Ποιο είναι το καλό μέλι κι από πού το αγοράζουμε; Όσα θέλετε να ξέρετε

Είναι ένα εύλογο ερώτημα στο μυαλό των περισσότερων καταναλωτών: Ποιο είναι το καλύτερο μέλι και από πού μπορώ να το προμηθευτώ; "Όλα τα μέλια είναι καλά, υπό μία προϋπόθεση: ο μελισσοκόμος ή ο συσκευαστής να μην επιδρά πάνω στο μέλι", απαντά ευθέως η επίκουρος καθηγήτρια και διευθύντρια του εργαστηρίου Μελισσοκομίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Χρυσούλα Τανανάκη.

Η κ. Τανανάκη βρέθηκε το περασμένο σαββατοκύριακο στην Κύπρο όπου μίλησε για τη διατροφική και βιολογική αξία του μελιού στη διάρκεια του πρώτου παγκύπριου φεστιβάλ, που πραγματοποιήθηκε από τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Μελισσοκόμων στον Καλοπαναγιώτη. Μαζί της είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για τις επιλογές του καταναλωτή, αλλά και για τη σωστή συντήρηση του μελιού -αν και το γνήσιο μέλι είναι από τα πιο ασφαλή τρόφιμα γιατί δεν χαλάει ποτέ- ώστε να μην χάσει τη διατροφική του αξία.

Το καλό μέλι, λοιπόν, είναι αυτό που εμπιστεύεται ο καταναλωτής. Συνήθως το προμηθεύεται από μια εταιρεία ή από έναν μελισσοκόμο που γνωρίζει ότι εφαρμόζει τις σωστές μελισσοκομικές πρακτικές, άρα θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε πως το καλό μέλι είναι και το ντόπιο μέλι.

Σιρόπι από... μέλισσες

Όπως μας εξηγεί η καθηγήτρια, υπάρχουν οι μελισσοκόμοι που παράγουν μέλι με τις σωστές πρακτικές αλλά και αυτοί που σκέφτονται το εύκολο κέρδος...

Μία από τις πρακτικές στη μελισσοκομία, που μπορεί ωστόσο να επηρεάσει την ποιότητα του μελιού που φτάνει στους καταναλωτές, είναι το λεγόμενο "τάισμα" του μελισσιού με σιρόπι ζάχαρης.

Οι μέλισσες, όπως μας εξηγεί η κ. Τανανάκη, έχουν ως φυσική τροφή το νέκταρ των φυτών. Κάποιες φορές, ωστόσο, "για λόγους επιβίωσης του μελισσιού ο μελισσοκόμος το τροφοδοτεί με σιρόπι. Κατά τους χειμερινούς μήνες που είναι πιο δύσκολο να βρεθεί νέκταρ, οι μελισσοκόμοι βάζουν στην κυψέλη ένα πηχτό υλικό που ονομάζεται ζαχαροζύμαρο". Αυτό θεωρείται θεμιτό αν και η καλύτερη πρακτική είναι να αφήνουν οι μελισσοκόμοι μέλι στα μελίσσια για να μπορούν να τραφούν στις δύσκολες εποχές.

"Μπορεί όμως και σε άλλη εποχή να υπάρχει κάποιο κενό ανθοφορίας. Εκεί μπορεί να χρειαστεί μερική τροφοδοσία. Αλλά σε καμία περίπτωση η τροφοδότηση δεν γίνεται την περίοδο της ανθοφορίας! Κάτι τέτοιο έχει ως συνέπεια την παραγωγή μεγαλύτερης ποσότητας μελιού, αλλά αυτό που παράγεται δεν έχει να κάνει με το μέλι, αλλά με σιρόπι συμπυκνωμένο από τις μέλισσες. Αυτό βέβαια αποτελεί νοθεία που εντοπίζεται στο εργαστήριο".

Φάρμακα στο μέλι;

Άλλη μία κακή πρακτική και επικίνδυνη, σύμφωνα με την καθηγήτρια, είναι η χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων την περίοδο που οι μελισσοκόμοι θα τρυγήσουν το μέλι, "με αποτέλεσμα στο μέλι να υπάρχουν υπολείμματα. Εδώ πλέον δεν μιλάμε για θέμα ποιότητας, αλλά για επικινδυνότητα".
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπίσει κανείς εάν τρώει μέλι από σιρόπι ή μέλι με υπολείμματα φαρμάκων, σημειώνει η κ. Τανανάκη. Γιατί οι συγκεντρώσεις, όπως επισημαίνει, είναι απειροελάχιστες και μόνο με αναλύσεις σε εργαστήριο μπορεί να εντοπιστούν. "Γι' αυτό η ιστορία έχει να κάνει περισσότερο με την εμπιστοσύνη του πελάτη και αυτού που θα το πουλήσει".

Κυπριακό ή μείγμα μελιών;

Σήμερα, σε σχέση με το παρελθόν, η ποιότητα και η ασφάλεια του κυπριακού μελιού είναι σε πολύ καλύτερα επίπεδα, όπως επεσήμανε και στη δική του παρέμβαση στο συνέδριο ο Κύπριος καθηγητής Μελισσοκομίας του Αριστοτέλειου Ανδρέας Θρασυβούλου. Σε αυτό, όπως σημειώνει και η κ. Τανανάκη, βοήθησε και η ευρωπαϊκή εναρμόνιση αλλά και οι επιμορφώσεις που τυγχάνουν τα τελευταία χρόνια οι μελισσοκόμοι.

Γι' αυτό, όπως επισημαίνει και η ίδια, ακόμα και από την υπεραγορά πρέπει να διαλέγουμε ντόπιο μέλι, όποια ετικέτα μας αρέσει, φτάνει να γράφει πάνω μέλι της Κύπρου. Βεβαίως δεν απορρίπτει τα μέλια άλλων χωρών. Και ξεκαθαρίζει: "Αν θέλει κανείς να φάει μέλι Ισπανίας, ας φάει μέλι Ισπανίας. Φτάνει να αναγράφεται ξεκάθαρα η χώρα παραγωγής. Αν ο άλλος δεν βάζει το όνομα της χώρας για κάποιο λόγο, αυτό είναι περίεργο".

Αναφέρεται βεβαίως στα μέλια που αναγράφουν στη συσκευασία μείγμα μελιών εντός ή εκτός ΕΕ, χωρίς να δίνεται κάποιος ορισμός του ποσοστού των μελιών που περιέχει η συσκευασία. Σύμφωνα με την ίδια, συνήθως τα μέλια εκτός ΕΕ ανακατεύονται με λίγο ευρωπαϊκό ή δεν ανακατεύονται καθόλου, με αποτέλεσμα να διακινούνται στην ευρωπαϊκή αγορά μέλια από Κίνα, Μεξικό, Βραζιλία, Ινδία. Μέλια που στην ουσία δεν γνωρίζουμε από πού προέρχονται. Το ζήτημα, όπως εξηγεί η κ. Τανανάκη, είναι πως οι εξαγωγές γίνονται συνήθως σε χαμηλής ποιότητας μέλι. Κι αυτό είναι που καταλήγει στο στομάχι μας... Είναι γι' αυτό που η συμβουλή της είναι να επιλέγουμε ντόπιο μέλι ή μέλι με μια ξεκάθαρη ετικέτα προέλευσης.

Το δώρο της μέλισσας στον άνθρωπο

"Από τη στιγμή που έχουμε ένα μέλι καλής ποιότητας, που παράχθηκε με σωστούς μελισσοκομικούς χειρισμούς, σημαίνει ότι περιέχει βιοδραστικά συστατικά, τα οποία δουλεύουν δηλαδή ευεργετικά πάνω σε εμάς", εξηγεί η Χρυσούλα Τανανάκη. "Το μέλι στο παρελθόν έχει χρησιμοποιηθεί για την αντιβακτηριδιακή, την αντιοξειδωτική και την αντιφλεγμονώδη δράση του. Το πιο ενδεικτικό είναι αυτό που λέμε όταν πονάει ο λαιμός: Φτιάξε ένα τσάι και βάλε μέσα λίγο μέλι. Ή όταν έχει καεί κάποιος του λέμε να βάλει λίγο μέλι πάνω στο έγκαυμα για να καταπραΰνει τον ερεθισμό και τον πόνο".

Φάτε το με το κουταλάκι

Το μέλι, σημειώνει, είναι ένα προϊόν το οποίο μας δίνει τη γλυκιά γεύση, παρέχοντάς μας πολλά θρεπτικά συστατικά. Μπορεί να αντικαταστήσει τη ζάχαρη ως γλυκαντική ουσία ακόμα και στη μαγειρική. Αλλά "ο καλύτερος όμως τρόπος για να το φας είναι όπως είναι. Είτε να το βάλεις πάνω σε μια φέτα με ψωμί είτε να το φας απευθείας με κουταλάκι είτε αναμειγνύοντάς το με δημητριακά. Έτσι θα κρατήσει τα βιοδραστικά συστατικά του. Γιατί όταν μπαίνει στη διαδικασία να θερμανθεί ακόμα και στο τσάι -καλό είναι το τσάι να κρυώσει λίγο πριν το προσθέσουμε- να μην περιμένουμε ότι θα διατηρήσει την αρχική διατροφική του αξία".

Η κρυστάλλωση

Επίσης αυτό που δεν πρέπει να μας μπερδεύει, εξηγεί η κ. Τανανάκη, είναι η κρυστάλλωση του μελιού. "Πολλοί το πετάνε γιατί θεωρούν ότι έχει χαλάσει ή δεν είναι μέλι. Αυτό το κρυστάλλωμα δεν έχει σχέση με το εάν έχει το μέλι μέσα κάποιες γλυκαντικές ουσίες, αλλά είναι μια φυσική συμπεριφορά του μελιού".

Για να επαναφέρουμε το μέλι στη ρευστή του μορφή, όπως σημειώνει, μπορούμε να το θερμάνουμε. Μια διαδικασία η οποία είναι καλύτερα να αποφεύγεται γιατί αυξάνονται κάποιοι παράμετροι -οι οποίοι ελέγχονται από τη νομοθεσία- που καταστρέφουν τα φυσικά συστατικά. Μάλιστα γίνεται λόγος ότι εάν το μέλι θερμανθεί πολύ μπορεί να γίνει και καρκινογόνο.

Έτσι, σύμφωνα με την κ. Τανανάκη, πρέπει να είναι κανείς πολύ προσεκτικός εάν θα ρευστοποιήσει το μέλι του που έχει κρυσταλλώσει. Η ίδια συστήνει πως η καλύτερη πρακτική είναι να μπει στη συνείδηση των καταναλωτών πως το κρυσταλλωμένο μέλι είναι φυσικό μέλι.

"Αν κάποιος θα αποφασίσει να το ρευστοποιήσει, αυτό μπορεί να το κάνει μία ή δύο φορές, όχι περισσότερο, και πάντα σε μπεν μαρί κι όχι απευθείας στη φωτιά σε συνεχή ανάδευση. Όσο πιο χαμηλή είναι η θερμοκρασία (σ.σ. γύρω στους 40 βαθμούς) τόσο το καλύτερο κι ας κρατήσει περισσότερο η διαδικασία".

Βάλτε το στην κατάψυξη!

Μια πρακτική που μας συστήνει η κ. Τανανάκη για να μπορεί κανείς να έχει ρευστό μέλι είναι η εξής: "Αν αγοράσετε τρία κιλά μέλι από έναν μελισσοκόμο το οποίο ξέρετε ότι κρυσταλλώνει, βάλτε τα δύο στην κατάψυξη και κρατήστε το ένα στον πάγκο της κουζίνας για να το καταναλώσετε. Στην κατάψυξη το μέλι θα στερεοποιηθεί γιατί θα παγώσει το νερό που έχει μέσα, αλλά δεν θα κρυσταλλώσει. Όταν λοιπόν καταναλώσετε το πρώτο βάζο, βγάζετε το επόμενο δοχείο. Θα χρειαστούν πιθανόν 3-4 ώρες στο φυσικό περιβάλλον για να ρευστοποιηθεί, αλλά θα είναι όπως το βάλατε στην κατάψυξη. Οπόταν δεν χρειάζεται να μπει κανείς στη διαδικασία να θερμάνει το μέλι".

Γύρη, πρόπολη, βασιλικός πολτός

Οι μέλισσες δεν παράγουν μόνο μέλι. Τα τελευταία χρόνια οι μελισσοκόμοι συλλέγουν τη γύρη από την κυψέλη η οποία, σύμφωνα με τη Χρυσούλα Τανανάκη, είναι ένα πρωτεϊνικό συμπλήρωμα πολύ ευεργετικό για τον άνθρωπο και κυρίως για άτομα που ασχολούνται με τον αθλητισμό.

Ένα άλλο προϊόν με τρομερές ιδιότητες είναι η πρόπολη η οποία κυκλοφορεί ως σκεύασμα στα φαρμακεία ή περιέχεται σε οδοντόκρεμες. Την πρόπολη την παράγουν οι μέλισσες για να απολυμαίνουν την κυψέλη τους και στον ανθρώπινο οργανισμό ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Ο βασιλικός πολτός είναι η κύρια τροφή της βασίλισσας της κυψέλης. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άτομα με χαμηλό ανοσοποιητικό σύστημα που θέλουν να το ενισχύσουν, αλλά κι από άτομα που θέλουν να βρίσκονται σε πνευματική διαύγεια (π.χ. φοιτητές ή μαθητές σε εξεταστική περίοδο).

Σύμφωνα με την κ. Τανανάκη, έχει επίσης ξεκινήσει να χρησιμοποιείται και το δηλητήριο της μέλισσας, όχι όμως σε επίπεδο ΕΕ γιατί δεν επιτρέπεται η χρήση του παρά μόνο για ανοσοθεραπεία. Δηλαδή εάν κάποιος έχει αλλεργία από τσίμπημα μέλισσας και αφού μπει σε θεραπευτικά σχήματα σε νοσοκομεία, λαμβάνει μικρές ποσότητες δηλητηρίου μέχρι να θεραπευτεί. Σε χώρες εκτός ΕΕ υπάρχουν θεραπευτικά κέντρα τα οποία χρησιμοποιούν το δηλητήριο της μέλισσας για την αντιμετώπιση της ρευματοειδούς αρθρίτιδας και όχι μόνο.