Φράγμα Σολέας: Ο υδατοφράκτης έγινε, αλλά οι γεωργοί δεν… ποτίζουν

Η κοιλάδα της Σολέας είχε όλα τα φόντα να καταστεί μία «δυναμική» περιοχή κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης. Μια «πάστα» ανθρώπων που αγαπούν τον τόπο τους και θα 'θελαν να ζήσουν εκεί, εύφορη γη, καλό κλίμα, νερό καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου…

Παρόλα αυτά η ανυπαρξία βασικών υποδομών, όπως ο αυτοκινητόδρομος προς τη Λευκωσία που εκκρεμεί για μισό αιώνα, η απουσία οράματος στη χάραξη μιας παρεμβατικής πολιτικής για να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος της εγκατάλειψης, και βεβαίως η έλλειψη γεωργικών διευκολύνσεων σε μια περιοχή η οποία είναι κατά κόρον αγροτική, έχει πλήξει τα χωριά της Σολέας ανεπανόρθωτα με σοβαρές συνέπειες και στο επίπεδο κοινωνικής συνοχής. Παρόλα αυτά η Σολέα το παλεύει. Δεν τα βάζει κάτω…

Δρόμος και υδατικό

Παράλληλα με τις προσπάθειες για κατασκευή του αυτοκινητόδρομου ο οποίος θα βγάλει τις κοινότητες από την απομόνωση -ύστερα από πιέσεις οι τελευταίες υποσχέσεις της υπουργού Μεταφορών είναι πως το πρώτο τμήμα από τον Αστρομερίτη μέχρι την Ευρύχου θα κατασκευαστεί μέχρι το 2023- οι Σολιάτες εδώ και δεκαετίες και παρά την απογοήτευσή τους από την αδράνεια των εκάστοτε κυβερνώντων, προσπαθούν έντονα να λύσουν και το αρδευτικό.

Ακόμα… «πλυμαντό»

Η κατασκευή του φράγματος της Σολιάς ήταν ένα όνειρο ζωής για τους γεωργούς της περιοχής. Θα τους έδινε την ευκαιρία αντί να ποτίζουν ακόμη μέσω των πετραύλακων που πρωτοφτιάχτηκαν απ’ τους Εγγλέζους, με την παραδοσιακή μέθοδο της επιφανειακής άρδευσης, «πλυμαντό» λέγεται, αντ’ αυτού λοιπόν, να αξιοποιούν βέλτιστες μεθόδους ποτίσματος, πιο αποτελεσματικές, χωρίς να γεμίζουν τα περιβόλια χόρτα και με λιγότερες απώλειες (σπατάλες) νερού. Από τη νέα κατάσταση θα προέκυπτε και πιο δίκαιη τιμολόγηση του νερού.

Μάλιστα την περίοδο της κρίσης, ή και αργότερα, αρκετοί νέοι γεωργοί είχαν δηλώσει το ενδιαφέρον τους να επενδύσουν στην περιοχή. Τα όνειρά τους σταμάτησαν όταν αντιλήφθηκαν ότι θα ποτίζουν… manually μέσω των αυλακιών, τις ώρες που θα τους έδιναν τα δικαιώματα, κι όχι με βάση το δικό τους πρόγραμμα, τη στιγμή που υπάρχουν μέθοδοι σήμερα για αυτόματο πότισμα, σύγχρονες πρακτικές άρδευσης.

Από το 1960

Όπως αφηγείται στον «Π» ο κοινοτάρχης Φλάσου Αντώνης Νικολαΐδης, όταν ανακηρύχθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία ο Μακάριος κάλεσε στο Προεδρικό διάφορους παράγοντες για να ενημερωθεί για το υδατικό... «Για την περιοχή τη δική μας του έγινε η εισήγηση να κατασκευάσει στη Σολιά ένα φράγμα για να ικανοποιήσει της ανάγκες της περιοχής. Ενώ το περίσσευμα θα μπορούσε να μεταφέρεται στο διαμέρισμα Μόρφου το οποίο την περίοδο 1960-1965 παρουσίαζε μια τρομερή ανάπτυξη με τους πορτοκαλεώνες, οι οποίοι χρειάζονταν περισσότερο νερό απ’ αυτό που αντλείτο από τις γεωτρήσεις της περιοχής. Προχωρήσαμε μετά στην κατασκευή όλων των άλλων φραγμάτων, περιοχές που ίσως δεν χρειαζόταν όσο η δική μας περιοχή το νερό, τόσο μας παραμέλησαν, μέχρι που αποφασίστηκε τον Αύγουστο του 2005, επί Τάσσου Παπαδόπουλου, με υπουργό τον Τίμη Ευθυμίου να κατασκευαστεί το φράγμα. Αρχικά σκοντάψαμε πάνω στην τοποθεσία, στην πορεία κατέληξαν εδώ (σ.σ. στη Φλάσου) υπό την προϋπόθεση ότι θα φτιάχνονταν δεξαμενές σε κάθε κοινότητα, οι οποίες θα γέμιζαν από το φράγμα, για να μπορεί να ποτίζει ο κόσμος».

Φράγμα ναι, δικτύωση όχι

Το φράγμα τελείωσε το 2013 , οι δεξαμενές έγιναν, ωστόσο όπως αναφέρει στον «Π» ο γεωργός από τη Φλάσου Γιώργος Γεωργίου, δεν έγινε η δικτύωση μέχρι τα περιβόλια. Οι καθυστερήσεις που υπάρχουν στην ολοκλήρωση του αρδευτικού έργου Σολέας είναι τεράστιες… Μέχρι και σήμερα δεν έχουν υλοποιηθεί, επισημαίνει ο κ. Γεωργίου, τα δίκτυα τα οποία θα πάρουν το νερό από τις τέσσερις δεξαμενές που κατασκευάστηκαν και οι οποίες παίρνουν το νερό από το φράγμα, μέχρι το περιβόλι.

Κακοτεχνίες στην Τεμβριά

Όπως μας εξηγεί ο κοινοτάρχης Ευρύχου Ξενάκης Ξενοφώντος, ο οποίος εκπροσωπεί και όλες τις κοινότητες, είναι πολύ μικρά τα ποσά τα οποία δαπανώνται κάθε χρόνο στον προϋπολογισμό του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) για την ολοκλήρωση του αρδευτικού έργου της Σολέας.

Μέχρι στιγμής έχει ολοκληρωθεί μόνο η διακλάδωση των αγροτικών τεμαχίων της Τεμβριάς, ένα έργο ωστόσο το οποίο δεν έχει παραληφθεί από την κοινότητα. Σύμφωνα με τον κ. Γεωργίου τα λάστιχα της δικτύωσης μπήκαν επιφανειακά με αποτέλεσμα το νερό θα «κρούζει» το καλοκαίρι και να μην μπορούν να ποτίσουν οι γεωργοί.

«Η Τεμβριά δεν παραλαμβάνει το δίκτυο γιατί εντόπισε αυτά τα προβλήματα», προσθέτει ο κοινοτάρχης της Φλάσου. «Πέρα από την ανάπτυξη υψηλών θερμοκρασιών υπάρχει και ο κίνδυνος να καούν τα λάστιχα σε περίπτωση πυρκαγιάς. Ένας επιπλέον κίνδυνος είναι όταν καλλιεργείς με τρακτέρ είτε να σπάσεις τα λάστιχα, είτε να ανατραπεί το τρακτέρ. Έτσι δεν τέθηκε ποτέ σε λειτουργία το σύστημα»…

Αίτημα όλων των κοινοτήτων είναι τα δίκτυα να γίνουν υπόγεια. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται στην τελική φάση το έργο της δικτύωσης των αγροτικών περιοχών της Φλάσου, ωστόσο τα δίκτυα στις υπόλοιπες κοινότητες, Ευρύχου, Κοράκου, Λινού και Κατύδατα δεν έχουν προωθηθεί ακόμη...

Να μπουν λεφτά…

«Εμείς ζητάμε από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) να αυξήσει τον προϋπολογισμό του που αφορά το δίκτυο της άρδευσης. Σήμερα καταβάλλουν ένα ποσό ύψους 500 χιλιάδων ευρώ τον χρόνο, με αποτέλεσμα το έργο να μην προχωρεί. Πρέπει να αποφασίσει το ΤΑΥ ότι θα βγάλει για 2-3 χρόνια ένα σεβαστό ποσό από τους προϋπολογισμούς του και να κατακυρώσει τις προσφορές σε ιδιώτες για να ολοκληρωθεί το δίκτυο. Αυτό το έχουμε ζητήσει επανειλημμένα από τον υπουργό Γεωργίας, θα το θέσουμε και σε νέα συνάντηση μαζί του, ενώ ο επίτροπος Ανάπτυξης Ορεινών Κοινοτήτων, ο κ. Παπαδούρης, ετοιμάζει πρόταση η οποία θα είναι προς όφελος των κοινοτήτων», σημείωσε ο κ. Ξενοφώντος. Καταλήγοντας, ελπίζει ότι ο νέος διευθυντής του ΤΑΥ θα δει το έργο με τη ματιά των κοινοτήτων ώστε να προχωρήσει άμεσα η δημιουργία του δικτύου.

«Πρέπει να δοθεί επιτέλους το δικαίωμα στις κοινότητες της Σολέας να εκμεταλλευτούν αυτόν τον φυσικό πλούτο που υπάρχει στην περιοχή μας και ο οποίος είναι συνδεδεμένος και με τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης. Θέλουμε να δημιουργήσουμε νέους γεωργούς. Όμως όταν δεν υπάρχει το δίκτυο και η ευκολία ώστε να μπορέσουν νέοι γεωργοί εύκολα να δραστηριοποιηθούν ή και να επανέλθουν και αυτοί που εγκατέλειψαν. Πρέπει να ολοκληρωθεί τάχιστα το δίκτυο…».

Μόνο 31 εκατ. ευρώ

Αξίζει να αναφερθεί ότι το συνολικό κόστος του αρδευτικού έργου εκτιμάται στα 31 εκατ. ευρώ, από τα οποία το μεγαλύτερο ποσό αφορούσε την κατασκευή φράγματος (18 εκατ. ευρώ), του κεντρικού αγωγού και των δεξαμενών.

Τελειωμένα το 2022

Στόχος του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων, όπως απαντά ο κ. Μιχάλης Μιχαήλ, ανώτερος εκτελεστικός μηχανικός στο τμήμα, τα αιτήματα των κοινοταρχών και των γεωργών, «είναι όλα τα αρδευτικά δίκτυα να ολοκληρωθούν μέχρι το 2022. Ωστόσο, για σκοπούς εξυπηρέτησης των γεωργών της περιοχής, το ΤΑΥ έχει διευθετήσει την παροχή νερού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες στα υφιστάμενα αρδευτικά κανάλια (σ.σ. αυλάκια)».

Τα οφέλη από το έργο

Το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) συμφωνεί πως το έργο με την πλήρη λειτουργία του θα βελτιώσει τις υδατικές συνθήκες της περιοχής λόγω της διαφοροποίησης που θα επέλθει στον τρόπο άρδευσης από τους γεωργούς. Όπως μας εξηγεί ο κ. Μιχαήλ, σήμερα, οι εκτροπές γίνονται με βάση τα υδατικά δικαιώματα επί του ποταμού και όχι με τις πραγματικές ανάγκες. Επιπλέον, η ευκαιριακή παρουσία του νερού κατά τους ανοιξιάτικους μήνες και η μηδενική του παρουσία το καλοκαίρι δεν επιτρέπει την ορθολογική διαχείριση του νερού, με αποτέλεσμα οι αγρότες να χρησιμοποιούν συστήματα «πλυμαντό» για την κατάβρεξη των χωραφιών τους και τη δημιουργία και διατήρηση υγρασίας στο έδαφος για την όσο το δυνατό μεγαλύτερη κάλυψη των φυτικών αναγκών κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου. Αντίθετα, όπως επισημαίνει, με τη λειτουργία του έργου, θα υπάρχει πλήρης αξιοποίηση του εκτρεπόμενου νερού μέσω μοντέρνων συστημάτων άρδευσης και η χρήση του νερού θα μετατοπιστεί από την άνοιξη στο καλοκαίρι. «Με αυτό τον τρόπο αναμένεται η αξιόπιστη εξασφάλιση των αρδευτικών αναγκών και η συνεπακόλουθη ανάπτυξη της γεωργίας», αναφέρει.

Από τον Καρκώτη στη Βυζακιά;

Όπως μας είπαν οι δύο κοινοτάρχες Νικολαΐδης και Ξενοφώντος, το φράγμα της Σολιάς, το οποίο αντλεί νερό από τον ποταμό Καρκώτη, μπορεί να ικανοποιήσει τα δικαιώματα των κάτω κοινοτήτων της περιοχής Σολιάς. Το φράγμα γεμίζει από τα μέσα Δεκεμβρίου κάθε χρόνο είτε βρέξει είτε όχι. Από την ενεργοποίηση του υδατικού έργου, μας εξήγησαν, θα επωφεληθούν και οι πάνω κοινότητες Κακοπετριά, Γαλάτα κ.λπ.) γιατί δεν θα χρειάζεται να γίνεται διακοπή του νερού για να λαμβάνουν και αυτοί τις ποσότητες που δικαιούνται από τον ποταμό.

Παράλληλα, όπως μας αποκάλυψαν, έγινε και μια άτυπη συζήτηση για μεταφορά του νερού που πλεονάζει με αγωγό προς το φράγμα της Βυζακιάς. «Εμείς δεν έχουμε κανένα πρόβλημα με αυτό», σημείωσε ο κ. Ξενοφώντος, με την προϋπόθεση ότι θα ολοκληρωθεί το δίκτυο της περιοχής και θα γίνουν οι κατάλληλες συμφωνίες.

Γιατί στη Φλάσου κι όχι στον Άγιο Θεόδωρο;

Πολλοί διερωτώνται γιατί το φράγμα κατασκευάστηκε στη συγκεκριμένη περιοχή με αποτέλεσμα να χρειάζεται η κατανάλωση ενέργειας για να επιστραφεί πίσω στις κοινότητες για σκοπούς άρδευσης.

Σύμφωνα με το ΤΑΥ πριν από την κατασκευή του φράγματος διερευνήθηκαν και άλλες περιοχές. Όπως για παράδειγμα ο Άγιος Θεόδωρος και η τοποθεσία Κομιτικό στην Κοράκου. Ωστόσο περιβαλλοντικά η συγκεκριμένη κρίθηκε ως η καλύτερη επιλογή ώστε να μην καταστραφούν σημαντικά οικοσυστήματα.

«Η χωροθέτηση του φράγματος, η μεθοδολογία κατασκευής και ο τρόπος λειτουργίας του έχουν προκύψει ως βέλτιστες επιλογές μετά από μακροχρόνιες έρευνες εμπειρογνωμόνων και την εκπόνηση τεχνοοικονομικών μελετών και εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον συνυπολογίζοντας όλες τις παραμέτρους που επηρεάζουν τη λήψη απόφασης για την εκτέλεση ενός τέτοιου σημαντικού έργου (απώλεια γης, περιβαλλοντικές πιέσεις, κόστος ενέργειας, κόστος κατασκευής, χρήση ύδατος κ.λπ.)», εξήγησε ο κ. Μιχαήλ.

Περίσσευμα νερού στα κατεχόμενα

Ο ποταμός Καρκώτης ρέει ασταμάτητα 8-10 μήνες τον χρόνο. Από τα περισσεύματα του νερού αρδεύεται και η κατεχόμενη Ελιά, ενώ το επιπλέον νερό καταλήγει στη θάλασσα.

Σύμφωνα με τον κ. Μιχαήλ του ΤΑΥ, το έργο έχει μελετηθεί για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών 667 εκταρίων σε 12 αρδευτικά τμήματα στις ελεύθερες περιοχές με ετήσιες ανάγκες 3,9 εκατομμύρια m3 καθώς και σε μελλοντικό στάδιο 322 εκταρίων σε τέσσερα αρδευτικά τμήματα που βρίσκονται στην κατεχόμενη περιοχή στις κοινότητες Αγ. Γεωργίου και Πέτρας με ανάγκες 1,9 εκατομμύρια m3.

Σήμερα εξυπηρετούνται ήδη τα φράγματα της Πέτρας που βρίσκονται στη διασταύρωση του Ατσά στις ελεύθερες περιοχές. Από αυτά ποτίζουν κάποιοι γεωργοί της περιοχής, ενώ από το φράγμα υπάρχει επίσης απευθείας δικτύωση με τη φάρμας Ατσά, η οποία διατηρεί μεγάλο κτήμα με ελιές που παράγει λάδι με υψηλές πολυφαινόλες.

Πώς αξιοποιούνται οι απώλειες του φράγματος

Στο μεταξύ άλλο ένα θέμα για το οποίο υπάρχει «γκρίνια» είναι οι απώλειες του φράγματος. Θεωρούν πολλοί ότι έγινε ένα έργο προβληματικό με λύσεις «μπαλωματικές».

Γίνεται δε λόγος και για κακοτεχνίες. Κάποιοι φοβούνται ότι θα «σκάσει» το φράγμα, αν και οι αρμόδιοι διαβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση.

Ο κ. Μιχαήλ πάντως σημειώνει πως οι απώλειες αποτελούν ένα σύνηθες φαινόμενο το οποίο παρατηρείται σχεδόν σε όλα τα φράγματα αναλόγως του μεγέθους και του τύπου κατασκευής τους. Όσον αφορά το φράγμα Σολέας, λαμβάνοντας υπόψη το ύψος του αναχώματος και τη χωρητικότητα του ταμιευτήρα, οι απώλειες που παρατηρούνται βρίσκονται εντός του αναμενόμενου πλαισίου.

«Οι ροές των απωλειών προκύπτουν μέσα από τα αντερείσματα του φράγματος, δηλαδή μέσα από το υφιστάμενο πέτρωμα (βουνό) και όχι μέσα από το ανάχωμα που κατασκευάστηκε, επομένως η ποιότητα της κατασκευής σε κάθε περίπτωση είναι όπως είχε προδιαγραφεί και δεν προκύπτει κανένα θέμα ασφάλειάς της. Το ΤΑΥ ελέγχει και παρακολουθεί τις ροές αυτές, ενώ επίσης έχει διευθετήσει τη συλλογή και διοχέτευσή τους για σκοπούς άρδευσης ώστε να αξιοποιούνται κατάλληλα». Το νερό όπως εξηγεί δεν χάνεται αλλά καταλήγει μέσω σωλήνων (όπως φαίνεται και στη φωτογραφία) στα δύο μικρά φράγματα της Πέτρας.