Σύμφωνα με τον οδηγό σπουδών...
Α.Ι.2. Να απαντήσουν σε μία (1) ή δύο (2) ερώτηση/εις για αξιολόγηση του επικοινωνιακού πλαισίου, των βασικών χαρακτηριστικών του κειμενικού είδους/τύπου, των τρόπων και των μέσων πειθούς, των ειδών των συλλογισμών και της λειτουργίας των σημείων στίξης.
Στο μέρος αυτό συνήθως εξετάζονται η πειθώ και τα είδη συλλογισμών, χωρίς να αποκλείονται και τα υπόλοιπα.
1. Πειθώ
Η ερώτηση τίθεται συνήθως ως εξής: Να βρεθούν οι τρόποι και τα μέσα πειθούς στην παράγραφο / στο κείμενο
Υπάρχουν 6 τρόποι πειθούς και τα αντίστοιχα μέσα για την επίτευξή τους:
1. Επίκληση στη λογική
Μέσα πειθούς:
α. Επιχειρήματα (λογικές κατασκευές)
β. Τεκμήρια (αποδεικτικά στοιχεία)
i. παραδείγματα ii. ιστορικά γεγονότα iii. στατιστικά στοιχεία – αριθμητικά δεδομένα iv. επιστημονικά πορίσματα v. ντοκουμέντα, μαρτυρίες κ.λπ.
2. Επίκληση στο συναίσθημα
Μέσα πειθούς: Χρήση συναισθηματικά φορτισμένων λέξεων
3. Επίκληση στην αυθεντία
Μέσα πειθούς: αναφορά στα λόγια μιας προσωπικότητας, ρητά, γνωμικά, αποφθέγματα.
4. Επίκληση στο ήθος του πομπού (ομιλητή): Όταν ο ομιλητής/συγγραφέας μιλά θετικά για τον ίδιο του τον εαυτό.
Μέσα πειθούς: προβολή των αρετών του ομιλητή, των επιτευγμάτων του κ.λπ.
5. Επίκληση στο ήθος του δέκτη (ακροατή) : Όταν ο ομιλητής/συγγραφέας μιλά θετικά για τον αποδέκτη του κειμένου του προσπαθώντας να πετύχει την εύνοιά του.
Μέσα πειθούς: προβολή των θετικών χαρακτηριστικών του συνομιλητή
6. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου:
Μέσα πειθούς:
α. προβολή των αρνητικών του αντιπάλου,
β. κατηγορίες
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΡΩΤΗΣΗΣ [Παγκύπριες Εξετάσεις, 2017]
Να γράψετε δύο (2) τρόπους πειθούς που χρησιμοποιεί ο δοκιμιογράφος
στην πρώτη παράγραφο (Τα τελευταία χρόνια… με κατανόηση) και ένα (1) μέσο πειθούς για κάθε έναν από αυτούς τους τρόπους. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με συγκεκριμένα στοιχεία από την παράγραφο.
>> Πρέπει να προσέξουμε ώστε να σημειώσουμε τους τρόπους πειθούς, τα μέσα, αλλά και την τεκμηρίωση. Πολλοί μαθητές «ξεχνούν» να αναφέρουν συγκεκριμένα στοιχεία από το κείμενο με αποτέλεσμα να χάνουν μονάδες.
Ας δούμε ένα (ακραίο) παράδειγμα, όπου σε μια παράγραφο συνυπάρχουν όλοι οι τρόποι πειθούς:
Ο λαϊκισμός, στην τρέχουσα πολιτική και δημοσιογραφική χρήση του όρου, συνδέεται με κάθε μορφή δημαγωγίας και κολακείας του λαϊκού στοιχείου. Όταν κάθομαι καμιά φορά και ακούω τους πολιτικούς να φωνασκούν καταλαβαίνω πόσο δίκαιο είχα όταν έλεγα ότι δεν χρειαζόμαστε αυτό το είδος της πολιτικής. Ας τους ξεφορτωθούμε. Θέλουμε ανθρώπους. Ανθρώπους που πάνω απ' όλα να βάζουν το χέρι στην καρδιά και να λένε την αλήθεια. Η αλήθεια ματώνει, αλλά είναι ο μόνος δρόμος. Από την άλλη, ο λαϊκισμός πραγματοποιείται παράλληλα με την παράκαμψη των θεσμών: «Όχι θεσμοί, μονάχα λαός», όπως είχε πει επιγραμματικά σπουδαία μορφή της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας σε προεκλογικό λόγο πριν από δέκα χρόνια. Η αντίληψη αυτή είναι συνυφασμένη με την πολιτική παράδοση του λαϊκισμού (ποπουλισμού) έτσι όπως εκδηλώθηκε τον 19ο και τον 20ό αιώνα, κυρίως σε περιοχές με μεγάλο αγροτικό πληθυσμό: Ρωσία, Ανατολική Ευρώπη, Λατινική Αμερική, μεταξύ άλλων. Ο λαϊκισμός είναι κίνημα που εκθειάζει τον λαό και ό,τι πηγάζει από αυτόν, θεωρώντας τον μοναδική πηγή νομιμότητας. Και πράγματι ο λαός, εσείς, οφείλετε να καθορίσετε τις τύχες σας με βάση αρχές. Ο λαϊκισμός αντίθετα βασίζεται σε μια «φυλετική» αντίληψη της πολιτικής σύμφωνα με την οποία δεν έχουν σημασία οι κανόνες ή οι αρχές αλλά ο λαός, η βούλησή του και κατ’ επέκτασιν η παράταξη ή η κυβέρνηση, που του αποδίδονται ως κατ' εξοχήν «δικές του».
Επίκληση στη λογική με μέσο πειθούς επιχειρήματα (συλλογισμούς): Λ.χ. Ο λαϊκισμός, στην τρέχουσα πολιτική και δημοσιογραφική χρήση του όρου, συνδέεται με κάθε μορφή δημαγωγίας και κολακείας του λαϊκού στοιχείου. Ή : Ο λαϊκισμός είναι κίνημα που εκθειάζει τον λαό και ό,τι πηγάζει από αυτόν, θεωρώντας τον μοναδική πηγή νομιμότητας.
Επίκληση στο συναίσθημα με μέσο πειθούς συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις: «Θέλουμε ανθρώπους. Ανθρώπους που πάνω απ' όλα να βάζουν το χέρι στην καρδιά και να λένε την αλήθεια. Η αλήθεια ματώνει, αλλά είναι ο μόνος δρόμος».
Επίκληση στην αυθεντία με μέσο πειθούς αναφορά στα λόγια μιας προσωπικότητας: «Όχι θεσμοί, μονάχα λαός», όπως είχε πει επιγραμματικά σπουδαία μορφή της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας.
Επίκληση στο ήθος του πομπού με μέσο πειθούς την προβολή των αρετών του συγγραφέα: «καταλαβαίνω πόσο δίκαιο είχα όταν έλεγα...».
Επίκληση στο ήθος του πομπού με μέσο πειθούς την προβολή των αρετών του αναγνώστη: «Και πράγματι ο λαός, εσείς, οφείλετε να καθορίσετε τις τύχες σας με βάση αρχές».
Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου με μέσο πειθούς κατηγορίες :«Ας τους ξεφορτωθούμε».
2. Συλλογισμοί
Η ερώτηση τίθεται συνήθως ως εξής: Να βρεθεί η συλλογιστική πορεία / το είδος του συλλογισμού μέσα στην παράγραφο τάδε.
Οι συλλογισμοί ανάλογα με την πορεία προς το συμπέρασμα μπορεί να είναι τριών ειδών:
1. Παραγωγικός: Μετάβαση από το Γενικό στο Ειδικό [Γ > Ε]
2. Επαγωγικός: Μετάβαση από το Ειδικό στο Γενικό [Ε > Γ]
3. Αναλογικός: Μετάβαση από ένα Ειδικό σε ένα άλλο Ειδικό [Ε1 > Ε2]
3. Βασικά χαρακτηριστικά κειμενικού είδους
Η ερώτηση αυτή αναφέρεται στα ήδη των κειμένων (άρθρο, δοκίμιο, επιφυλλίδα, επιστολή) και στα χαρακτηριστικά τους.
4. Σημεία στίξης
Για τα σημεία στίξης μπορεί να μας ρωτήσουν ποιος είναι ο ρόλος τους σε συγκεκριμένα σημεία του κειμένου. Ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να απαντήσουμε επιλέγοντας από τα παρακάτω. Στη συνέχεια, δίνουμε και τα βασικά στοιχεία γύρω από τη χρήση των σημείων στίξεως για να τα ενσωματώσουμε στον τρόπο γραφής μας:
Το τελικό ν
• Το τελικό ν άλλοτε το συναντούμε και άλλοτε όχι στις παρακάτω λέξεις:
στα οριστικά άρθρα τη(ν), στη(ν)
στο αόριστο άρθρο ένα(ν)
στο αριθμητικό ένα(ν)
στην προσωπική αντωνυμία θηλυκού γένους αυτή(ν)
στον αδύναμο τύπο της προσωπικής αντωνυμίας τη(ν)
καθώς και στο αρνητικό μόριο μη(ν).
• Διατηρούν το τελικό ν οι λέξεις που μετά από αυτές ακολουθεί μια άλλη λέξη που αρχίζει από:
φωνήεν: α, ε, η, ι, ο, υ, ω (δίψηφο φωνήεν ή συνδυασμό από φωνήεντα)
τα δίψηφα σύμφωνα: μπ, ντ, γκ
τα διπλά σύμφωνα: ξ, ψ
τα σύμφωνα: κ, π, τ
• Χάνουν το τελικό ν όμως, όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από οποιοδήποτε άλλο σύμφωνο, όπως δ, ζ, θ, λ, μ, σ, φ, χ, κ.λπ.
• Επίσης, το τελικό ν διατηρείται πάντα στο άρθρο της γενικής πληθυντικού των, στην προσωπική αντωνυμία αρσενικού γένους αυτόν και τον αδύναμο τύπο τον και στο τροπικό επίρρημα σαν.
• Ακόμα, διατηρείται το τελικό ν ανεξαιρέτως στην αιτιατική του αρσενικού άρθρου και στην αιτιατική της αρσενικής προσωπικής αντωνυμίας. Αυτός ο κανόνας είναι πλέον επίσημος και στη σχολική γραμματική. Γράφουμε:
τον στρατό, τον πεζοναύτη, τον Θανάση, τον βήχα, τον βούτηξε.
• Διατηρείται το τελικό ν ανεξαιρέτως στην άρνηση δεν (για να διακρίνεται και από τον σύνδεσμο δε, όπου αυτός κατ’, εξαίρεση χρησιμοποιείται).
Βάζουμε ΠΑΝΤΟΤΕ τελικό ν στο: τον, στον, δεν, αυτόν, σαν
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Στα οριστικά άρθρα: τη γέφυρα, την αύρα, τον άντρα, τον δήμαρχο, των ανθρώπων, των παιδιών, των γεφυρών κ.λπ.
Στο αόριστο άρθρο: ένα γιατρό φώναξε, ένα μαθητή της Δ΄ τάξης κάλεσε η Διευθύντρια, κ.λπ.
Στο αριθμητικό έναν: συνάντησα έναν άνθρωπο από το πρωί στην πλατεία, ήπια ένα μόνο χυμό κ.λπ.
Στις προσωπικές αντωνυμίες: την έδιωξε, τη μάλωσε, τον φόβισε, αυτόν συναντάει καθημερινά και τον χαιρετάει κ.λπ.
Στις άκλιτες λέξεις: δεν μπορώ, μη γράφεις, μην ακούς, σαν τριαντάφυλλο, σαν λύκος κ.λπ.
Κατανόηση και εντοπισμός πληροφοριών
Σύμφωνα με τον οδηγό σπουδών...
Α.Ι.3. Να απαντήσουν σε μία (1) ή δύο (2) ερώτηση/εις από τις οποίες η μία (1) θα εστιάζει στην απλή κατανόηση και στον εντοπισμό πληροφοριών (επιχειρήματα, προβληματισμοί, ιδέες που αναδεικνύονται μέσα από το κείμενο), ενώ η δεύτερη θα ελέγχει την ικανότητα ανάλυσης, τεκμηρίωσης, ανάπτυξης και κριτικής τοποθέτησης.
Στο μέρος αυτό, όσον αφορά την πρώτη ερώτηση συνήθως είναι απλή παράθεση από το κείμενο χωρίς περαιτέρω επεξεργασία. Εδώ, ανάλογα με την ερώτηση μπορεί και μια απλή αντιγραφή/καταγραφή από το κείμενο να είναι αρκετή.
Η δεύτερη ερώτηση έχει συνήθως την εξής μορφή: Ο δοκιμιογράφος αναφέρει, στην πρώτη παράγραφο, πως ειδικοί επιστήμονες σημείωναν ότι «ένα από τα βασικά επακόλουθα του καταναλωτισμού ήταν η πνιγηρή ψυχολογική και υλική διαφθορά, η διαδικασία εξαχρείωσης που μας παρακολουθεί ως άτομα και μας χαρακτηρίζει ως κοινωνίες».
Να αναπτύξετε σε 60-80 λέξεις το νόημα του πιο πάνω αποσπάσματος. [ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ, 2017]
Στην ερώτηση αυτή παρατίθεται ένα απόσπασμα από το κείμενο και καλείται ο υποψήφιος να το αναπτύξει με δικά του λόγια, αποδεικνύοντας στην πραγματικότητα ότι έχει κατανοήσει το περιεχόμενό του.
Η μορφή του κειμένου
Σύμφωνα με τον οδηγό σπουδών...
Α.Ι.4. Να απαντήσουν σε δύο (2) ερωτήσεις, οι οποίες να αξιολογούν τη μορφή του κειμένου.
Ενδεικτικά:
>> Εξωτερικά – εσωτερικά δομικά στοιχεία κειμένου, π.χ. δομικά στοιχεία κειμενικού είδους, δομή παραγράφου, τρόποι ανάπτυξης παραγράφου, συνοχή – συνεκτικότητα
>> Γλώσσα κειμένου, π.χ. παρατακτική – υποτακτική σύνδεση προτάσεων, χρήση μακροπερίοδου λόγου, κυριολεκτική – μεταφορική λειτουργία της γλώσσας, ρητορικά ερωτήματα
(μονάδες 6)
1. Να βρεθούν τα δομικά στοιχεία της παραγράφου
α. Θεματική περίοδος
>> H Θ.Π. βρίσκεται συνήθως στην αρχή της παραγράφου.
>> Η Θεματική Περίοδος δηλώνει το θέμα που θα απασχολήσει την παράγραφο, το περιεχόμενο και τον σκοπό ύπαρξης της παραγράφου.
β. Λεπτομέρειες – σχόλια: αναπτύσσουν τη Θεματική Περίοδο. Αποτελούν τα επιχειρήματα στήριξης και τις προτάσεις επαλήθευσης της Θ.Π.
γ. Κατακλείδα πρόταση
• Πρόκειται συνήθως για την τελευταία περίοδο λόγου της παραγράφου
• Συμπεραίνει – συμπυκνώνει και ταυτόχρονα διευρύνει το περιεχόμενο της Θεματικής Περιόδου
• Συχνά μπορεί να απουσιάζει
• Σημαίνεται συχνά από συμπερασματικές διαρθρωτικές λέξεις π.χ. έτσι, λοιπόν, άρα, επομένως
• Όταν η τελευταία περίοδος μιας παραγράφου συνεχίζει τις λεπτομέρειες – σχόλια, ολοκληρώνει το συλλογισμό που προηγήθηκε ή συμπληρώνει παρατιθέμενα στοιχεία και ιδέες, τότε δεν υπάρχει κατακλείδα πρόταση στην παράγραφο.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Ακόμα κι αν δεν υπάρχει κατακλείδα αναφέρουμε ότι δεν υπάρχει κατακλείδα, γιατί σε μερικές περιπτώσεις βαθμολογείται η γνώση των όρων. Επομένως, αν κάναμε λάθος και πράγματι υπάρχει κατακλείδα θα πάρουμε τουλάχιστον τις μονάδες που σχετίζονται με τη γνώση των όρων.
2. Να βρεθεί ο τρόπος /η μέθοδος ανάπτυξης της παραγράφου
α. Ορισμός
β. Παραδείγματα
γ. Σύγκριση – Αντίθεση
δ. Διαίρεση
ε. Αιτιολόγηση
ς. Αίτιο – Αποτέλεσμα
ζ. Αναλογία
η. Συνδυασμός μεθόδων
3. Να βρεθούν οι τρόποι με τους οποίους επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στις παραγράφους του κειμένου και μέσα στην παράγραφο
α. Με επανάληψη λέξεων
β. Με αναφορά σε προηγούμενο νόημα
γ. Με χρήση αντωνυμιών
δ. Με χρήση διαρθρωτικών λέξεων ή εκφράσεων και των νοηματικών σχέσεων που αυτές εκφράζουν.
