Το βίαιο ξεσπίτωμα περίπου του ενός τρίτου του πληθυσμού του νησιού δεν άφησε αδιάφορη τη διεθνή κοινότητα. Από όσα προκύπτουν από την έρευνα του «Π», που έφθασε μέχρι και σε αρχεία τα οποία φυλάγονται στην έδρα της Υπάτης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες στη Γενεύη, η ανταπόκριση της διεθνούς κοινότητας μπορεί να συγκριθεί αναλογικά με την πρόσφατη -που συνεχίζεται- για ανακούφιση των προσφύγων από τη Συρία. Με μια ειδοποιό διαφορά. Τότε δεν υπήρχε διαδίκτυο, τα ΜΜΕ ήταν περιορισμένα, τα social media, που βοηθούν σε εθελοντικές δράσεις, άγνωστα. Και όμως οι πρόσφυγες αγκαλιάστηκαν αμέσως και ουσιαστικά. Βοήθεια άρχισε να καταφθάνει από αέρος και από θαλάσσης, ήδη από τον Αύγουστο. Κουβέρτες, αντίσκηνα, camp beds, γάλα σε σκόνη, παιδικές τροφές. Παράλληλα συγκεντρωνόταν χρηματική βοήθεια σε επίπεδο κυβερνήσεων αλλά και από εθελοντές μέσα από διάφορες δραστηριότητες. Μάλιστα όπως και τώρα έτσι και τότε δεν άργησαν οι καταγγελίες για τη διαχείριση των χρημάτων αλλά και της υλικής βοήθειας, γεγονός που ανάγκασε το Γραφείο Δημοσίων Πληροφοριών (νυν ΓΤΠ) από τον Σεπτέμβριο κιόλας του 1974 (επίσημη ανακοίνωση 16/9/74) να απαντά σε δημοσίευμα εφημερίδας για τη διαχείριση του Ταμείου Ανακουφίσεως Εκτοπισθέντων, στο οποίο μέχρι τότε είχαν εισρεύσει 1,48 εκατ. λίρες (εκ των οποίων οι 562 χιλ. από την ελληνική κυβέρνηση).
Κουβέρτες που συνελέγησαν από την UNHCR, στο στρατιωτικό αεροδρόμιο της Πίζας, έτοιμες για μεταφορά με ναυλωμένη πτήση στην Κύπρο. Σύμφωνα με επίσημο έγγραφο, η UNHCR προμήθευσε αμέσως 45 χιλ. κουβέρτες (ΦΩΤΟ: Αρχείο UNHCR)
Στιγμιότυπο από την εκφόρτωση κουβερτών από αεροσκάφος της UNHCR στη βρετανική Βάση Ακρωτηρίου (ΦΩΤΟ: Αρχείο UNHCR)
«Η Λέσχη Περιηγήσεων και Αυτοκινήτου του Λιβάνου απέστειλε μέσω της Αυτοκινητιστικής Λέσχης Κύπρου εισφοράν της εκ χιλίων λιρών προς τον Κυπριακόν Ερυθρόν Σταυρόν. Υπό της ίδιας Λέσχης απεστάλη χθες διά ιδιωτικού σκάφους ποσότης τροφίμων και φαρμάκων», αναφέρεται σε ανακοίνωση του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών ημερ. 10 Αυγούστου του 1974. Την πρώτη που εντοπίσαμε για το θέμα μεταξύ δεκάδων που ακολουθούν χρονολoγικά στο σχετικό αρχείο. Σημειώνεται πως τη διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια για την Κύπρο ανέλαβε να συντονίσει η UNHCR ενώ ενεργό δράση από την πρώτη στιγμή ανέλαβε ο Ερυθρός Σταυρός υπό την αείμνηστη Στέλλα Σουλιώτη.
22/8/74: Ο ύπατος αρμοστής των ΗΕ για τους Πρόσφυγες, Σαντρουντίν Αγά Χαν, φθάνει στην Κύπρο. Έξι μέρες μετά επιστρέφει στη Γενεύη απευθύνοντας έκκληση στα μέλη του οργανισμού για δωρεές
Ο στόχος
Στις 6 Σεπτεμβρίου 1974, μετά από επίσκεψή του στην Κύπρο, ο ύπατος αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες πρίγκιπας Σαντρουντίν Αγά Χαν απευθύνει έκκληση σε κυβερνήσεις, μέλη του οργανισμού, για δωρεές σε είδος ή χρήμα έτσι που να καλυφθούν οι ανάγκες του προγράμματος ύψους 22 εκατ. δολαρίων για ανθρωπιστική βοήθεια μέχρι το τέλος του 1974. Ο ύπατος αρμοστής είχε υποδείξει τότε πως με δεδομένο πως υπάρχουν 226 χιλ. εκτοπισμένοι ή απομονωμένοι άνθρωποι στο νησί (Ε/Κ και Τ/Κ), οι οποίοι έχουν άμεσα ανάγκη από διεθνή βοήθεια, τα 22 εκατ. δολάρια αντιστοιχούν σε 80 σεντ για κάθε έναν τη μέρα μέχρι το τέλος του έτους (ανακοίνωση ΗΕ, 9/9/1974 από το αρχείο της UNHCR στη Γενεύη).
Στις 19 Δεκεμβρίου του 1974 τα Ηνωμένα Έθνη ανακοινώνουν μαζί με πρόσθετες δωρεές την υπερκάλυψη του στόχου των 22 εκατ. ευρώ. Μέχρι τότε είχαν συγκεντρωθεί 23,4 εκατ. δολάρια εκ των οποίων τα 12,3 εκατ. μέσω του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών, 1,4 εκατ. μέσω της διεθνούς οργάνωσης του Ερυθρού Σταυρού και 9,7 εκατ. είχαν δοθεί σε διμερές επίπεδο (απευθείας από ξένες κυβερνήσεις στην ΚΔ). Έγγραφο των Ηνωμένων Εθνών με ημερ. 20 Μαρτίου 1975 καταγράφει το ύψος των δωρεών μέχρι τότε. Επιπρόσθετα των 22 εκατ. δολαρίων συγκεντρώθηκαν 6,6 εκατ. εκ των οποίων τα 3,6 εκατ. σε χρήμα προέρχονται από τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ είχαν συνεισφέρει τρία εκατ. και στην αρχή του προγράμματος.
Υπ. Αρμοστής για πρόσφυγες: «Είναι πολύ δύσκολα εδώ... »
«Ως αποτέλεσμα των εχθροπραξιών στην Κύπρο και πέραν των μεγάλων απωλειών σε ζωές και υλικές ζημιές δημιουργήθηκε τεράστιο πρόβλημα με τους πρόσφυγες. Τη στιγμή αυτή υπολογίζονται σε 200.000, περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού. Η προκύπτουσα ανακούφιση και άλλα οικονομικά προβλήματα είναι τεράστια και η κυπριακή κυβέρνηση θα ήταν πολύ ευγνώμων αν επιδείκνυε προσωπικό ενδιαφέρον για το πρόβλημα». Το κάλεσμα του τότε υπ. Οικονομικών και αναπλ. ΥΠΕΞ της ΚΔ Ανδρέα Πατσαλίδη, όπως αναγράφεται σε εσωτερικό έγγραφο της Υπάτης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, είχε άμεσο αντίκρισμα από πλευράς του διεθνούς οργανισμού. Στις 20/8/1974 ο τότε γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών Κουρτ Βάλντχαϊμ ανακοινώνει το διορισμό του πρίγκηπα Σαντρουντίν Αγά Χαν ως συντονιστή της ανθρωπιστικής βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο. «Η ΟΥΝΦΙΚΥΠ κάνει ότι είναι δυνατόν για να βοηθήσει τον πληθυσμό και στις δύο κοινότητες και σε συνεργασία με τη διεθνή επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού παρέχει άμεση ανακούφιση, ωστόσο οι απαιτήσεις είναι τέτοιες που απαιτείται αμέσως μια μεγάλη προσπάθεια ανακούφισης των εκτοπισμένων», αναφερόταν στο ίδιο έγγραφο. Στις 22 Αυγούστου, δύο μέρες μετά τον διορισμό του, ο πρίγκηπας Σαντρουντίν Αγά Χαν φθάνει στην Κύπρο, ενώ δύο μέρες προηγουμένως είχαν φθάσει στην Κύπρο δύο λειτουργοί της Υπάτης Αρμοστείας για να κάνουν έναν πρώτο απολογισμό των αναγκών. Αναχωρώντας έξι μέρες μετά ο Ύπατος Αρμοστής, σύμφωνα με έγγραφο των ΗΕ, δήλωνε στα ΜΜΕ πως επιστρέφει στη Γενεύη όπου θα προβεί σε έκκληση όλων των κυβερνήσεων και των μελών του οργανισμού για να συνεισφέρουν χρηματικά ή άλλως πως. «Είναι πολύ δύσκολα εδώ. Θεωρώ, από όσα έχω δει κατά την επίσκεψή μου, ότι η έμφαση που πρέπει να δοθεί στην ανθρωπιστική βοήθεια είναι εξαιρετικά σημαντική... Έχω διαθέσει αμέσως 600 χιλ. δολάρια, 300 χιλ. σε αυτήν την πλευρά και 300 χιλ. στην άλλη για άμεσες ανάγκες, για αγορές από την εσωτερική αγορά, που είναι μόνο η αρχή», δήλωνε κατά την αναχώρησή του από την Κύπρο.
Αν γλυτώσει το παιδί υπάρχει ελπίδα...
Μια μικρή βαλίτσα, ό,τι προλάβεις να ρίξεις μέσα. Αν προλάβεις. Πρώτη έγνοια τα παιδιά. Να μην κρυώσουν, να μην πεινάσουν. Προς τα πού να κινήσουν για να είναι ασφαλή. Οι συνέπειες ενός πολέμου διαχρονικές. Πρώτα θύματα και πάλι τα παιδιά. Που δεν καταλαβαίνουν τι γίνεται. Πού πάνε. Γιατί τα τραβάνε από το χέρι να τρέξουν. Τους πέφτει το αρκουδάκι από το χέρι. Κλαίνε. Το θέλουν. Μα οι μεγάλοι δεν τους ακούνε... Τα έγγραφα της Υπάτης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες του 1974, στα οποία καταγράφουν τα της αποστολής ανθρωπιστικής βοήθειας για την Κύπρο, δεν διαφέρουν από αυτά των τελευταίων χρόνων για τη βοήθεια στους Σύρους που φεύγουν όπως-όπως από την πατρίδα τους. Για να γλυτώσουν τα παιδιά τους. Ξεπουλούν τις περιουσίες τους για να μπουν σε μια βάρκα. Και για να καταλήξουν πού; Σε ένα αντίσκηνο αρχικά και βλέπουμε. Ένα άσπρο αντίσκηνο. Με την μπουγάδα απλωμένη στα σχοινιά που το κρατάνε. Τα παιδιά; Τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν, αλλά αισθάνονται τον φόβο και την ανασφάλεια. Το παιχνιδάκι που τους δόθηκε τα παρηγορεί μα δεν αρκεί. Ο «Π» σήμερα επιλέγει να αντιπαραβάλει φωτογραφίες από το αρχείο Αβδελόπουλου το 1974 (και της UNHCR) με σημερινές (τραβήχτηκαν την περασμένη Τρίτη) από το κέντρο υποδοχής στην Κοκκινοτριμιθιά. Ίδιο σκηνικό, ίδια βλέμματα, ίδια η αγωνία... Η καταγωγή διαφέρει, μα η προσφυγιά είναι πάντα ίδια.... Αν κάτι άλλαξε είναι η αποτύπωση της πραγματικότητας από το μαυρόασπρο στο έγχρωμο.
Aντίσκηνο το 1974. Η πρώτη στέγη της προσφυγιάς. Γύρω της τα αναγκαία. Μια αυτοσχέδια εστία, μια λεκάνη για το πλύσιμο των ρούχων.
40 και πλέον χρόνια μετά, τα αντίσκηνα παραμένουν το πρώτο καταφύγιο... Οι ανάγκες οι ίδιες...
To καλοκαίρι διαδέχεται τον χειμώνα. Οι βροχές την αφόρητη ζέστη. Αν κάτι προστέθηκε είναι ο ανεμιστήρας ή η σόμπα. Και οι εποχές διαδέχονται η μια την άλλη εν αναμονή της επιστροφής...
1974: Προσφυγόπουλο σε καταυλισμό περνά την ώρα του με ένα γατάκι. Άστεγα και τα δύο περιμένουν ένα πιάτο φαΐ...
2017: Προσφυγόπουλο απασχολείται με ένα αυτοκινητάκι που του δόθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό στην Κοκκινοτριμιθιά. Στα μεγάφωνα φωνάζουν ονόματα για αναλύσεις...
- Θερμές ευχαριστίες στην αντιπροσωπεία της UNHCR στην Κύπρο και στη λειτουργό Αιμιλία Στροβολίδου για την πολύτιμη βοήθεια στην έρευνα.
