"ΑΚΕΛ και Κυπριακό, 1960-1964", το νέο βιβλίο του Μάριου Θρασυβούλου

Ο ιστορικός και συγγραφέας Μάριος Θρασυβούλου με το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Για την υπεράσπιση της πατρίδας, ΑΚΕΛ και Κυπριακό ζήτημα 1960-1964» προσπαθεί, όπως ο ίδιος λέει στον «Π», να αναδείξει, να αναλύσει και να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά του ΑΚΕΛ και του κόσμου του μπροστά στις εξελίξεις. «Έχει σημασία να καταλάβουμε το πώς επέδρασε η στάση του ΑΚΕΛ στις εξελίξεις, να κατανοήσουμε τις συνέπειες αυτής της στάσης, αλλά και να υποψιαστούμε για το πώς θα ήταν τα πράγματα αν η ε/κ Αριστερά ακολουθούσε άλλη πορεία από αυτήν που τελικά ακολούθησε» προσθέτει ο κ. Θρασυβούλου, ο οποίος έχει μέσα στα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα τη μελέτη της πολιτικής και της ιστορίας της Αριστεράς.

"ΑΚΕΛ και Κυπριακό, 1960-1964", το νέο βιβλίο του Μάριου Θρασυβούλου

Η Ένωση

To ΑΚΕΛ στήριζε τον Μακάριο όλη αυτή την περίοδο, ενώ το 1964 υιοθέτησε τον στόχο της Ένωσης. Γιατί κατά τη γνώμη σας;

Σε μια συνεδρία της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, κρίθηκε «λανθασμένη» η θέση του κόμματος υπέρ της Ένωσης το 1964. Θεωρώ όμως ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Η στάση του ΑΚΕΛ την περίοδο 1960-1964 δεν είναι αποτέλεσμα μιας απόφασης της στιγμής, αλλά η φυσιολογική κατάληξη μιας μακρόχρονης ιδεολογικοπολιτικής διεργασίας εντός του κόμματος, η οποία ξεκινά από τη δεκαετία του 1940. Η κυριαρχία εντός της ηγεσίας του κόμματος, μεταπολεμικά, της αντίληψης που ευνοούσε τη συμπόρευση με τις υπόλοιπες εθνικές δυνάμεις στον κοινό στόχο της Ένωσης, της θέσης ότι το κόμμα δεν θα κινηθεί αυτόνομα με ριζοσπαστικό κοινωνικό πρόγραμμα, της κατανόησης ότι το κόμμα θα πρέπει να δώσει έμφαση στην ισχυροποίησή του και να περιοριστεί στον συνδικαλιστικό αγώνα για βελτίωση της ζωής των εργαζομένων, είναι βασικά στοιχεία που καθόρισαν τη μελλοντική πορεία του ΑΚΕΛ. Η στιβαρή παρουσία του Εζεκία Παπαϊωάννου στην ηγεσία, στα τέλη της δεκαετίας του 1940, ενίσχυσε αυτά τα δομικά στοιχεία της πολιτικής του ΑΚΕΛ. Ο Παπαϊωάννου προσέδιδε ολοένα και πιο συντηρητικό χαρακτήρα στο κόμμα. Αν προσέξουμε, όλες οι κινήσεις της ηγετικής ομάδας στους πιο σημαντικούς σταθμούς της περιόδου 1946-1959, χαρακτηρίζονταν από την προσπάθειά της να προσεγγίσει ή να συμμαχήσει με ε/κ εθνικές δυνάμεις. Με αυτή την ψυχολογία και με αυτή τη νοοτροπία, μπήκε το ΑΚΕΛ στη νέα εποχή της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1960. Δεν είχε στο πλάνο του τη ριζοσπαστική πολιτική, ενώ κουβαλούσε σε κάθε του βήμα τον φόβο της απομόνωσης. Κουβαλούσε ακόμα και το άγχος μήπως και αμφισβητηθεί ο πατριωτισμός του, όπως έγινε τον καιρό της ΕΟΚΑ. Το γεγονός ότι ο Μακάριος ήταν πανίσχυρος και αποδεκτός από τη συντριπτική πλειοψηφία των Ε/Κ, όπως και το γεγονός ότι ήταν πιο «ήπιος» σε σχέση με τον Γρίβα απέναντι στους κομουνιστές, ήταν οι ειδικοί λόγοι που οδήγησαν το ΑΚΕΛ να τον επιλέξει και να τον ακολουθήσει πιστά. Απ’ εκεί και πέρα, το κόμμα συμπορευόταν με την όποια πολιτική πρόταξη έθετε ο Μακάριος κάθε φορά. Η εθνικιστική πολιτική και η ενωτική ρητορική του Μακαρίου έριξε και την Αριστερά σ’ αυτό το λούκι.



«Μηνύματα» Μόσχας



Πολλοί ερευνητές και πολιτικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι το ΑΚΕΛ έπαιρνε καθοδήγηση από τη Μόσχα. Ισχύει;



Η προσέγγιση αυτού του ζητήματος δεν μπορεί να είναι επιτυχής, αν δεν υπάρχει κατανόηση για τη φύση της Σοβιετικής Ένωσης. Η σοβιετική γραφειοκρατική ελίτ νοιαζόταν πρώτα και κύρια για τη δική της ύπαρξη και όχι για την επέκταση του σοσιαλισμού στον υπόλοιπο κόσμο. Ήδη, από τη δεκαετία του 1930, έβαλε φρένο στις όποιες σκέψεις του διεθνούς κομουνιστικού κινήματος για επαναστατικές δράσεις. Μεταπολεμικά, αυτή η πολιτική γίνεται ακόμα πιο ξεκάθαρη, με την αποδοχή από μέρους της Μόσχας των σφαιρών επιρροής. Λόγω της ύπαρξης ενός αρκετά σφιχτού συστήματος σχέσεων μέσα στον κομουνιστικό κόσμο, η πολιτική της Μόσχας αντανακλούσε στα υπόλοιπα κομουνιστικά κόμματα και σε διάφορα άλλα αριστερά κόμματα. Η αντανάκλαση αυτή, ωστόσο, επενεργούσε διαφορετικά στο Ανατολικό Μπλοκ και διαφορετικά στη Δύση. Τα κομουνιστικά κόμματα των σοσιαλιστικών χωρών ήταν, φυσιολογικά, πολύ πιο εξαρτώμενα από τη Μόσχα, σε αντίθεση με αυτά του δυτικού κόσμου. Τα κόμματα στον δυτικό κόσμο υποδέχονταν ανάλογα τα «μηνύματα» της Μόσχας, σύμφωνα με τις τοπικές και εθνικές ιδιομορφίες, το πολιτικό κλίμα στη χώρα τη δεδομένη στιγμή, το επίπεδο της ηγεσίας τους, τη βαρύτητα που είχαν στη διεθνή κομουνιστική οικογένεια. Συνήθως υπήρχε μια τάση αντιγραφής των ρητορικών σχημάτων του κέντρου, αλλά στην πολιτική πρακτική υπήρχαν μικρές και μεγάλες αποκλίσεις εκ μέρους των κομμάτων αυτών. Όσον αφορά το ΑΚΕΛ, όλες οι ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν επηρεάστηκε καταλυτικά η πολιτική του από τη Μόσχα. Πιο σωστά, το κομουνιστικό κέντρο δεν προσδοκούσε κάτι από το κομουνιστικό κόμμα μιας μικρής και περίπου ασήμαντης χώρας και ούτε ήθελε να το επηρεάσει, τουλάχιστον σε κεντρικά ζητήματα. Είναι φανερό ότι στην περίπτωση της Κύπρου, η ΕΣΣΔ κατανοούσε και αποδεχόταν το γεγονός ότι το νησί ανήκε στη «δυτική επικράτεια». Η πολιτική παρέμβασή της στις κυπριακές εξελίξεις περιοριζόταν στη σύναψη και διατήρηση καλών σχέσεων με την κυβέρνηση Μακαρίου, είτε παρέχοντάς της στρατιωτική και άλλη βοήθεια, είτε εκφράζοντας τη στήριξη σ’ αυτήν, όταν ερχόταν σε αντιπαράθεση με τους Δυτικούς. Η Μόσχα, με αυτό τον τρόπο, προσπαθούσε απλά να προκαλέσει αναστατώσεις και προβλήματα στον δυτικό συνασπισμό και στο ΝΑΤΟ. Μπροστά σ’ αυτή την «ιδεολογική αδιαφορία» της Μόσχας, η ηγεσία του ΑΚΕΛ έκανε τις κεντρικές της πολιτικές επιλογές βασισμένη στη δική της αντίληψη και νοοτροπία, όπως και στα τοπικά δεδομένα.

«Υπεύθυνη δύναμη»


Ποια ήταν η στάση του ΑΚΕΛ απέναντι στο ΝΑΤΟ και στα δυτικά σχέδια λύσης του Κυπριακού;
Υπάρχει μια μόνιμη στρέβλωση στις αντιλήψεις των Ε/Κ σε σχέση με τον ρόλο των Δυτικών στις εξελίξεις εδώ. Οι Δυτικοί έβλεπαν το νησί ως έναν χώρο «δικό» τους, από την άποψη ότι κουμάντο σ’ αυτό έκαναν φιλοδυτικές δεξιές δυνάμεις, ενώ οι εγγυήτριες χώρες ήταν μέλη του ΝΑΤΟ. Η κύριά τους έγνοια ήταν η αποτροπή της κομουνιστικής επιρροής. Δεν είχαν κανέναν λόγο να ευνοούν τις ντόπιες εθνικές αντιπαραθέσεις. Μάλιστα, τα πρώτα χρόνια του ζυριχικού κράτους συμπεριφέρθηκαν κατευναστικά προς τις δικοινοτικές διαφορές και αργότερα, μετά τις συγκρούσεις, προσπάθησαν να συμβιβάσουν τα δύο μέρη και τις «μητέρες πατρίδες», μέσα από τα διάφορα σχέδια λύσης που παρουσίαζαν. Αυτό που συνέβη είναι περίπου το εξής: οι Δυτικοί και οι μυστικές υπηρεσίες τους, ενθάρρυναν και στήριξαν τον ε/κ και τον τ/κ αντικομουνισμό στη νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά πολύ νωρίς βρέθηκαν μπροστά σε μια παράξενη και δύσκολη γι’ αυτούς πραγματικότητα: σ’ αυτές τις ντόπιες δυνάμεις επικράτησε η εθνική λογική, με αποτέλεσμα οι Ε/Κ δεξιοί αντικομουνιστές να έχουν κύρια έγνοια την επιβολή τους στο νέο κράτος εις βάρος της τ/κ κοινότητας και οι Τ/Κ δεξιοί αντικομουνιστές να έχουν κύρια έγνοια την ανατροπή τού πιο πάνω σχεδιασμού. Το ΑΚΕΛ αδυνατούσε ή αρνιόταν να δει αυτές τις πραγματικότητες. Όσο πιο πολύ ταυτιζόταν με τον Μακάριο και τις επιδιώξεις του, και όσο ανεχόταν χωρίς αντίδραση να δηλητηριάζεται το κλίμα από τον εθνικισμό των δύο πλευρών, με επακόλουθο τη διάλυση του δικοινοτικού κράτους, τόσο έριχνε το φταίξιμο στους Δυτικούς και στον ιμπεριαλισμό. Ουσιαστικά, ο αντιδυτικισμός του ΑΚΕΛ λειτούργησε ως συγκάλυψη από μέρους του των πολιτικών του, που δεν ταίριαζαν με τις ιδεολογικές του αρχές. Γιατί είναι φανερό ότι η υιοθέτηση αυτού του χωρίς μέτρο καταγγελτικού αντιιμπεριαλιστικού λόγου, εξυπηρετούσε την πολιτική γραμμή του κόμματος. Μέσα στο ψυχροπολεμικό κλίμα της εποχής, η χρέωση των Δυτικών για όλες τις αρνητικές εξελίξεις στο νησί «κάλυπτε» ιδεολογικά την Αριστερά και της έδινε, επιπλέον, το άλλοθι για να συμπεριφερθεί ως μια «υπεύθυνη δύναμη», που αγωνιζόταν για την εθνική ενότητα και την κοινή εθνική δράση στο Κυπριακό

ΑΚΕΛ και τ/κ κοινότητα



Ερωτηθείς ποια ήταν η συμπεριφορά του ΑΚΕΛ απέναντι στην τ/κ κοινότητα την περίοδο 1960-1964, ο Μάριος Θρασυβούλου απάντησε ότι «χωρίς αμφιβολία, ήταν η δύναμη εκείνη που ήταν πιο κοντά στους Τ/Κ». Ο χαρακτήρας του, συνέχισε, το «ανάγκαζε» να δείχνει ενδιαφέρον για την άλλη κοινότητα και να επικαλείται τη συνεργασία και την ειρηνική συμβίωση. «Αυτό πέρασε φυσιολογικά και κάτω στη βάση του κόμματος. Οι Ακελικοί ήταν κατά κύριο λόγο πιο φιλικοί με τους Τ/Κ, σε σύγκριση με τους Δεξιούς, και κατανοούσαν σε μεγάλο βαθμό τη δύσκολη θέση στην οποία βρέθηκαν με το ξέσπασμα της αντιπαράθεσης. Από τη στιγμή, όμως, που κυριάρχησε η εθνική λογική στην πολιτική του ΑΚΕΛ και η στήριξη του Μακαρίου ήταν η πιο βασική συνιστώσα της πολιτικής αυτής, εκ των πραγμάτων, οι Τ/Κ αντιμετωπίστηκαν ως ένα υποκείμενο που πρέπει να συνετιστεί, να απορρίψει την ηγεσία του και να ταχθεί στο πλευρό της ε/κ πλειοψηφίας» συμπλήρωσε. Σε κανένα στάδιο της υπό εξέταση περιόδου δεν έγινε προσπάθεια από το ΑΚΕΛ ώστε να αφουγκραστεί με ειλικρίνεια την άλλη κοινότητα και να κατανοήσει τους φόβους και τις ανασφάλειές της, ανέφερε ο συγγραφέας. «Βλέπουμε, δηλαδή, μια κλασική πατερναλιστική συμπεριφορά του ΑΚΕΛ προς τους Τ/Κ. Είναι αλήθεια, όμως, ότι ο δημόσιος λόγος του κόμματος, ακόμα και μέσα στη βράση των συγκρούσεων, δεν είχε μέσα του το στοιχείο του μίσους και της απόλυτης περιφρόνησης προς τους Τ/Κ. Γινόταν προσπάθεια να διαχωριστούν οι δράσεις των ‘στασιαστών’ Τ/Κ από την υπόλοιπη κοινότητα. Η υιοθέτηση της εθνικής γραμμής συνυπήρχε με το ειλικρινές του ενδιαφέρον για την αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων και με την αγωνία του να επέλθει η ειρήνη» πρόσθεσε.

Πώς αντέδρασε το ΑΚΕΛ και οι άνθρωποί του στις δικοινοτικές συγκρούσεις;
Τις στιγμές της βίας και των σκοτωμών, το ΑΚΕΛ ναι μεν είχε μια διαφοροποίηση στη ρητορική από τις «ακρότητες των φανατικών Ε/Κ», αλλά κάλυπτε πολιτικά τις ενέργειες του «νόμιμου κράτους» του Μακαρίου. Σε όλα τα επεισόδια της δικοινοτικής βίαιης αντιπαράθεσης έπαιρνε το μέρος της ε/κ πλευράς. Για παράδειγμα, η «Χαραυγή» συναγωνιζόταν τον δεξιό Τύπο στη διάχυση μονόπλευρων ειδήσεων που πήγαζαν από το επίσημο κράτος, όπως και στην προσπάθεια να αναδειχθεί το «δίκιο» των Ε/Κ. Είναι σίγουρο, όμως, ότι τις μέρες των βιαιοτήτων οι ηγέτες και τα στελέχη του κόμματος και της συντεχνίας προβληματίζονταν για τις εξελίξεις και με διακριτικό τρόπο έκαναν ό,τι μπορούσαν, ώστε να κατευναστεί η δικοινοτική αντιπαράθεση. Μέσα από την έρευνά μου, αναδεικνύεται η διαφορετική συμπεριφορά των ανθρώπων της Αριστεράς απέναντι στα γεγονότα, σε σχέση με τους δεξιούς. Ακόμα και στις περιπτώσεις που απλοί οπαδοί του ΑΚΕΛ λάμβαναν μέρος σε δράσεις της «εθελοντικής εθνοφρουράς», είναι φανερό ότι σε γενικές γραμμές ήταν πιο ήπιοι από τους υπόλοιπους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το δηλητήριο του εθνικισμού δεν άγγιξε και αυτούς.