Στο 1 εκατ. ο πληθυσμός της Κύπρου το 2050

Οι ειδικοί του μάρκετινγκ λένε ότι αν θες να δεις το μέλλον ανέλυσε τη δημογραφική δυναμική μιας αγοράς. Για παράδειγμα η πρόβλεψη για αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού στα 9 δισ. το 2040, από περίπου 7 δισ. σήμερα, σημαίνει ότι θα αυξηθεί η ζήτηση για ενέργεια και τρόφιμα. Ο κανόνας είναι ότι μια θετική δημογραφική δυναμική είναι καλή για μια χώρα, καθώς η αύξηση του πληθυσμού δίνει ώθηση στο ΑΕΠ -μεγαλύτερος πληθυσμός, μεγαλύτερη κατανάλωση- και βελτιώνει τις δημοσιονομικές προοπτικές, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το ασφαλιστικό. Αντίθετα η γήρανση τού πληθυσμού σε συνδυασμό με τη μείωση τού πληθυσμού πρέπει να χτυπούν ηχηρά καμπανάκια, καθώς αποτελούν σημάδια οικονομικών δυσκολιών για μια χώρα.

Μελέτη του Ινστιτούτου του Βερολίνου για τον Πληθυσμό και την Ανάπτυξη, η οποία αναλύει γενικότερα το δημογραφικό μέλλον της Ευρώπης, τοποθετεί την Κύπρο στις χώρες με θετική δημογραφική δυναμική, με τη ροή μεταναστών να συμβάλλει τα μέγιστα στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Η μελέτη εκτιμά ότι ο πληθυσμός της χώρας, από περίπου 850.000 το 2016 (αυξημένος κατά 14% έναντι του 2006), θα αυξηθεί περαιτέρω στις 900.000 το 2030 και σχεδόν στο ένα εκατομμύριο το 2050, κυρίως χάρη στη μετανάστευση, καθώς και στο ότι κάθε χρόνο περισσότεροι άνθρωποι γεννιούνται από ό,τι πεθαίνουν.

Από την άλλη, ο δείκτης γονιμότητας στην Κύπρο (1,32 το 2015) είναι χαμηλός και έως τα μέσα της δεκαετίας του 2030 και στην Κύπρο ο αριθμός των θανάτων πιθανώς να ξεπερνά πλέον τον αριθμό των γεννήσεων.

«Η ταχεία αύξηση του πληθυσμού (σ.σ. σε σύγκριση με το 2006) οφείλεται τόσο στο πλεόνασμα της μετανάστευσης όσο και στο γεγονός ότι κάθε χρόνο γεννιούνται περισσότεροι άνθρωποι. Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει το δεύτερο υψηλότερο ετήσιο πλεόνασμα γεννήσεων στην ΕΕ μετά την Ιρλανδία. Με την πρώτη ματιά αυτό φαίνεται εκπληκτικό, δεδομένου ότι το ποσοστό γονιμότητας, 1,32 παιδιά ανά γυναίκα, είναι το δεύτερο χαμηλότερο στην ΕΕ, μετά την Πορτογαλία», σχολιάζεται στη μελέτη.

Το ιδιαίτερο, λοιπόν, χαρακτηριστικό της Κύπρου είναι ότι ο πληθυσμός στην Κύπρο θα αυξάνεται χάρη στη μετανάστευση και λιγότερο εξαιτίας της φυσικής ανανέωσης του πληθυσμού. Οι προβλέψεις του Ινστιτούτου του Βερολίνου για την εξέλιξη του πληθυσμού στην Κύπρο αποτελεί ένα στοιχείο υποστηρικτικό για το μέλλον της κυπριακής οικονομίας, καθώς η ανάπτυξη μπορεί να βασιστεί και στην αύξηση του πληθυσμού, ενώ τα δημόσια οικονομικά και το ασφαλιστικό θα έχουν σε βάθος χρόνου μεγαλύτερη βάση για να χρηματοδοτηθούν.

Οι δυσκολίες

Ωστόσο δεν είναι όλα ρόδινα, ιδίως σε ό,τι έχει να κάνει με το ποσοστό γονιμότητας, το οποίο έως και τη δεκαετία του 1990 ήταν από τα υψηλότερα στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τη μελέτη «ο κυπριακός πληθυσμός είναι πολύ νέος, πράγμα που σημαίνει ότι πολλοί Κύπριοι είναι σε ηλικία για να ξεκινήσουν οικογένεια. Αυτό συμβαίνει επειδή οι γυναίκες είχαν ένα μάλλον μεγάλο αριθμό παιδιών μέχρι πρόσφατα: έως το 1995, ο μέσος αριθμός παιδιών ανά γυναίκα ήταν περισσότερο από δύο - υψηλότερος από κάθε άλλη χώρα στην ΕΕ, με τα σημερινά δεδομένα.

Πολλοί αποδίδουν τη δραματική πτώση του ποσοστού γονιμότητας στη δυσκολία συνδυασμού οικογένειας και καριέρας. Πολλές γυναίκες εργάζονται, αλλά υπάρχουν λίγες υπηρεσίες ημερήσιας φροντίδας για μικρά παιδιά. Η βοήθεια από την οικογένεια -για παράδειγμα, από γιαγιάδες- μπορούν μόνο να αντισταθμίσουν εν μέρει την έλλειψη δομών ημερήσιας φροντίδας. Επιπλέον η κακή υποδομή μεταφορών και το οικονομικό βάρος ενός νηπιαγωγείου κάνει ακόμα πιο δύσκολη την οικογενειακή ζωή των εργαζόμενων».

To θαύμα των «ξένων»

Η συνεισφορά της μετανάστευσης περιγράφεται ως ουσιώδης παράγοντας για το οικονομικό θαύμα της Κύπρου.

Σύμφωνα με τη μελέτη, στην Κύπρο η καθαρή μετανάστευση άρχισε να αυξάνεται πριν η χώρα ενταχθεί στην ΕΕ και ενισχύθηκε περαιτέρω με την ένταξη της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας στην ΕΕ το 2007. Η τάση αυτή διεκόπη απότομα το 2012. Το πώς η μετανάστευση θα αναπτυχθεί στο μέλλον θα καθορίσει εάν η Κύπρος μπορεί να διατηρήσει μακροπρόθεσμα την πληθυσμιακή της ανάπτυξη, τονίζεται στη μελέτη. Αυτό διότι από μέσα της δεκαετίας του 2030, ο αριθμός των θανάτων θα υπερβούν τον αριθμό των γεννήσεων.

«Στα πρώτα έντεκα χρόνια της νέας χιλιετίας, ο πληθυσμός στο νησιωτικό κράτος αυξήθηκε κατά πολύ περισσότερο από ένα τοις εκατό ετησίως, μόνο ως αποτέλεσμα τού ότι περισσότεροι άνθρωποι μετακόμισαν στην Κύπρο, από αυτούς που έφυγαν. Η μαζική μετανάστευση βασίστηκε στην οικονομική άνθηση που άρχισε τη δεκαετία του 1980, η οποία οδήγησε το απομονωμένο κράτος (σ.σ. έτσι χαρακτηρίζεται η Κύπρος της δεκαετίας του 1980) να ανοίξει με προσοχή την αγορά εργασίας στην ξένη εργασία. Ειδικότερα, η σταθερή άνοδος του μαζικού τουρισμού και η ανάπτυξη του τομέα των υπηρεσιών ήταν υπεύθυνοι για τους μέσους ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης άνω του 4% στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Η Κύπρος ήταν σε θέση να επωφεληθεί από τους μετανάστες της με δύο τρόπους. Από τους Λιβανέζους που διέφυγαν από τον εμφύλιο πόλεμο στη χώρα τους, οι οποίοι και παρείχαν κεφάλαιο για την οικονομική ανάπτυξη και από την άλλη πλευρά η ζήτηση για εργασία αυξήθηκε σε επίπεδο που δεν μπορούσε να καλυφθεί από τον αυτόχθονα πληθυσμό. Επί του παρόντος, ένας στους πέντε κατοίκους γεννήθηκε στο εξωτερικό - μεγαλύτερο μερίδιο από ό,τι οπουδήποτε αλλού στην ΕΕ εκτός του Λουξεμβούργου. Οι περισσότεροι μετανάστες προέρχονται από το Ηνωμένο Βασίλειο. Άλλες σημαντικές χώρες προέλευσης είναι η Ρουμανία και η Βουλγαρία καθώς και η Ελλάδα, η Γεωργία και η Ρωσία. Μετά από δύο δεκαετίες, η τάση της μετανάστευσης σταμάτησε το 2012».

Μειώνεται ο πληθυσμός της Ελλάδας

Συνεχώς φθίνουσα πορεία θα ακολουθήσει ο πληθυσμός της Ελλάδας έως τα μέσα του αιώνα μας, εξαιτίας των αρνητικών δημογραφικών εξελίξεων στη χώρα. Η μελέτη επισημαίνει ότι μεταξύ 2011-2016 η Ελλάδα έχασε σχεδόν το 3% του πληθυσμού της, μεταξύ άλλων λόγω της γέννησης λιγότερων παιδιών εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Προβλέπει ότι από περίπου 10,8 εκατομμύρια το 2016, ο πληθυσμός της χώρας θα μειωθεί στα 9,9 εκατομμύρια έως το 2030 και στα 8,9 εκατομμύρια έως το 2050, με συνέπεια να υποστεί μια πρόσθετη μείωση κατά περίπου 18%. Με δείκτη ολικής γονιμότητας 1,33 (ο προβλεπόμενος μέσος αριθμών παιδιών ανά γυναίκα), η Ελλάδα έχει σήμερα σχεδόν τη χαμηλότερη επίδοση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η μελέτη επισημαίνει ότι εξαιτίας, κυρίως, του μικρού αριθμού παιδιών που γεννιούνται στη χώρα μας (περίπου 90.000 ετησίως), η Ελλάδα έχει πλέον έναν από τους πιο γερασμένους πληθυσμούς στην Ευρώπη, καθώς πάνω από το ένα πέμπτο των κατοίκων της (το 21%) είναι άνω των 65 ετών. Μόνο η Ιταλία στην Ευρώπη έχει υψηλότερο ποσοστό ηλικιωμένων.

Οι Γερμανοί ερευνητές προβλέπουν ότι, με βάση τις έως τώρα δημογραφικές τάσεις, η Ελλάδα είναι πιθανό πως θα έχει τη χειρότερη σε όλη την Ευρώπη αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους έως το 2050.

Χάσμα Βορρά-Νότου και στο δημογραφικό

Σύμφωνα με την έκθεση, η Ευρώπη είναι δημογραφικά διαιρεμένη. Στον βορρά, στη δύση και στο κέντρο της ηπείρου υπάρχουν σχετικά υψηλοί δείκτες γονιμότητας και μετανάστευσης που διασφαλίζουν την ανάπτυξη των πληθυσμού στο προβλεπτό μέλλον. Αντίθετα, η νότια και η ανατολική Ευρώπη καταγράφουν επιταχυνόμενη γήρανση και απώλειες πληθυσμού.

Γηραιά ήπειρος

Η Ευρώπη είναι στην κυριολεξία μια «γηραιά» ήπειρος, έχοντας πληθυσμό κατά μέσο όρο πιο γερασμένο από τις άλλες ηπείρους. Σήμερα στην Ευρώπη υπάρχουν περίπου 32 συνταξιούχοι για κάθε 100 εργαζόμενους 20 έως 64 ετών. Αυτή η αναλογία προβλέπεται να πέσει όμως σε δύο εργαζόμενους ανά συνταξιούχο έως τα μέσα του 21ου αιώνα.

Η μελέτη εκτιμά ότι έως το 2050 η υψηλότερη μέση ηλικία του πληθυσμού, μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, θα υπάρχει στην Ελλάδα και στην Πορτογαλία, δύο χώρες που επίσης θα γνωρίσουν και συρρίκνωση του πληθυσμού τους, εκτός από τη γήρανση. Όπως επισημαίνεται, η μόνιμη εγκατάσταση και η επιτυχής ενσωμάτωση περισσότερων μεταναστών μπορεί να αποτελέσει αντίβαρο σε αυτές τις δύο αρνητικές τάσεις. Οι ερευνητές προτείνουν ακόμη μέτρα στήριξης των γεννήσεων και των εργαζομένων μητέρων, καθώς επίσης κρατικές πολιτικές γενικότερα που να διευκολύνουν τους γονείς να συνδυάζουν τη δουλειά με την οικογένεια.

Τονίζεται ότι ουσιαστικά σήμερα σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες οι γυναίκες αποκτούν λιγότερα παιδιά από όσα απαιτούνται για να μείνει σταθερός ο πληθυσμός τους χωρίς τη βοήθεια των μεταναστών. Για να συμβεί μια τέτοια σταθεροποίηση χρειάζεται ένας δείκτης γονιμότητας περίπου 2,3 παιδιών ανά γυναίκα, αλλά σήμερα ο μέσος όρος στην EE των 28 κρατών μελών είναι μόνο 1,58 παιδιά ανά γυναίκα.

Αν οι Ευρωπαίες συνεχίσουν να γεννούν κατά μέσο όρο περίπου 1,5 παιδιά σε βάθος χρόνου, τότε ο πληθυσμός της Ευρώπης θα μειωνόταν στο μισό μέσα στα επόμενα 65 χρόνια, εφόσον όμως υπήρχε μηδενική μετανάστευση και αμετάβλητο προσδόκιμο ζωής. Επειδή όμως καμία από αυτές τις δύο τελευταίες υποθέσεις δεν είναι ρεαλιστική, οι Γερμανοί δημογράφοι θεωρούν ότι, για να σταθεροποιηθεί ο ευρωπαϊκός πληθυσμός, αρκεί ένας μέσος δείκτης γονιμότητας 1,6 έως 1,8 παιδιών ανά γυναίκα, κάτι που δεν απέχει πολύ από τον τωρινό δείκτη (1,58).

Στην κορυφή της ευρωπαϊκής γονιμότητας σήμερα βρίσκεται η Γαλλία με δείκτη γέννησης σχεδόν δύο παιδιών (1,96). Η Ιρλανδία, η Βρετανία, η Σουηδία και η Δανία έχουν επίσης σχετικά υψηλό δείκτη. Αντίθετα, η εικόνα είναι τελείως διαφορετική στον Νότο, καθώς Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία και Κύπρος έχουν τον χαμηλότερο δείκτη γονιμότητας, γύρω στα 1,3 παιδιά ανά γυναίκα.

Στον Νότο

Η μελέτη επισημαίνει ότι ειδικά ο ευρωπαϊκός Νότος συνδυάζει την πληθυσμιακή συρρίκνωση και την πληθυσμιακή γήρανση. Σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, ολοένα περισσότεροι εγκαταλείπουν την αγορά εργασίας για να βγουν στη σύνταξη, από ό,τι νέοι άνθρωποι εισέρχονται στην αγορά εργασίας ως εργαζόμενοι.

Στις χώρες με χαμηλό δείκτη γονιμότητας όπως η Ελλάδα, αυτή η διαδικασία και το άνοιγμα της «ψαλίδας» εργαζομένων-συνταξιούχων συμβαίνει πιο γρήγορα από ό,τι σε βορειότερες χώρες. Γι' αυτό, κατά τη μελέτη, οι νότιες χώρες στο μέλλον θα έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες να χρηματοδοτήσουν τα συνταξιοδοτικά συστήματα και να διατηρήσουν το τωρινό επίπεδο των κοινωνικών παροχών τους. Η μελέτη εκτιμά ότι -με εξαίρεση το Λουξεμβούργο- σε όλες τις άλλες χώρες οι συντάξεις θα υποστούν μείωση στο μέλλον σε σχέση με τους μισθούς. Αυτό θα έχει συνέπεια να αυξηθεί ο κίνδυνος φτώχειας για τους ηλικιωμένους.

Μια σειρά κοινωνικών, οικονομικών και ψυχολογικών παραγόντων συνδυάζονται και ωθούν τα ζευγάρια ιδίως του Νότου να μην κάνουν τόσα παιδιά όσο στο παρελθόν: μειωμένο διαθέσιμο εισόδημα, επιθυμία προσωπικής ελευθερίας, επιδίωξη επαγγελματικής καριέρας, υψηλά ποσοστά διαζυγίων, σχετική απομυθοποίηση του γάμου και της οικογένειας κ.ά.

Συνεισφορά μεταναστών

Η μελέτη αναφέρει ότι μέχρι στιγμής σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία οι μετανάστες δεν έχουν αυξήσει σημαντικά τον πληθυσμό, έχοντας συμβάλει το πολύ κατά 0,1% στους εθνικούς δείκτες γονιμότητας. Όμως, αν ο αριθμός τους αυξηθεί στο μέλλον και με δεδομένο ότι γεννάνε συνήθως περισσότερα παιδιά, η συμβολή τους αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια τόσο στην αύξηση του πληθυσμού όσο και στη συγκράτηση της γήρανσης.

Με βάση τις αναλύσεις της Eurostat εκτιμάται ότι τουλάχιστον τα δύο τρίτα των χωρών της Ευρώπης θα χρειασθούν τη συνεισφορά των μεταναστών από μη ευρωπαϊκές χώρες για να υπάρξει δημογραφική σταθερότητα στην Ευρώπη έως το 2050.

Μια άλλη διαίρεση υπάρχει μεταξύ Δύσης-Ανατολής, όσον αφορά το προσδόκιμο ζωής. Περισσότερο από όλους στην Ευρώπη ζουν οι άνθρωποι στη βόρεια Ιταλία, στη βόρεια Ισπανία, στις παράκτιες περιοχές της Γαλλίας, καθώς και σε τμήματα της Ελβετίας και της Νορβηγίας. Τις πιο σύντομες ζωές έχουν οι άνθρωποι στην ανατολική και πρώην σοσιαλιστική Ευρώπη, με χειρότερες τη Λιθουανία και τη Βουλγαρία. Στην Ελλάδα το μέσο προσδόκιμο ζωής ανεξαρτήτως φύλου είναι τα 81,1 έτη, ενώ στην Κύπρο τα 81,8 έτη.

Παύλος Δρακόπουλος/ΑΠΕ-ΜΠΕ