Ο Τ. Χατζηδημητρίου στον «Π» για το παρόν και το μέλλον της Κύπρου, για τους πολιτικούς και την πολιτική

Ο Τάκης Χατζηδημητρίου, Ελληνοκύπριος επικεφαλής της δικοινοτικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά σήμερα (υπάρχει και Τουρκοκύπριος επικεφαλής), υπερασπίζεται με σθένος την άποψή του ότι οι δύο κοινότητες στην Κύπρο, οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι, πρέπει να βρούμε τον τρόπο να συνεννοηθούμε και να συνεργαστούμε για το καλό του τόπου μας. Αυτόν τον δρόμο μας δείχνει ο ίδιος με το να εργάζεται αδιάκοπα, νυχθημερόν, στα 85 του χρόνια για τη διάσωση του πολιτισμού και της ιστορίας αυτού του τόπου. Ερωτηθείς γιατί δεν έχουμε καταφέρει μέχρι τώρα να βρούμε μια συμβιβαστική λύση του κυπριακού προβλήματος, ο κ. Χατζηδημητρίου είπε ότι «δυστυχώς από γενέσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας, ακόμη και πιο πριν, παραλείψαμε να οικοδομήσουμε γέφυρες επικοινωνίας». Επιλέξαμε τη σύγκρουση και την αντιπαράθεση, ανέφερε. «Το μόνο που πετύχαμε ήταν να κάνουμε τα χάσματα αληθινή άβυσσο. Παραμείναμε στα νομικά σημεία και στη δυσπιστία και παραλείψαμε την ανθρώπινη επαφή, τη συνεννόηση και την εξυπηρέτηση κοινών στόχων. Προβλέπουμε και τελικά ενδίδουμε στο χειρότερο ενδεχόμενο και αγνοούμε την επιλογή του καλύτερου ενδεχόμενου, που είναι και αυτό δυνατό. Μέσα από μια τέτοια θεώρηση πώς είναι δυνατόν να πάμε ποτέ σε λύση;» διερωτήθηκε ο Τάκης Χατζηδημητρίου στο πλαίσιο συνέντευξης που παραχώρησε στον «Πολίτη».

Σήμερα, η πορεία του Κυπριακού είναι μονόδρομος ή είναι επιλογή;

Στην ιστορία δεν υπάρχουν μονόδρομοι, ούτε αυτόματοι πιλότοι. Αν ήταν έτσι, προς τι οι δόξες και οι τιμές για τους ηγέτες; Η πολιτική είναι για τις ηγεσίες υπόθεση επιλογής και ευθύνης. Το να δικαιολογούμε τη μη λύση σε αδιάλλακτη τουρκική πολιτική είναι εύκολο και πειστικό καταφύγιο, όμως αυτό εξυπηρετεί την Κύπρο, τα συμφέροντα και το μέλλον της; Νομίζω πως όχι. Για να επιβιώσει η Κύπρος θα πρέπει να βρει τρόπους συμπόρευσης με τους συμπατριώτες μας Τουρκοκύπριους και τρόπους επικοινωνίας, τουλάχιστον, με την Τουρκία. Είναι εύκολη η αντιπαράθεση με τον αντίπαλο. Φέρνει χειροκροτήματα και δημοφιλία. Ό,τι όμως λιγότερο χρειάζεται η Κύπρος σήμερα είναι την ασυνεννοησία και τις εντάσεις μεταξύ των ηγετών και τις κρίσεις με την Τουρκία.

Και ο χρόνος;

Η άκαρπη πάροδος του χρόνου έχει ως προδιαγεγραμμένο αποτέλεσμα τη μεγέθυνση των διαφορών, την αλλοίωση της δημογραφικής σύνθεσης του νησιού και την εδραίωση των διαιρετικών μηχανισμών. Συγκυρίες για διευθέτηση υπήρξαν, με κορυφαίο το 2004, αλλά τις αφήσαμε ανεκμετάλλευτες. Αν υπάρχουν άνθρωποι που αναμένουν τη διάλυση της Τουρκίας για την επίλυση του Κυπριακού, ποιος μας λέγει ότι δεν θα έχει στο μεταξύ διαλυθεί η ίδια η Κύπρος;

Δημαγωγία

Πώς περιμένετε ότι θα εξελιχθούν τα πράγματα στο Κυπριακό σε σχέση και με τα ενεργειακά;

Είχα προ καιρού υποστηρίξει ότι η ενέργεια θα μπορούσε -μέσα σε συνδυασμό συμφερόντων Κύπρου, Τουρκίας και Ελλάδας- να αποτελούσε συντελεστή επίλυσης του Κυπριακού. Τώρα τα ενεργειακά περιπλέκονται μέσα σε κλίμα εντάσεων και διενέξεων. Η πορεία αυτή δεν θα ωφελήσει τελικά κανέναν αν δεν γίνει και παράγοντας νέων εντάσεων, που είναι δυνατόν να γίνουν και ανεξέλεγκτες. Και τότε, νέα δεινά θα προστεθούν για τον λαό και τον τόπο.

Τι κάνουμε λάθος και συνέχεια καταλήγουμε σε τραγικά αδιέξοδα; Σε όλα σχεδόν τα θέματα πλέον.

Οι πολιτικοί αποδείχτηκαν κατώτεροι των περιστάσεων. Ηγεσία σημαίνει ανάληψη ευθυνών, άρα και των κινδύνων που εμπεριέχει. Η αναζήτηση ασφαλούς δρόμου ή ακόμη χειρότερα η δημαγωγία οδηγούν στην απραξία με μόνο αντάλλαγμα τη χρεωκοπία. Όμως, η Κύπρος δεν αντέχει άλλες δοκιμασίες.

Πολύ μεγάλη πίεση

Η Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά σε ποια φάση βρίσκεται;

Η Τεχνική Επιτροπή Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΤΕ) βρίσκεται σε περίοδο έντονης δραστηριότητας με πάρα πολλές υποχρεώσεις και πολλά προγράμματα σε εξέλιξη. Βρισκόμαστε όμως και κάτω από πολύ μεγάλη πίεση. Είμαστε καθημερινά αποδέκτες της αγωνίας των ανθρώπων, Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων, για τις εκκλησίες, τους αρχαιολογικούς χώρους, τα τείχη, τα τζαμιά, τα οθωμανικά λουτρά, τα νεκροταφεία και όλα τα άλλα μνημεία, που υπέστησαν τις συνέπειες του πολέμου και του πολιτικού αδιεξόδου που ακολούθησε.

Τώρα που δεν υπάρχουν συνομιλίες, αντιμετωπίζετε περισσότερα προβλήματα στην επιτέλεση του έργου σας ή δεν επηρεάζεται η δουλειά σας;

Όχι μόνο δεν έχει επηρεαστεί η δουλειά μας, αντιθέτως βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη και αποδοτικότητα. Στο πλαίσιο της ΤΕ επικρατεί μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων κλίμα απόλυτης συνεργασίας. Πολλές είναι οι περιπτώσεις που θέματα εκκλησιών ανακινούνται από τους Τουρκοκύπριους συναδέλφους. Πρόσφατο παράδειγμα αυτό της εκκλησίας του Αγίου Βασιλείου στο Καράκουμι.

Χρήματα υπάρχουν;

Ακριβώς επειδή τα έργα που έχουν συσσωρευτεί είναι πολλά, έχουν ανάλογα αυξηθεί και οι ανάγκες μας για χρηματοδότηση. Είναι κρίμα έργα που μπορούν να πραγματοποιηθούν αμέσως να μένουν πίσω λόγω έλλειψης πόρων, και κάποια να αντιμετωπίζουν άμεσο κίνδυνο κατάρρευσης.

Ισχυρό μήνυμα

Πραγματική πολιτική στήριξη έχετε;

Πολιτική υποστήριξη υπάρχει και από τις δύο πλευρές. Όμως, δεν είναι αυτοσκοπός η λειτουργία της ΤΕ. Ιδρύθηκε για να διευκολύνει τον δρόμο για τη λύση και μόνο τότε θα δικαιώσει την ύπαρξή της. Η συντήρηση του συνολικού πολιτιστικού πλούτου είναι κρατική υπόθεση. Υπόθεση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, όπως άλλωστε είχε συμφωνηθεί.

Υπάρχει διεθνής υποστήριξη στην επιτροπή;

Η βοήθεια που έχουμε από το UNDP είναι ανεκτίμητη και είμαστε ευγνώμονες προς τη διευθύντριά του Τιτσιάνα Τζενάρο και το προσωπικό του γραφείου της. Κύριος χρηματοδότης μας παραμένει η ΕΕ. Ουσιαστική και διακριτική είναι και η συμπαράσταση που μας προσφέρεται από την ειδική αντιπρόσωπο του γ.γ. του ΟΗΕ Ελίζαμπεθ Σπέχαρ.

Μήπως θα πρέπει να ξαναδείτε την αποστολή και τους στόχους της επιτροπής, τώρα που δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα επίλυση του Κυπριακού, τουλάχιστον σύντομα;

Εμείς εξακολουθούμε να εργαζόμαστε μέσα στο πνεύμα της αποστολής της ΤΕ, που είναι η επίλυση προβλημάτων της καθημερινότητας, που στην περίπτωσή μας είναι η συντήρηση των μνημείων. Άλλος βασικός όρος εντολής είναι η εδραίωση πνεύματος αμοιβαίου αλληλοσεβασμού. Πολλές είναι οι πρωτοβουλίες για συνεργασία που διαπιστώνουμε μεταξύ των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων, με επίκεντρο μνημεία, νεκροταφεία και εκκλησίες. Ισχυρό μήνυμα προς πάσα κατεύθυνση.

Το όραμα

Γιατί η εν λόγω επιτροπή κατάφερε να εργάζεται αποτελεσματικά σε σύγκριση με άλλες επιτροπές που δεν τα κατάφεραν τόσο καλά;

Η υπόθεση της πολιτιστικής κληρονομάς είχε ιστορία δεκαετιών συγκρούσεων, αντιπαραθέσεων και αλληλοκατηγοριών. Μια τακτική που δεν πρόσφερε καμία υπηρεσία στα μνημεία. Αντίθετα, ενώ συγκρουόμασταν και παίρναμε και ψηφίσματα σε διεθνή βήματα, τα μνημεία κατέρρεαν ή έμεναν απροστάτευτα. Η ΤΕ ξεκίνησε με μια κεντρική συμφωνία: Να αφήσει πίσω της το συγκρουσιακό πνεύμα και να εγκαθιδρύσει κλίμα συνεργασίας για τη διάσωση της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς, ανεξάρτητα από τη φύση και τον χαρακτήρα του κάθε μνημείου. Η πολιτική αυτή έδωσε καρπούς, Ελληνοκύπριοι να συντηρούν τζαμιά και μουσουλμανικά νεκροταφεία, και Τουρκοκύπριοι να διορθώνουν εκκλησίες και χριστιανικά νεκροταφεία. Βρισκόμαστε σε έναν δρόμο αλληλοκατανόησης και συμπόρευσης, που προκαλεί εντύπωση στους εκπροσώπους της ΕΕ. Στο σημείο αυτό είμαστε παράδειγμα για την ίδια την Ευρώπη.

Είναι θέμα ανθρώπινων σχέσεων ή κάτι άλλο;

Ως κανόνα δράσης εγκαθιδρύσαμε εξαρχής την αρχή της διακοινοτικής συνεργασίας, της πλήρους και ειλικρινούς εξήγησης, της αμοιβαίας εμπιστοσύνης και της κοινής δράσης. Ουδεμία πρωτοβουλία αναλαμβάνεται, εκτός εάν είναι διακοινοτική. Απ’ εκεί και πέρα, συνέβαλαν και άλλα που μάθαμε καθ’ οδόν, όπως τη γλώσσα της συνεννόησης. Βέβαια, έπαιξε ρόλο και η προσωπική μεταξύ μας σχέση. Μάθαμε ο ένας τον πόνο του άλλου και τελικά τον κοινό πόνο της Κύπρου. Σήμερα μάς ενώνουν ο κοινός στόχος και η ευθύνη έναντι των μελλοντικών γενεών.

«Δεν υπάρχουν αθώοι για την κυπριακή τραγωδία»

Ερωτηθείς εάν έχουν αλλάξει η πολιτική και οι πολιτικοί στην Κύπρο από τότε που κι ο ίδιος ήταν μέρος της κυπριακής κομματικής ζωής και μέλος της Βουλής, ο Τάκης Χατζηδημητρίου υπενθύμισε, αρχικά, ότι μιλούμε για μια εποχή που αντιμετώπισε μεγάλα προβλήματα και ιστορικές εξελίξεις, με πιο σημαντική την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. «Ένταξη και λύση πήγαιναν μαζί. Η δική μας εποχή ήταν περίοδος διαχείρισης και αντοχής. Αυτή που ακολούθησε απαιτούσε ανάληψη ευθύνης και αποφάσεις. Δυστυχώς, σε κρίσιμες στιγμές κυριάρχησε η ανευθυνότητα και το πλήρωσε ακριβά ο λαός», συμπλήρωσε. Αν θεωρήσουμε ως κριτήριο τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες, που στο μεταξύ εμφανίστηκαν και απορρίφθηκαν ή χάθηκαν, σίγουρα έχουμε να κάνουμε με πολιτική ηγεσία που δεν στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, ανέφερε. Αλλά, συνέχισε, και στη δική μας περίοδο υπήρξαν οι προτάσεις του Μπούτρος Μπούτρος - Γκάλι που ήρθαν σε περίοδο μεγάλων διεθνών αλλαγών και που απορρίφθηκαν με ελαφρότητα. «Το ίδιο συνέβη και πιο παλιά, και στην εποχή του Αμερικανοβρετανοκαναδικού Σχεδίου. Πολλά επίσης από όσα σήμερα αναφέρονται ως σκάνδαλα είχαν εκδηλωθεί κατά τη διάρκεια και της δικής μου θητείας ως βουλευτή και έμειναν μετέωρα χωρίς αντιμετώπιση. Ο Συνεργατισμός π.χ. ήταν έκτοτε πηγή καταχρήσεων και σκανδάλων. Δεν υπάρχουν αθώοι για την κυπριακή τραγωδία», πρόσθεσε ο Ε/Κ επικεφαλής της Δικοινοτικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά, επισημαίνοντας ότι «τότε είχαμε επαφή με τους πολίτες και τα προβλήματά τους, ενώ τώρα η επικοινωνία βασίζεται στις δημοσκοπήσεις, στη διαφήμιση, στα ΜΜΕ και στον εντυπωσιασμό».

Τα συμβάντα που αναφέρετε στο βιβλίο σας «Κύπρος 1950-1959, Το τέλος του αλυτρωτισμού (Εκδόσεις Παπαζήση)» επηρεάζουν το σήμερα του τόπου μας;

Είναι βιβλίο πόνου. Αναζητά τη διαδρομή της καταστροφικής μας πορείας. Πώς ύστερα από ηρωικούς αγώνες και τόσες θυσίες καταλήξαμε στη σημερινή απίστευτη και απαράδεκτη κατάσταση της κατοχής, της προσφυγιάς και της διχοτόμησης. Όσα σήμερα συμβαίνουν έχουν βαθιές ρίζες και συγκεκριμένη ιστορία. Αυτήν τη συσχέτιση διερευνά το βιβλίο. Υπήρξαν πάθη και αμετροέπειες, που εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να κυριαρχούν στην πολιτική μας ζωή. Και αν τότε υπήρχαν ακόμη εσφαλμένες αντιλήψεις, η σημερινή επανάληψή τους είναι ανεύθυνη δημαγωγία.