Υπηρεσία Ασύλου: Μηχανισμός αλληλεγγύης

Λίγες μέρες πριν ολοκληρωθεί το πρόγραμμα μετεγκατάστασης και επανεγκατάστασης προσφύγων, που ξεκίνησε η ΕΕ πριν δύο χρόνια σε μια προσπάθεια να διαχειριστεί το πρωτόγνωρα μεγάλο προσφυγικό κύμα στις νοτιοανατολικές ακτές της, ο διευθυντής της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Ασύλου Jose Carreira έρχεται σήμερα στην Κύπρο για να στηρίξει το σύστημα ασύλου της χώρας μας, το οποίο επίσης βρίσκεται υπό πίεση από το 2014. Λίγο προτού συναντηθεί με τον αρμόδιο υπουργό Εσωτερικών και τον διευθυντή του Τμήματος Αρχής Πληθυσμού και Μετανάστευσης (ΤΑΠΜ) και πριν επισκεφθεί το κέντρο υποδοχής της Κοφίνου, ο κ. Carreira μιλά στον «Π» για τις προκλήσεις της προσφυγικής κρίσης, τις χώρες που σηκώνουν το βάρος και αυτές που αρνούνται να συνδράμουν, την Τουρκία και την Κύπρο.

Πόσο πετυχημένη θεωρείτε την πολιτική της ΕΕ για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης;

Με τη θεσμοθέτηση της Ευρωπαϊκής Ατζέντας για τη μετανάστευση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τέθηκε σε εφαρμογή από την ΕΕ σειρά σημαντικών μέτρων για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, συμπεριλαμβανομένων των προγραμμάτων μετεγκατάστασης και επανεγκατάστασης, τη δημιουργία κέντρων καταγραφής και ταυτοποίησης (hotspot) στην Ελλάδα και την Ιταλία, κ.λπ. Η EASO διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο σε αυτές τις προσπάθειες. Για παράδειγμα, αυξήσαμε εντυπωσιακά και με μεγάλη επιτυχία τις δραστηριότητές μας σε επιχειρησιακό επίπεδο. Πάνω από 400 άτομα εξειδικευμένο προσωπικό έχει τοποθετηθεί στην Ελλάδα και Ιταλία, όπου εργάζονται για τη μετεγκατάσταση, βοηθούν στην εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, κ.λπ. Για να σας δώσω ορισμένα στατιστικά στοιχεία: στο πλαίσιο του προγράμματος μετεγκατάστασης, μεταφέρθηκαν περισσότερα από 28.000 άτομα από Ελλάδα και Ιταλία σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, ενώ στο πλαίσιο του προγράμματος επανεγκατάστασης, 17.000 άτομα επανεγκαταστάθηκαν από τρίτες χώρες στην ΕΕ, εκτός από τους σχεδόν 9.000 Σύρους που επανεγκαταστάθηκαν από την Τουρκία στην ΕΕ στο πλαίσιο της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας. Επομένως, πράγματι, η ΕΕ επιτυγχάνει απτά αποτελέσματα και οι προσπάθειές μας συνεχίζονται.

Ορισμένες χώρες είναι πιο ελκυστικοί προορισμοί για τους πρόσφυγες (π.χ. Γερμανία), άλλες ζητούν πρόσφυγες, αλλά εκείνοι δεν τις προτιμούν (π.χ. Πορτογαλία). Πώς θεωρείτε ότι μπορεί να επιτευχθεί μια εξισορρόπηση στους προορισμούς της προσφυγικής ροής;

Η ΕΕ παρέχει κοινά πρότυπα που διασφαλίζουν ότι οι αιτούντες άσυλο αντιμετωπίζονται ισότιμα οπουδήποτε υποβάλουν τις αιτήσεις τους. Ωστόσο, στην πράξη, το ισχύον σύστημα αφήνει μεγάλα περιθώρια διακριτικής ευχέρειας στα κράτη μέλη, με αποτέλεσμα ορισμένες χώρες να προσφέρουν ελκυστικότερες συνθήκες υποδοχής και ασύλου από άλλες. Επομένως, χρειάζεται καλύτερη και πιο ολοκληρωμένη εναρμόνιση των κανόνων ασύλου και των συνθηκών υποδοχής μεταξύ των κρατών μελών. Αυτό είναι πολύ σημαντικό εάν θέλουμε να επιτύχουμε μια δικαιότερη και πιο βιώσιμη πρακτική εντός της ΕΕ. Οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, για τη μεταρρύθμιση του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου (ΚΕΣΑ), αναπτύχθηκαν βάσει αυτού του στόχου. Η εν λόγω μεταρρύθμιση εξαρτάται από το κατά πόσον τα κράτη μέλη δύνανται να υποστηρίξουν αυτές τις προτάσεις και την προθυμία τους να προχωρήσουν σε ένα δικαιότερο σύστημα. Η EASO, ή αλλιώς η νέα, αναβαθμισμένη Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για το Άσυλο, η οποία αποτελεί μέρος της μεταρρύθμισης αυτής, θα είναι υπεύθυνη για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής του νέου συστήματος.

Ελάχιστες χώρες (Ελλάδα, Ιταλία, Γερμανία) έχουν σηκώσει το δυσανάλογα μεγαλύτερο βάρος της διαχείρισης της προσφυγικής κρίσης, την ώρα που άλλοι εταίροι τους κλείνουν τα σύνορα. Τι θεωρείτε πώς πρέπει να γίνει με τις χώρες που δεν δείχνουν την ανάλογη προθυμία να συνδράμουν στην αντιμετώπιση μιας κρίσης που είναι πρωτίστως ανθρωπιστική;

Όπως γνωρίζετε, τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να συνεργάζονται με πνεύμα αλληλεγγύης και υπευθυνότητας. Αυτό δεν αποτελεί μόνο ηθική υποχρέωση αλλά και βασική αρχή, η οποία, σύμφωνα με τις Συνθήκες της ΕΕ, είναι νομικά δεσμευτική. Αυτός είναι επίσης και ο λόγος για τον οποίο, τον περασμένο Ιούνιο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε τις διαδικασίες επί παραβάσει κατά μερικών κρατών μελών, επειδή δεν έχουν ακόμη προχωρήσει στη μετεγκατάσταση ατόμων από την Ελλάδα και την Ιταλία, παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις της Επιτροπής. Επίσης, το γεγονός ότι ορισμένα κράτη μέλη έχουν επιμεριστεί δυσανάλογα το μεγαλύτερο βάρος, μας οδηγεί και πάλι στο ζήτημα της μεταρρύθμισης του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου. Ορισμένα κράτη μέλη υπέστησαν μεγάλες πιέσεις εξαιτίας των αδυναμιών του ισχύοντος συστήματος, το οποίο δεν σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίσει τέτοιου είδους προκλήσεις. Επομένως, η πρόταση μεταρρύθμισης του κανονισμού «Δουβλίνο» επιχειρεί να αμβλύνει την ισχύουσα κατάσταση με μια πιο δίκαιη και αποτελεσματικότερη ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου, καθώς και να βελτιώσει το διαχειριστικό πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής. Είναι σαφές πως κανένα κράτος μέλος δεν μπορεί να ανταπεξέλθει μόνο του στις προκλήσεις που αφορούν τη μετανάστευση. Χρειαζόμαστε μια κοινή ευρωπαϊκή προσέγγιση, βασισμένη στην αλληλεγγύη και την υπευθυνότητα.

Ακόμα και με τα υποστηρικτικά μέτρα που έχει λάβει η ΕΕ για τους πρόσφυγες τα τελευταία χρόνια, η συντριπτική πλειοψηφία τους εξακολουθεί να βρίσκει καταφύγιο σε γειτονικές χώρες, οι οποίες οικονομικά δεν έχουν τη δύναμη να τις στηρίξουν. Είναι τελικά η προσφυγική κρίση ένα θέμα που ενδιαφέρει λίγους αντί την παγκόσμια κοινότητα στο σύνολό της;

Πράγματι, ενδιαφέρει τη διεθνή κοινότητα στο σύνολό της. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η ΕΕ αποδίδει μεγάλη σημασία στο Πλαίσιο Εταιρικής Σχέσης για τη μετανάστευση. Η εν λόγω πολιτική, επανεξετάζει τον τρόπο με τον οποίο όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς -κράτη μέλη, θεσμικά όργανα της ΕΕ, και τρίτες χώρες- θα πρέπει να συνεργάζονται για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και τη βελτιστοποίηση του διαχειριστικού πλαισίου της μετανάστευσης. Η EASO αποδίδει μεγάλη σημασία στη συνεργασία με τρίτες χώρες για ζητήματα ασύλου. Στο πλαίσιο της εξωτερικής διάστασης του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου, η EASO παρέχει κυρίως υποστήριξη για τη δημιουργία και ενίσχυση των υποδομών σε τρίτες χώρες και τη διευκόλυνση της επανεγκατάστασης προσφύγων από τρίτες χώρες στην ΕΕ. Επίσης, ενόψει των προτάσεων για τη μεταρρύθμιση του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου, η υπηρεσία μας ενδέχεται να συνδράμει και στην εφαρμογή του προτεινόμενου Πλαισίου Επανεγκατάστασης.

Χιλιάδες παιδιά προσφύγων γεννιούνται κάθε χρόνο στην Ευρώπη χωρίς ιθαγένεια. Τι κάνει η ΕΕ γι' αυτά;

Τα περισσότερα παιδιά που γεννιούνται στην Ευρώπη από οικογένειες προσφύγων, διατηρούν την εθνικότητα προέλευσης των γονέων τους, ενώ επωφελούνται διεθνούς προστασίας στην ΕΕ. Στην περίπτωση των ανιθαγενών παιδιών τα οποία γεννήθηκαν στην Ευρώπη, οι περισσότερες χώρες διευκολύνουν σε κάποιο βαθμό την πρόσβαση στην απόκτηση εθνικότητας στα παιδιά που γεννήθηκαν στην επικράτειά τους σύμφωνα με τις συμβάσεις των Ηνωμένων Εθνών του 1954 και του 1961 για την ανιθαγένεια. Η EASO δραστηριοποιείται ενεργά για την προστασία των παιδιών που αναζητούν άσυλο στην Ευρώπη και παρέχει εκπαίδευση και κατάρτιση, καθοδήγηση και επιχειρησιακή υποστήριξη στις εθνικές αρχές, ώστε να διασφαλίζεται η εφαρμογή των υψηλότερων προτύπων.

Στις 26 Σεπτεμβρίου ολοκληρώνεται το πρόγραμμα μετεγκατάστασης προσφύγων από την Ελλάδα και την Ιταλία σε άλλες χώρες της ΕΕ, όμως τα ποσοστά υλοποίησης του προγράμματος δεν είναι αυτά που είχαν αρχικά τεθεί ως στόχος, ενώ σε μεγάλο βαθμό παρατηρείται παράνομη φυγή των προσφύγων μετά τη μετεγκατάστασή τους προς άλλες χώρες. Πώς αποτιμάτε εσείς το πρόγραμμα;

Εάν αναλογιστούμε ότι είναι η πρώτη φορά που η ΕΕ έθεσε σε εφαρμογή ένα τέτοιο σχέδιο, θεωρώ ότι ήταν πολύ επιτυχημένο. Η EASO βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της διαδικασίας και μπορώ να σας πω ότι έπειτα από δύο χρόνια σκληρής δουλειάς και εκτεταμένης προβολής, οι αιτούντες άσυλο πλέον εμπιστεύονται τη μετεγκατάσταση. Έχουμε συνδράμει στη μετεγκατάσταση περισσότερων από 28.000 αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα και την Ιταλία και οι αριθμοί θα αυξηθούν περαιτέρω. Δεν λέω ότι δεν χρειάζονται πια οι εντατικές προσπάθειες των κρατών μελών. Αντιθέτως, εξακολουθούν να απαιτούνται επιπλέον προσπάθειες ώστε να εξασφαλιστεί η μετεγκατάσταση όλων όσων είναι επιλέξιμοι. Ωστόσο, τα θετικά αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί μέχρι στιγμής, αποτελούν απτή απόδειξη πως η αλληλεγγύη στην ΕΕ μπορεί να λειτουργήσει. Η EASO βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της διαδικασίας. Εργαζόμαστε ακούραστα τα τελευταία δύο χρόνια, συνεισφέροντας στην επιτυχία της μετεγκατάστασης και θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι οι αρχές της αλληλεγγύης και της υπευθυνότητας εφαρμόζονται στην πράξη. Η δέσμευση της EASO για τη μετεγκατάσταση θα συνεχιστεί. Στις προτάσεις αναθεώρησης των κανόνων «Δουβλίνου», συμπεριλαμβάνεται και ένας μόνιμος μηχανισμός αλληλεγγύης για την αντιμετώπιση των μελλοντικών κρίσεων.

Θα βελτιωθεί η κατάσταση στην Κύπρο

Πόσο ευχαριστημένος είστε από τη συνεργασία με την Τουρκία για την προσφυγική κρίση;

Η EASO δεν συνεργάζεται άμεσα με τις τουρκικές αρχές για την εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ - Τουρκίας. Όμως, οι ομάδες της EASO στα hotspot στην Ελλάδα, δραστηριοποιούνται ενεργά στην επιχειρησιακή εφαρμογή της δήλωσης με σκοπό την υποστήριξη των διαδικασιών της Ελληνικής Υπηρεσίας Ασύλου, σχετικά με την αξιολόγηση για τη χορήγηση καθεστώτος διεθνούς προστασίας. Οι εξειδικευμένοι μας εμπειρογνώμονες πραγματοποιούν συνεντεύξεις, διασφαλίζοντας τη συστηματική αξιολόγηση σε κάθε αίτηση και συντάσσουν γνωμοδοτήσεις βάσει των συνεντεύξεων. Στη συνέχεια, οι γνωμοδοτήσεις διαβιβάζονται στην Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου, η οποία είναι υπεύθυνη για τις αποφάσεις. Στο πλαίσιο αυτών των δραστηριοτήτων, η EASO έχει τοποθετήσει προσωπικό του ως συντονιστές σε κάθε νησί, ενώ απασχολεί περισσότερα από 230 άτομα στα ελληνικά hotspots. H άμεση συνεργασία μας με τις τουρκικές αρχές έγκειται στην ανάπτυξη υποδομών και κατάρτιση. Από το 2014 η EASO έχει υποστηρίξει την Τουρκία στις προαναφερθείσες δραστηριότητες και επί του παρόντος, συζητάμε με τη Γενική Διεύθυνση Μεταναστευτικής Διαχείρισης της Τουρκίας (DGMM), τη συνεργασία και υποστήριξη σε τεχνικό επίπεδο, για την κατάρτιση στη διαχείριση της μετανάστευσης όσον αφορά στην προστασία ευαίσθητων ομάδων.

Στην Κύπρο, είναι συνηθέστερη για τις αρχές η πολιτική της απόδοσης καθεστώτος συμπληρωματικής προστασίας αντί καθεστώτος πρόσφυγα στους αιτούντες, το οποίο ναι μεν βοηθά, ωστόσο έχει σημαντικούς περιορισμούς. Πώς κρίνετε αυτή την πολιτική και γενικά το γεγονός ότι οι χώρες της κοινότητας δεν ακολουθούν κοινή πολιτική;

Όπως γνωρίζετε, εναπόκειται στις αρμόδιες αρχές κάθε κράτους μέλους να αποφασίσουν για τον τύπο της προστασίας που παρέχουν στους αιτούντες. Ωστόσο, όπως ανέφερα προηγουμένως, οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη μεταρρύθμιση του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου φιλοδοξούν στη δημιουργία ισότιμων όρων για τους αιτούντες άσυλο σε όλη την ΕΕ και στην ελαχιστοποίηση των σημερινών αποκλίσεων.

Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι ορισμένοι αιτητές ασύλου στην Κύπρο περιμένουν χρόνια να εξεταστεί η αίτησή τους; Μέχρι τότε διαμένουν στο Κέντρο Υποδοχής στην Κοφίνου, για το οποίο η UNHCR και άλλοι κυπριακοί φορείς έχουν καταγγείλει ότι βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση.

Η EASO έχει παράσχει και εξακολουθεί να παρέχει υποστήριξη στις κυπριακές αρχές, ιδίως για το πρόβλημα της διαχείρισης και διεκπεραίωσης των συσσωρευμένων αιτημάτων. Ως μέρος της συμφωνίας μας με την Κύπρο, η EASO αποφάσισε πρόσφατα να αυξήσει τον αριθμό των εμπειρογνωμόνων που ειδικεύονται στη διεκπεραίωση συσσωρευμένων αιτημάτων από τέσσερις σε οκτώ. Από τον Μάιο, η EASO απασχολεί ταυτόχρονα 2-3 εμπειρογνώμονες στο Κέντρο Υποδοχής της Κοφίνου, συνδράμοντας στην αξιολόγηση περιπτώσεων ευαλωτότητας, στην κοινωνική πρόνοια, και στη ανάπτυξη υποδομών και κατάρτιση. Έχουν εφαρμοστεί με τους Κύπριους ομολόγους μας σημαντικές αλλαγές όσον αφορά τη ροή των εργασιών, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη περαιτέρω δραστηριότητες καθώς και πρωτοβουλίες για εκπαίδευση και κατάρτιση. Επιπλέον, στο πλαίσιο σχεδιασμού αντιμετώπισης εκτάκτων καταστάσεων, η EASO βρίσκεται σε ετοιμότητα ώστε να παρέχει επιχειρησιακή υποστήριξη στους τομείς καταγραφής, εξέτασης και υποδοχής ατόμων σε ενδεχόμενη περίπτωση υψηλού αριθμού αφίξεων. Είμαι βέβαιος ότι όλα αυτά τα μέτρα θα συμβάλουν σημαντικά στη βελτίωση της κατάστασης στην Κύπρο.