους μας στην Ευρώπη και τον κόσμο. Και θέλω να τονίσω ότι σ’ αυτή μας την επιδίωξη χρειαζόμαστε την αρωγή της κοινωνίας και της πολιτείας. Η διεθνοποίηση απαιτεί εκσυγχρονισμό στον τρόπο λειτουργίας, στους ρυθμούς εργασίας, στις γλώσσες επικοινωνίας, στον τρόπο διδασκαλίας, στις υποδομές. Απαιτεί και στρατηγικές συμμαχίες, όπως αυτή που έχουμε κάνει με επτά άλλα πανεπιστήμια της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δημιουργία ενός από τα πρώτα ενοποιημένα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια.